«Η τέχνη δεν απευθύνεται στα μάτια, αλλά στην καρδιά»

Μια ελληνική σημαία γεμάτη φλογίτσες στέκει μισοτελειωμένη πάνω στο καβαλέτο στο ατελιέ του Χρήστου Μποκόρου, στην Καστέλλα. Γύρω της μια μαύρη κορνίζα και φράσεις από την απολογία του Γεωργίου Τερτσέτη, του δικαστή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που αρνήθηκε να υπογράψει τη θανατική καταδίκη του τελευταίου. Πιο δίπλα, στο πάτωμα τρεις ακόμη σημαίες –μια εξ αυτών ματωμένη –που αποτελούν ένα τετράπτυχο μαζί με εκείνη που μπροστά μας «υφαίνεται» πάνω στο ξύλο ως αφιέρωμα στην Εξοδο του Μεσολογγίου. Και σε μια γωνιά συσκευασμένα προσεκτικά περιμένουν τα υπόλοιπα έργα –συνολικά 19 –για να μεταφερθούν στον χώρο όπου θα φιλοξενηθεί η νέα του έκθεση «Ηρωικά αναστάσιμα». «Σκέφτηκα ότι η επιλογή των έργων είναι επίκαιρη διότι βρισκόμαστε στη Σαρακοστή και γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου, τον Ευαγγελισμό –την καλή αγγελία δηλαδή –και την επέτειο της Εθνεγερσίας παρότι είμαστε εγκλωβισμένοι σε εθνική και διεθνή ταπείνωση και σερνόμαστε ως βολεμένοι θεατές, υποτελείς σε αγορασμένες ανέσεις», λέει στα «Πρόσωπα» ο διεθνώς διακεκριμένος και ιδιαίτερα δημοφιλής ζωγράφος.

Είναι καλό να ξεβολευόμαστε πότε πότε. Το ξεβόλεμα αυτό, όμως, μας κάνει να αναζητούμε τη βολή μας ή κριτήριο του υψηλού και του άξιου; Αν ψάχνουμε το πρώτο είμαστε ήδη χαμένοι. Είμαστε υποτελείς.

Αν υπάρχουν μπορούμε να τους αναγνωρίσουμε και να τους εκτιμήσουμε; Οπως έλεγε κι ο Τσαρούχης «το δυστύχημα δεν είναι ότι χάσαμε τα μεγάλα έργα τέχνης της αρχαιότητας, αλλά ότι χάσαμε τη δυνατότητα να τα αναγνωρίζουμε». Το ίδιο συνέβη και με τους ήρωες. Πεθαμένοι είναι. Και τώρα πια ξεθωριάζουν και στην αντίληψη των ανθρώπων, καθώς έχουν απολέσει το κριτήριο του ηρωισμού. Διότι προς τι ο ηρωισμός; Σε τι ομονοούμε ως κοινότητα; Ποιες είναι οι αρχές που μας συνέχουν; Αν δεν υπάρχουν κοινές αξίες, δεν υπάρχει κοινότητα. Δεν έχει λόγο ύπαρξης.

Και μέσα στη διχόνοια αναδεικνύονται ήρωες. Είναι εκείνοι που την ξεπερνούν και προσφέρουν τον εαυτό τους στο υψηλότερο καλό. Γενικά δεν πιστεύω ότι η κατάσταση που ζούμε είναι διαφορετική από τις προηγούμενες. Απλώς εμείς χάρη των ανέσεων έχουμε ξεχάσει ότι τα αγαθά κόποις κτώνται. Αυτά που μας χαρίζονται δεν είναι δικά μας. Γιατί μας χαρίζουν κάτι; Επειδή είμαστε καλοί και μας αγαπάνε;

Να υψώνεις το ανάστημά σου επ’ αγαθώ, αδιαφορώντας για την παρακμή και την πτώση. Είναι χρέος του καθενός μας να ξεχωρίσει. Τι θέλουμε να δουν οι άλλοι από μας; Τι θέλουμε να αποδώσουμε στην κοινότητα; Αν δεν μας απασχολεί, θα την πάρουν άλλοι. Ερχονται.

Δεν κολλάω πίσω από τους ήρωες. Δεν αποδίδω τιμή σε αυτούς, αλλά στον ηρωισμό που δεν είναι ακριβώς πρόσωπο. Μιλάω για τη δυνατότητα του ανθρώπου να υψώνει το ανάστημά του, να μη σέρνεται. Το ζητούμενο είναι να γίνουμε ήρωες, όσο μπορούμε. Ενα κεράκι αρκεί για να φωτίσει αμέτρητα σκοτάδια.

Προσπαθώ να ορθώσω το ανάστημά του, αλλά δεν τα έχω καταφέρει. Είμαι διαρκώς μέσα στις λάσπες, αλλά δεν χάνω το κουράγιο μου. Το φως δεν είναι προορισμός, είναι οδηγός για να βλέπουμε τα χάλια γύρω μας, μπας και καταφέρουμε να συμμαζέψουμε κάτι.

Διότι αισθάνομαι ότι χρωστάω. Κάποτε, μια Μεγάλη Παρασκευή, η γιαγιά μου άναβε το καντήλι. Νεοφώτιστος αντιστασιακός εγώ, σε ένα αριστερόστροφο περιβάλλον, της είπα: «Γιαγιά, τι ανάβεις πρωί πρωί το καντήλι…». Και μου απαντά: «Παιδί μου, έχουμε πολλούς πεθαμένους να θυμόμαστε και πολλούς ζωντανούς να ευχόμαστε». Και με αποστόμωσε. Τη Μεγάλη Παρασκευή του 1943 οι Γερμανοί είχαν σκοτώσει 120 άνδρες στο Αγρίνιο. Στην αλφαβητική λίστα των νεκρών πρώτο ήταν το όνομα του Γιώργου Αγγελάκη. Ηταν ο αδελφός της. Υπάρχουν χρέη, λοιπόν. Δεν είμαστε εδώ μοναχοί μας. Χρωστάμε στους αγέννητους και στους νεκρούς, όπως έλεγε και ο Πάουλ Κλέε.

Ο τρόπος χρήσης των συμβόλων εξαρτάται από το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Είναι επιλογή του. Αλλοι τις καίνε, άλλοι τις τιμούν. Το τι τιμούν τώρα μέσα σε αυτές είναι πιο πολύπλοκο. Ο Βίτγκενσταϊν είχε πει ότι ηθική και αισθητική είναι το ίδιο. Και πιστεύω ότι το άκρον άωτον της αισθητικής είναι η ηθική μας στάση στον κόσμο. Αλλοι καίνε, άλλοι φωτίζουν, άλλοι τιμούν, άλλοι πέφτουνε για ένα πανί.

Δεν το σκέφτηκα. Το έχω αντιμετωπίσει πολλές φορές. Με χαρακτηρίζουν εθνικιστή, χριστιανό… Κι αυτό με το αυτεξούσιο του ανθρώπου έχει να κάνει. Δεν με αφορούν όλα αυτά. Τα πράγματα αλλάζουν ονόματα. Η ουσία παραμένει. Και η ουσία με αφορά.

Δεν έχει όνομα για να περιγραφεί. Είναι σαν τη ζωή. Μπορείτε να ορίσετε τη ζωή; Δεν είναι για να οριστεί, αλλά για να βιωθεί. Ενα μάθημα είναι. Ο,τι μπορεί θα μάθει ο καθένας. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ορθώσουμε το ανάστημά μας και να το αποδώσουμε στο κοινό όχι προς επίδειξη, αλλά προς κοινωνία. Αλλιώς δεν έχουν νόημα οι πράξεις μας.

Η ζωγραφική δεν είναι του κόσμου τούτου. Προσδοκά την αλήθεια και την αιωνιότητα. Η αλήθεια είναι το αντίθετο της λήθης. Η ζωγραφική πλήττει τον χρόνο. Σώζει την εικόνα από τη λήθη και την προσφέρει στην αθανασία. Δεν αφορά την εικόνα του κόσμου ως έχει. Πολλοί καλλιτέχνες παρουσιάζουν αυτό που συμβαίνει. Δεν είμαστε ανόητοι να περιμένουμε από τους καλλιτέχνες να μας το δείξουν. Η τέχνη είναι μέθεξη κι όχι επίδειξη. Το ζητούμενο δεν είναι να απευθύνεται στα μάτια, αλλά στην καρδιά. Να χτυπάει φλέβα.

H έκθεση του Χρήστου Μποκόρου «Ηρωικά αναστάσιμα» στην Ελληνογερμανική Αγωγή (Δημητρίου Παναγέα, Παλλήνη). Εως 30 Μαρτίου