Mια πρόχειρη εκτίμηση, διατρέχοντας τους καταλόγους μεγάλων εκδοτικών οίκων της Ευρώπης και των ΗΠΑ και τις αναγγελίες στο Amazon, οδηγεί στο συμπέρασμα πως το ενδιαφέρον για την Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βαίνει αυξανόμενο: περισσότεροι νέοι τίτλοι, επανεκδόσεις, επανεκτιμήσεις. Οι εξηγήσεις που δίνονται είναι ότι με την πάροδο των χρόνων έχει περιοριστεί η απαγόρευση πρόσβασης σε διαβαθμισμένα αρχεία, oι μαρτυρίες πρωταγωνιστών, επώνυμων και ανώνυμων θυτών και θυμάτων συνεχίζουν να έρχονται στο φως, τα θεμελιώδη κείμενα του ναζισμού δημοσιεύονται πλήρη και σχολιασμένα (κορυφαίο παράδειγμα η κυκλοφορία το 2016 του λεπτομερώς αναλυόμενου «Mein Kampf» του Αδόλφου Χίτλερ, στην πέμπτη έκδοση έπειτα από ένα χρόνο). Επιπλέον, η επιστημονικά εκλαϊκευμένη παρουσίαση των γεγονότων διευρύνει το αναγνωστικό κοινό. Ιδιαιτέρως στην Αγγλία, σε μικρότερο βαθμό στις ΗΠΑ και σε ακόμα μικρότερο βαθμό στην Γερμανία και την Γαλλία, έχει διαμορφωθεί μια σχολή πανεπιστημιακών και ερευνητών popular historians, η οποία παραδίδει με τη συνδρομή επιτελείου συνεργατών και βοηθών, όπως αποδεικνύεται από τις μακροσκελείς ευχαριστίες στις τελευταίες σελίδες των κειμένων τους, ιστορικά μελετήματα στηριγμένα σε εκτενέστατες βιβλιογραφίες και συχνά σε έρευνες πεδίου. Επί συνόλου 150.000 νέων τίτλων και επανεκδόσεων που κυκλοφόρησαν στην Αγγλία το 2010, ποσοστό περίπου 6% αφορά βιβλία Ιστορίας. Ατζέντηδες και επιμελητές εκδόσεων εκτιμούν ότι η συνολική αγορά βιβλίου αυξάνεται σε ποσοστό 1% ως 2% τα τελευταία χρόνια, ενώ οι πωλήσεις ιστορικών βιβλίων εμφανίζουν βελτιώσεις που αγγίζουν το 4%. Υποστηρίζεται μάλιστα πως τα βιβλία για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αφορούν τρεις χιλιάδες τίτλους. Είναι σαν να λέμε πως κάθε μέρα κυκλοφορούν δέκα τίτλοι στην Αγγλία και ορισμένοι περνούν στην κατηγορία ευπώλητα. Τέτοια επιτυχία οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη μεταφορά του ιστορικού θέματος σε τηλεοπτικές σειρές όπου ο ίδιος ο ιστορικός ξεναγεί τον θεατή. Και οφείλεται περισσότερο ίσως στις οθόνες των κινηματογράφων (πρόσφατα παραδείγματα οι ταινίες «Δουνκέρκη» και «Η πιο σκοτεινή ώρα»).

Σονάτα του σεληνόφωτος
Τι κομίζει ο Γιόακιμ Κέπνερ (1961), δημοσιογράφος της «Süddeutsche Zeitung», σε αυτό το περιβάλλον; Βραβευμένος με το βραβείο δημοσιογραφικής έρευνας Theodor Wolff το 1999 για το βιβλίο του σχετικά με την ιστορική και επιστημονική προπαγάνδα της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας για τις διώξεις και την εξολόθρευση των Εβραίων (και όχι για το παρόν πόνημα, όπως φαίνεται να δηλώνει ο εκδότης στο εξώφυλλο), εστιάζει στην καταιγίδα των γεγονότων του έτους 1941, όπου ο έως τότε ευρωπαϊκός πόλεμος μεταβάλλεται στους επόμενους μήνες σε παγκόσμια σύρραξη με τη ναζιστική επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης, την είσοδο των Αμερικανών στον πόλεμο, την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, την επέλαση του γερμανικού Αφρικανικού Σώματος (Afrika Korps) στη Βόρεια Αφρική. Ο Κέπνερ περιγράφει με περισσό θαυμασμό την αντίσταση των Βρετανών στη Μάχη της Αγγλίας, στη διάρκεια της οποίας οι βομβαρδισμοί της Λουφτβάφε με το κωδικό όνομα «Σονάτα του σεληνόφωτος» ισοπέδωσαν ως πρώτο δείγμα αδιατάρακτης ισχύος το Κόβεντρι, πλουτίζοντας το γερμανικό λεξιλόγιο με το ρήμα conventrieren για να αποδίδεται το ξεθεμελίωμα πόλεων και υποδομών του εχθρού, έτσι που να μη μένει πέτρα όρθια. Τον ίδιο θαυμασμό εκφράζει για τον πεισματάρη Ουίστον Τσόρτσιλ, που είχε φτάσει στα όρια της συνταξιοδότησης, καθώς ήταν πλέον εξήντα έξι ετών και δεν υποσχόταν άλλο από δάκρυα, πόνο και αίμα ώς την τελική νίκη, για τη βασιλική οικογένεια που κυκλοφορούσε ανάμεσα στα ερείπια του Λονδίνου αρνούμενη να εγκαταλείψει την πόλη, για τους πιλότους της RAF από τους οποίους ένας στους έξι επέστρεφε στη βάση του ύστερα από αερομαχίες και βομβαρδισμούς γερμανικών πόλεων υπό μορφή αντιποίνων.
Οι εμμονές του Χίτλερ
Το κείμενο του Γιόακιμ Κέπνερ έχει άξονα τις εμμονές του Χίτλερ, που ήταν φανερό, από το 1941 κιόλας, ότι οδηγούσαν αργά και σταθερά στην ήττα. Το μίσος του για τον Ρούζβελτ, τον οποίο αποκαλούσε «Ρόζενφελντ» ως Εβραίο, η απέχθειά του για τον αναποφάσιστο γέροντα στρατάρχη Πετέν της εθνικιστικής κυβέρνησης του Βισί, η σιχαμάρα του για τον κοντόχοντρο πανούργο στρατηγό Φράνκο, τον οποίο επισκέφθηκε σιδηροδρομικώς (με το ειδικό τεθωρακισμένο τρένο «Amerika») στο Αντάι κοντά στα Πυρηναία, ένα «ανθρωπάκι» που τον εκνεύρισε με ένα ατελείωτο λογύδριο, ρόλο που ο Φύρερ προόριζε συνήθως για τον εαυτό του, η καχυποψία του απέναντι στον Μουσολίνι, που επέμενε να περπατάει ένα βήμα πιο μπροστά του φουσκωμένος «σαν γαλοπούλα», ήταν εξίσου ορατές όταν είχε να κάνει με τους συνεργάτες του. Για τον Κέπνερ η συσσώρευση εμμονών του Χίτλερ οδήγησε σε μια πολιτική και στρατιωτική πολυπλοκότητα, που διογκώθηκε με εκκαθαρίσεις επιφανών ναζιστών και στέρησε έτσι τη διοικητική και στρατιωτική δομή του καθεστώτος από έμπειρα στελέχη, παραδίδοντας ουσιαστικά την εξουσία, δίχως έλεγχο, στη Βέρμαχτ, σφηκοφωλιά ανταγωνισμών και θηριωδίας. Η εντολή του Χίτλερ στον στρατάρχη Ερβιν Ρόμελ, τον θρυλικό ήρωα γνωστό ως «Αλεπού της Ερήμου», να αυτοκτονήσει με μια κάψουλα κυανίου, επειδή είχε συνδεθεί με την ομάδα συνωμοτών για τη δολοφονία του Φύρερ το 1944, είναι δείγμα της εμμονικής στρατηγικής του και της απώλειας του ελέγχου του καθεστώτος, πράγμα που συνέδεσε την πολυπλοκότητα με την αστάθεια.

Η τέχνη του εφικτού
Οποιος πάει για πολλά χάνει και τα λίγα
Ο Ρόμελ ήταν μια σπάνια εξαίρεση στη ναζιστική βία. Δεν καταδίωκε κατά σύστημα τους Εβραίους και σεβόταν τους αιχμαλώτους. Εκπληκτος που είχε υπερκεράσει τη γραμμή Μαζινό κατά την εισβολή στη Γαλλία, έγραφε: «Το φεγγάρι ήταν ψηλά και προς το παρόν δεν περιμέναμε σκοτάδι… Τα τανκς κινούνταν τώρα σε μιαν ατέλειωτη φάλαγγα περνώντας την οχυρωματική γραμμή και κατευθυνόμενα προς τα πρώτα σπίτια ενός χωριού που πυρπολούνταν ήδη από τα πυρά μας… Κάτω από το φεγγαρόφωτο βλέπαμε τους άντρες του 7ου Τάγματος Μοτοσικλετιστών μας να προελαύνουν δίπλα μας… Και τώρα έχουμε διασπάσει την περίφημη γραμμή Μαζινό και προχωρούμε βαθιά μέσα στην εχθρική περιοχή. Δεν είναι απλώς ένα όμορφο όνειρο, είναι πραγματικότητα». Εξαίρεση ήταν και ο Γιοχάνες Μπλάσκοβιτς, ανώτατος διοικητής Ανατολής στο Γενικό Κυβερνείο της Κεντρικής Πολωνίας, ο οποίος συνέταξε στις 27 Νοεμβρίου 1939 αναφορά όπου αποδοκίμαζε δριμύτατα τα εγκλήματα κατά των αμάχων και των Εβραίων αρνούμενος να ταυτιστεί με τις φρικαλεότητες των SS και της Αστυνομίας Ασφάλειας (Sipo). H Aνώτατη Διοίκηση του Στρατού Ξηράς διαβίβασε την αναφορά στον Φύρερ, που, βράζοντας από θυμό, είπε πως ο ανώτατος στρατιώτης του στην Πολωνία είχε «παιδαριώδεις αντιλήψεις» και υποστήριζε «μεθόδους του Στρατού της Σωτηρίας». Στη δίκη κατά των ανώτατων διοικητών της Βέρμαχτ το 1948 στο Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης, ένας συνοδός του είδε τον Μπλάσκοβιτς να βουτάει στο κενό από το κιγκλίδωμα στη σκάλα του τρίτου ορόφου του δικαστικού μεγάρου.
Η σκέψη της γερμανικής ηγεσίας είχε απομακρυνθεί από την πραγματικότητα, όπως και εκείνη του στρατού, ώστε ο Χίτλερ ακολουθούσε. Αν η ορθολογική πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, τότε η γερμανική πολιτική δεν έπαψε να προσπαθεί να γίνει το ανέφικτο εφικτό: ο Χίτλερ δεν έχασε επειδή δεν το κατάφερε, ο Τσόρτσιλ το κατάφερε την ώρα που φαινόταν ότι θα έχανε. Ο Χίτλερ έκανε τα πράγματα χειρότερα, θέλοντας πολλά. Ο Τσόρτσιλ αντιμετώπισε πολλά, αλλά ήθελε ένα πράγμα: την ελευθερία. Τόσο απλά και διόλου πολύπλοκα. Η άποψη του Κέπνερ είναι πως στον πόλεμο όποιος πάει για πολλά χάνει και τα λίγα. Χρήσιμη άποψη αν ρίξουμε μια ματιά στους πολέμους της Κορέας, της Ινδοκίνας, του Βιετνάμ, του Αφγανιστάν, του Ιράκ, της Συρίας.

Joachim Kappner

1941

Οταν ο πόλεμος εξαπλώθηκε στον κόσμο

Μτφ. Λένια Μαζαράκη

Εκδ. Μεταίχμιο 2017, σελ. 373

Τιμή: 17,70 ευρώ

Τελευταία Νέα