Ο Νίκος Αλιβιζάτος επανέφερε τις προηγούμενες ημέρες προτάσεις που και στο παρελθόν έχει διατυπώσει για την αναθεώρηση του Συντάγματος: εντοπίζει συγκεκριμένες παθογένειες του πολιτικού συστήματος και αναζητά τη βάση συναίνεσης για την αντιμετώπισή τους.
Βάζω σε παρένθεση την πολιτική διάσταση που έλαβε η παρέμβασή του –όπως και τη συγκυρία. Εξάλλου, οι παθογένειες που επισημαίνει είναι διαχρονικές. Αντίθετα, κρατάω την ουσία: Χρειάζεται άραγε να οριοθετούμε την εκάστοτε πολιτική εξουσία από τον εγγενή πειρασμό της να ρυθμίζει η ίδια τις ποινικές της υποθέσεις; Nα επιλέγει ελεύθερα την ηγεσία των δικαστηρίων ή να παρεμβαίνει στα των ανεξάρτητων Αρχών; Εάν ναι, προάγεται έτσι ή αποδυναμώνεται η δημοκρατία;
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα είναι σκόπιμο να αναρωτηθούμε: Πότε είναι βιώσιμη μία δημοκρατία; Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι αυτό προϋποθέτει μία πολυάριθμη και ισχυρή μεσαία τάξη, που θα αποτρέπει τις ακρότητες. Η συνταγματική εξέλιξη στον νεότερο κόσμο προσθέτει τη σημασία πάγιων θεσμών που οριοθετούν την ισχύ των εκάστοτε πολιτικά ισχυρών. Αμφότερα έχουν ως ιδεολογική βάση την αποδοχή του πλουραλισμού, στην κοινωνία και την πολιτική: κανείς δεν έχει το μονοπώλιο να ομιλεί μόνος στο όνομα ολόκληρου του λαού ή, παλαιότερα, ολόκληρου του έθνους.
Ο Αριστοτέλης προειδοποιούσε ότι ένα πολίτευμα καταπίπτει σε οχλοκρατία εάν ταυτίζει τη δικαιοσύνη με την κυριαρχία της πλειοψηφίας και την ελευθερία με το δικαίωμα να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει. Η σύγχρονη πολιτική επιστήμη διευκρινίζει ότι ένα πολίτευμα είναι σταθερό εάν, μεταξύ άλλων, οριοθετείται το αντικείμενο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Οπου η περιουσία ή η ελευθερία των μεν και των δε είναι το διακύβευμα της πολιτικής σύγκρουσης, ως ανειρήνευτης πάλης, η δημοκρατία δεν επιβιώνει.
Γι’ αυτό χρειάζονται θεσμοί κράτους δικαίου. Φυσικά, όπως κάθε θεσμός είναι και αυτοί ατελείς. Επομένως, πρέπει να παραμένουν ανοιχτοί στην κριτική και ευαίσθητοι στο ίδιον σφάλμα. Στις ώριμες δημοκρατίες, όμως, αυτό δεν γίνεται με την υποταγή στην εκάστοτε πλειοψηφία.
Οι θεσμοί του κράτους δικαίου δεν απειλούν την αυτονομία της πολιτικής. Αποτελούν εγγύηση της δημοκρατίας και διασφαλίζουν ότι οι δεσμεύσεις της πολιτικής προς τους πολίτες είναι φερέγγυες.
Ο Νίκος Ι. Παπασπύρου, διδάκτωρ Νομικών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, είναι επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
