Το πείραμα του Ερατοσθένη 2.300 χρόνια μετά

Το διάσημο πείραμα του Ερατοσθένη με το οποίο υπολογίστηκε πριν από2.300 χρόνια η περιφέρεια της Γης –με απόκλιση μόλις 385 χιλιομέτρων –επανέλαβαν χθες περίπου 15.000 μαθητές σε ολόκληρη την χώρα.Αν κάποιος κοίταζε την Ελλάδα από ψηλά κατά τη διάρκεια του αστρονομικού μεσημεριού, από τις 12.15 έως τις 12.45, θα έβλεπε παιδιά από 810 δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια στις αυλές των σχολείων, σε πλατείες ή στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου στην Αθήνα και να μετρούν αφοσιωμένα με χάρακες.

«Το πείραμα του Ερατοσθένη έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα δέκα ομορφότερα πειράματα στην ιστορία της Φυσικής» λέει στα «ΝΕΑ» ο Σωτήρης Μανδηλιώτης, καθηγητής Φυσικής και υπεύθυνος του Εργαστηριακού Κέντρου Φυσικών Επιστημών Σερρών, ένας από τους διοργανωτές του πειράματος. «Τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Ερατοσθένης, ενώ ήταν διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, είχε την πληροφορία ότι κάθε χρόνο στις 21 Ιουνίου ο ήλιος έριχνε κατακόρυφα τις ακτίνες του στο Ασουάν. Γνωρίζοντας ότι αυτό δεν συνέβαινε την ίδια μέρα στην Αλεξάνδρεια επιβεβαίωσε την πεποίθησή του για την καμπυλότητα της Γης και ακολουθώντας απλές σκέψεις και υπολογισμούς, δηλαδή μετρώντας το ύψος μιας ράβδου και το μήκος της σκιάς της στην Αλεξάνδρεια, υπολογίζοντας την γωνία που σχημάτιζαν οι ακτίνες του ήλιου με τη ράβδο, μετρώντας την απόσταση της Αλεξάνδρειας από το Ασουάν –μισθώνοντας βηματιστές ή χρησιμοποιώντας καμήλες –και εν συνεχεία κάνοντας απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς, μέτρησε την περιφέρεια της Γης με απόκλιση 1%». Παρά την απλότητα των εργαλείων, η ιδέα του Ερατοσθένη ήταν σωστή. Σε αυτήν βασίστηκαν για πολλά χρόνια οι αστρονόμοι του κόσμου. «Ηταν κάτι σπουδαίο για την εποχή εκείνη. Αργότερα άλλοι αστρονόμοι από τη Ρόδο υπολόγισαν και πάλι την περιφέρεια της Γης και τη βρήκαν μικρότερη ακολουθώντας άλλη μέθοδο, μετρώντας την απόσταση της Γης από τα αστέρια. Αυτούς τους λανθασμένους τελικά υπολογισμούς ακολούθησε ο Κολόμβος και θεώρησε ότι θα έφτανε στην Ινδία» συμπληρώνει ο Σ. Μανδηλιώτης.

Η διεξαγωγή του πειράματος δεν πραγματοποιήθηκε τυχαία χθες. Η εαρινή ισημερία την Τρίτη 20 Μαρτίου σηματοδοτεί την αρχή της άνοιξης. Την ημέρα αυτή η θέση του ήλιου είναι γνωστή, ο ήλιος βρίσκεται κάθετα πάνω από τον ισημερινό της Γης και η διάρκεια της ημέρας είναι περίπου ίση με της νύχτας. Ετσι οι συνθήκες ήταν ιδανικές.

«Θεωρώντας ότι η συγκεκριμένη μέτρηση έχει τεράστια αξία, όχι μόνο επιστημονική αλλά και εκπαιδευτική, καθώς συνδυάζει γεωγραφία, μαθηματικά, φιλοσοφία, φυσικές επιστήμες, προχωρήσαμε με τους μαθητές στην επανάληψη της διαδικασίας που ακολούθησε ο Ερατοσθένης», συνεχίζει ο καθηγητής. «Προσαρμόζοντας φυσικά ορισμένες παραμέτρους στα σύγχρονα μέσα όπως για παράδειγμα χρησιμοποιώντας ως μέτρο την απόσταση της θέσης μας από τον ισημερινό».

Και η ανταπόκριση από την πλευρά των παιδιών ήταν ενθουσιώδης. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των Σερρών, στην κεντρική πλατεία των οποίων συγκεντρώθηκαν οι μαθητές τριών σχολείων της πόλης για να εκτελέσουν το πείραμα του Ερατοσθένη. Ανάμεσά τους ήταν και η 16χρονη Αννα Γρούνα, μαθήτρια Β’ Λυκείου, η οποία παρότι έχει επιλέξει θεωρητική κατεύθυνση για τις σπουδές της, συμμετείχε στο πείραμα και δηλώνει εντυπωσιασμένη από την εμπειρία της. «Ηταν κάτι σπουδαίο για εμάς να επαναλάβουμε αυτό το τόσο σημαντικό πείραμα. Χαρήκαμε πολύ όταν ενημερωθήκαμε ότι θα γίνει», λέει στα «ΝΕΑ». «Το τμήμα μου χωρίστηκε σε δύο ομάδες και κάναμε παράλληλα μετρήσεις. Στο τέλος τα αποτελέσματα όλων των ομάδων που συμμετείχαν θα αναρτηθούν σε ειδική πλατφόρμα και θα δούμε αν ταιριάζουν μεταξύ τους. Δεν ήταν μόνο μια ευχάριστη διαδικασία αλλά ήταν και επιμορφωτική. Οι περαστικοί σταματούσαν, μας ρωτούσαν τι κάνουμε και τους έκανε μεγάλη εντύπωση το γεγονός. Σε κάθε περίπτωση δράσεις σαν αυτή μας βοηθούν πολύ. Θέλουμε να γίνονται ακόμη περισσότερες τέτοιες δραστηριότητες παράλληλα με τη διδασκαλία γιατί μέσα από αυτές μπορούμε να κατανοούμε καλύτερα όσα μαθαίνουμε στην τάξη».

Την ευθύνη για τη διοργάνωση του πειράματος είχαν πέντε Εργαστηριακά Κέντρα Φυσικών Επιστημών της χώρας –των Σερρών, της Σπάρτης, της Θεσπρωτίας, της Κατερίνης και της Κω –μέσω των οποίων εκπαιδευτικοί οικειοθελώς και εκτός ωραρίου προσπαθούν να ενισχύσουν την πειραματική διαδικασία στα σχολεία για την καλύτερη εμπέδωση των φυσικών επιστημών.

Ως ο δημιουργός της μαθηματικής γεωγραφίας έμεινε στην Ιστορία ο Ερατοσθένης λόγω του ότι ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μέτρησε τις διαστάσεις της Γης. Γεννημένος το 276 π.Χ. στην Κυρήνη, υπήρξε μαθηματικός, γεωγράφος, αστρονόμος, ιστορικός και φιλόλογος. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η οποία την εποχή εκείνη ήταν κέντρο της αρχαίας και σύγχρονης γνώσης, ενώ το 236 π.Χ. διορίστηκε από τον Πτολεμαίο Γ’ –τον εγγονό του αξιωματικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου –βιβλιοθηκάριος στη σπουδαία Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας. Δύο χρόνια αργότερα έγινε υπεύθυνος της Βιβλιοθήκης, θέση στην οποία παρέμεινε επί 40 χρόνια. Μεταξύ άλλων υποστήριξε ότι η Γη είναι μια σφαίρα που βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος και η οποία περιστρέφεται με συχνότητα 24 ωρών, επινόησε τους γεωγραφικούς παράλληλους και επινόησε τον σφαιρικό αστρολάβο, ο οποίος χρησιμοποιούνταν ώς τον 18ο αιώνα.