Τουρκία και ΝΑΤΟ

Το ΝΑΤΟ έχει απογοητεύσει πολλές φορές την Ελλάδα· αλλά, για να φύγουμε από τη Συμμαχία απαιτούνταν, μεταξύ άλλων, στενότερες και πιο ειλικρινείς σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ενωση –τις οποίες δεν είχαμε και δεν αποκτήσαμε ποτέ. Η απογοήτευση δεν οφείλεται αποκλειστικά στις αποτυχίες της Ατλαντικής Συμμαχίας· σήμερα όμως το ιστορικό των αποτυχιών είναι τόσο επιβαρημένο ώστε το ΝΑΤΟ φαίνεται να έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις· έχει μείνει, τρόπον τινά, πίσω.

Το 1949 ρόλος του ήταν η αναχαίτιση της Σοβιετικής Ενωσης· η απάντηση στον σοβιετικό επεκτατισμό. Αυτή η έμμονη ιδέα οδήγησε τις ΗΠΑ σε αυτοκτονική εξωτερική πολιτική: στην άνευ όρων στήριξη του Ισραήλ, στην εμπλοκή στο Βιετνάμ, στη χρηματοδότηση των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν και σε άλλες εξωφρενικές συμπαιγνίες. Ελειπε η οξυδέρκεια· ήδη από τότε που προστέθηκε στο ΝΑΤΟ η Τουρκία –μολονότι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε παίξει ρόλο “επιτήδειου ουδέτερου”- το ΝΑΤΟ έβλεπε μονάχα το βραχυπρόθεσμο κέρδος. Το μοναδικό κριτήριο ήταν η γεωγραφική της θέση· εξάλλου, όλοι περίμεναν ότι θα εξευρωπαϊστεί, ότι ο κεμαλισμός θα προχωρήσει. Ο πόλεμος δεν είχε διδάξει την ανθρωπότητα ότι η πρόοδος μπορεί να αντιστραφεί: οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί πίστευαν ακόμα στο αέναο “εμπρός”.

Σύμφωνα με το άρθρο 5 που υπέγραψαν τελικά 29 χώρες, η επίθεση σε μέλος του ΝΑΤΟ ισοδυναμεί με επίθεση σε όλα τα μέλη και επισύρει άμεση και συλλογική απόκριση. Δεν είχε προβλεφθεί ότι η Τουρκία –που διαφέρει ιστορικά και πολιτιστικά από τις υπόλοιπες χώρες –θα εξελισσόταν σε rogue state με ηγέτη τον υποψήφιο χαλίφη του σουνιτικού κόσμου. Για τρεις-τέσσερις δεκαετίες τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν έβλεπαν τίποτα πέρα από τη σοβιετική απειλή· ανέλυαν τον κόσμο με όρους Ανατολής-Δύσης· η Ανατολή και η Δύση ήταν οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά συστήματα –μορφές καπιταλισμού –όχι γεωγραφικά, θρησκευτικά και πολιτισμικά. Στο μεταξύ, η Τουρκία έδειχνε ξανά και ξανά ότι δεν μοιράζεται τις αξίες της Ατλαντικής Συμμαχίας· απλώς επωφελείτο από αυτή στο στρατιωτικό πεδίο. Το 1974, όταν εισέβαλε στην Κύπρο, το ΝΑΤΟ έκανε την πάπια. Αλλά, η Τουρκία είναι σαφής· δεν στρέφεται μόνο εναντίον της Ελλάδας, στρέφεται εναντίον ολόκληρης της Δύσης.

Οι υποχωρήσεις του ΝΑΤΟ έναντι της Τουρκίας προκάλεσαν την αποθράσυνσή της. Ιδιαίτερα από το 2003, άρχισε να επεμβαίνει στη Συρία, στο Ιράκ, στην Υεμένη, άλλοτε άμεσα, άλλοτε διά πληρεξουσίου: ο Ρετζίπ Ερντογάν πετάει με το ιπτάμενο χαλί, ενώ το ΝΑΤΟ έχει λουφάξει ακόμα περισσότερο. Ο κανόνας της Ατλαντικής Συμμαχίας -ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου –οδήγησε σε τερατώδεις αναλύσεις και στρατηγικές κινήσεις. Και τη στιγμή που ο Αχμέτ Νταβούτογλου ζητούσε πλήρη στήριξη “χωρίς ναι μεν αλλά» –στήριξη εναντίον των Κούρδων, στήριξη εναντίον της Ρωσίας, στήριξη εν τέλει υπέρ του Ισλαμικού Κράτους –ο Γιενς Στόλτενμπεργκ και ο Φολγκ Ράσμουσεν προσέδιδαν στο ΝΑΤΟ απάθεια σκανδιναβικού τύπου. Μην ταράζουμε τα νερά. Ολοι οι καλοί χωράνε.

Το NATO φοβάται μήπως αν εκδιώξει την Τουρκία την εξαγριώσει ακόμα περισσότερο· τελευταία γίνεται λόγος για Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο: Doctor Strangelove, αλλά με περισσότερους από δύο παίκτες· η εξίσωση γίνεται μη επιλύσιμη. Το ΝΑΤΟ σκέφτεται ακόμα με όρους κατευνασμού ή πυρηνικού ολέθρου· έχει καθηλωθεί στη δεκαετία του 1950.

Ο κατευνασμός ίσως λειτουργούσε στη συνδιαλλαγή με χώρες που προέρχονταν από τον ίδιο πολιτισμό, αλλά δεν λειτουργεί με την Τουρκία, όπως δεν λειτουργεί με τη Σαουδική Αραβία, με την οποία η συμμαχία καταγράφεται ως μια ακόμα αμερικανική παλαβομάρα. (Οχι, δεν είναι απόρροια μόνο της πετρελαϊκής εξάρτησης· είναι μια παλιά οπορτουνιστική γκάφα που δεν διορθώνεται εύκολα). Κοντολογίς, το ΝΑΤΟ επιτρέπει στην Τουρκία να απειλεί το ίδιο το ΝΑΤΟ με πολεμοχαρείς κινήσεις προς τις δυτικές χώρες και με διπλωματία ισλαμιστικής υπερδύναμης: ο Ερντογάν ταξιδεύει στην Αλγερία, στη Σενεγάλη, στη Μαυριτανία και στο Μάλι, βοηθάει τη Σομαλία «να καταπολεμήσει την ξηρασία» και καλύπτει το κενό ηγεσίας στο Ισλάμ δηλώνοντας «τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας, οι τρούλοι είναι τα κράνη μας, οι μιναρέδες είναι οι λόγχες μας, η πίστη οπλίζει τους στρατιώτες μας». Αναρωτιέται κανείς τι δουλειά έχει στο ΝΑΤΟ μια προσωποπαγής δικτατορία που είναι συγχρόνως ισλαμική θεοκρατία. Ή, δεν αναρωτιέται.

Το ΝΑΤΟ έχει συμμάχους αλλά όχι μέλη που να μοιάζουν στην Τουρκία. Το καθεστώς Ερντογάν καταδιώκει τους εσωτερικούς του εχθρούς· κι ενώ παλιότερα, επί Ψυχρού Πολέμου, οι ευαίσθητοι Δυτικοί ξεσηκώνονταν υπέρ των αντιφρονούντων στις σοσιαλιστικές χώρες, για τους αντιφρονούντες στην Τουρκία δεν κουνιέται φύλλο. Φοβόμαστε τον Ερντογάν και τις κοινότητες μουσουλμάνων μεταναστών.

Οσο για τους εξωτερικούς εχθρούς, πριν από δυο-τρία χρόνια στο Κομπάνι της δυτικής Συρίας, τα τουρκικά τεθωρακισμένα βρίσκονταν μεν στο θέατρο του πολέμου εναντίον του ISIS, πλην όμως έμειναν ακίνητα· το στράτευμα έκανε τα στραβά μάτια. Και επί τα επτά χρόνια του συριακού εμφυλίου, ο Ερντογάν άφηνε τους τζιχαντιστές να περνάνε από τα τουρκικά σύνορα, διευκόλυνε το εμπόριο πετρελαίου για το ISIS και προστάτευε παντοιοτρόπως το Μέτωπο Αλ-Νούσρα στη Συρία.

Η Τουρκία δεν μπορεί να έχει τον ίδιο εχθρό με τους Κούρδους: οι Κούρδοι πολεμάνε το ISIS, όχι η Τουρκία. Αλλος ένας αναχρονισμός: αν και προσφάτως έχει αρχίσει να κάμπτεται, το ΝΑΤΟ βλέπει τους Κούρδους όπως το 1993 όταν η Τουρκία πίεσε τις δυτικές χώρες να χαρακτηρίσουν το ΡΚΚ τρομοκρατική οργάνωση. Σήμερα, με τελεσίγραφο ο Ερντογάν λέει: ή Τουρκία ή Κούρδοι –διαλέξτε. Τι θα συμβεί άραγε αν το ΝΑΤΟ διαλέξει τους Κούρδους και φροντίσει να αποκτήσουν το κράτος που δικαιούνται; Οπωσδήποτε, ο απλός πολίτης δεν διαθέτει τις απαραίτητες πληροφορίες για να στηρίξει τόσο μεγάλα διαβήματα· το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να εκφράσει το αίσθημα της λογικής και του δικαίου –το οποίο, μαζί με μερικά ακόμα πραγματάκια, όπως ρεαλισμός και σύνεση, λείπει από τη νατοϊκή γραφειοκρατία.