Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντάται σήμερα με τους ηγέτες ευρωπαϊκών θεσμών σε μια προσπάθεια να αναζωογονηθεί ο όλο και πιο δύσκολος διάλογος ανάμεσα στην Άγκυρα και τις Βρυξέλλες, σε μια σύνοδο που αναγγέλλεται τεταμένη.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και αυτός του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ θα καθίσουν στο τραπέζι μαζί με τον Ερντογάν για ένα δείπνο εργασίας στη Βάρνα, το παραθαλάσσιο θέρετρο της Βουλγαρίας. Στο μενού βρίσκονται πολλά ακανθώδη θέματα.

Στον κατάλογο φιγουράρουν πάνω-πάνω η αποσάθρωση του κράτους δικαίου στην Τουρκία μετά την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016, η αμφιλεγόμενη διμερής συμφωνία για την αντιμετώπιση της κρίσης των προσφύγων και των μεταναστών, η κλινικά νεκρή προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ, η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση εναντίον μιας οργάνωσης κούρδων ανταρτών στη Συρία.

Σαν να μην έφθαναν αυτά, η συνάντηση σημειώνεται μερικές ημέρες μετά την κλιμάκωση της έντασης ανάμεσα στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο.

Με αυτό το φόντο, ο βούλγαρος πρωθυπουργός Μπόικο Μπορίσοφ, η χώρα του οποίου αναλαμβάνει την εναλλασσόμενη προεδρία της ΕΕ και θα είναι παρών στο δείπνο, δεν κρύβει πως περιμένει μια «πολύ δύσκολη» συνάντηση.

Πάντως κανένα από τα δύο μέρη δεν έχει συμφέρον να εκτροχιάσει τον διάλογο. Για την Τουρκία, η ΕΕ παραμένει πολύτιμος εμπορικός εταίρος. Για τις Βρυξέλλες, η Άγκυρα συνεχίζει να είναι απαραίτητος σύμμαχος στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και στην προσπάθεια ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών.

«Η σύνοδος στη Βάρνα θα δώσει την ευκαιρία να ξαναρχίσει ο διάλογος ανάμεσα στα δύο μέρη, παρότι δεν αναμένεται καμιά αληθινή πρόοδος», συνόψισε η Ζανά Ζαμπούρ, τουρκολόγος του CERI/Sciences Po.

«Ειλικρινής διάλογος»;

Η ένταση ανέβηκε μια βαθμίδα την περασμένη εβδομάδα, όταν οι ευρωπαίοι ηγέτες καταδίκασαν τις «συνεχιζόμενες παράνομες ενέργειες» της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου, έπειτα από αλλεπάλληλα επεισόδια.

Η Τουρκία αντέδρασε χαρακτηρίζοντας «απαράδεκτες» τις αποφάσεις της συνόδου κορυφής της ΕΕ κι εξέφρασε παράλληλα την οργή της για τις ευρωπαϊκές επικρίσεις όσον αφορά την επιχείρηση ευρείας κλίμακας που εξαπέλυσε εναντίον της κουρδικής οργάνωσης Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), στην περιοχή Αφρίν, στη βορειοδυτική Συρία.

«Η μάζα των προβλημάτων για τα οποία βρίσκονται σε διένεξη η Τουρκία και η ΕΕ δεν παύει να διογκώνεται», αναγνώρισε ο Γιούνκερ, πάντως υποσχέθηκε έναν «ειλικρινή και ανοικτό διάλογο» με τον Ερντογάν. Η ΕΕ, επέμεινε παρ’ όλ’ αυτά, «επιθυμεί να ενισχύσει τη συνεργασία (της) με την Τουρκία».

Μια από τις προτεραιότητες για τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι να εξασφαλιστεί ότι η Άγκυρα θα συνεχίσει να εφαρμόζει τη συμφωνία που κλείστηκε τον Μάρτιο του 2016 για την κρίση των μεταναστών και των προσφύγων και επέτρεψε να μειωθούν σημαντικά οι διελεύσεις προς την Ευρώπη, με αντάλλαγμα κυρίως οικονομική βοήθεια.

Ο Ερντογάν έχει διαμαρτυρηθεί επανειλημμένα για τις «καθυστερήσεις» στην εκταμίευση των χρημάτων, ύψους τριών δισεκατομμυρίων ευρώ, στα οποία αναμένεται να προστεθούν άλλα τρία δισεκατομμύρια.

«Εταιρική σχέση»;

Εξάλλου, η Άγκυρα αξιώνει να υπάρξει πρόοδος στη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος θεωρήσεων διαβατηρίων για τους Τούρκους που ταξιδεύουν στην ΕΕ. Αυτό είναι «προτεραιότητα» για την Άγκυρα, αλλά πιθανόν «αποτελεί ψευδαίσθηση εάν πιστεύει ότι η ΕΕ θα κάνει παραχωρήσεις στο συγκεκριμένο ζήτημα», εκτιμά η Ζανά Ζαμπούρ.

Μολονότι η Άγκυρα πολλαπλασίασε τους τελευταίους μήνες τα κατευναστικά σινιάλα προς ορισμένες χώρες μέλη, κυρίως τη Γερμανία, αποφυλακίζοντας για παράδειγμα δημοσιογράφους που είχε φυλακίσει, το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ρίχνει μια βαριά σκιά στη Βάρνα.

Η ΕΕ έχει εκφράσει επανειλημμένα την ανησυχία της για τις εκκαθαρίσεις που εξαπολύθηκαν στην Τουρκία μετά την απόπειρα επιβολής στρατιωτικού καθεστώτος. Πάνω από 55.000 άνθρωποι, ανάμεσά τους αντιφρονούντες και δημοσιογράφοι, έχουν οδηγηθεί στη φυλακή, άλλοι 160.000 αποτάχθηκαν, τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, απολύθηκαν.

Η παράταση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης που τελεί σε ισχύ στην Τουρκία από τον Ιούλιο του 2016 έχει οδηγήσει σε «σοβαρές» παραβιάσεις των δικαιωμάτων «εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων», σημείωνε εκφράζοντας έντονη ανησυχία ο ΟΗΕ σε έκθεση που δημοσιοποίησε την περασμένη εβδομάδα.

Η υποψηφιότητα της Τουρκίας για να γίνει κράτος-πλήρες μέλος της ΕΕ αναμένεται επίσης να συζητηθεί στη Βάρνα, αλλά οι περισσότεροι διπλωμάτες και αναλυτές δεν περιμένουν να σημειωθεί η παραμικρή πρόοδος.

Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του Ερντογάν στο Παρίσι τον Ιανουάριο ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έριξε ξανά την ιδέα αποκατάστασης μιας «εταιρικής σχέσης» με την Τουρκία, καθώς η εισδοχή της μοιάζει λιγότερη πιθανή από ποτέ.

Τα ευρωπαϊκά μηνύματα

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έστειλε αυστηρή προειδοποίηση στην Άγκυρα ότι για να υπάρξει πρόοδος στις σχέσεις της με την ΕΕ θα πρέπει πρωτίστως να αποδείξει ότι σέβεται το διεθνές δίκαιο. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξέφρασαν την ανησυχία τους για την τουρκική εισβολή στο Αφρίν της Συρίας, καταδίκασαν τις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην Κύπρο και στο Αιγαίο, ενώ έκαναν ρητή αναφορά στην κράτηση των δύο Ελλήνων στρατιωτών, ζητώντας την απελευθέρωσή τους.

«Η γλώσσα με την οποία διατυπώθηκαν τα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής για την Τουρκία, την Πέμπτη το βράδυ είναι από τις πιο επιθετικές και αιχμηρές στην ιστορία των ευρωτουρκικών σχέσεων», σχολίασε Ευρωπαίος αξιωματούχος μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Όμως παρόλο που πολλοί πίστευαν ότι τα συμπεράσματα αυτά θα μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα τη Σύνοδο της Βάρνας, η Άγκυρα το απέφυγε. Ο Τούρκος Πρόεδρος, Ερντογάν αντέδρασε με εξίσου σκληρή γλώσσα, κατηγορώντας την Ευρώπη ότι συντάσσεται με τους Έλληνες και τους Κύπριους, αλλά απέφυγε να διακόψει την προοπτική του διαλόγου με την ΕΕ που ανοίγεται στη συνάντηση της Βάρνας.

Το ίδιο ωστόσο ισχύει και για την ΕΕ. «Παρά τα προβλήματα και τις δυσκολίες η Σύνοδος στη Βάρνας έπρεπε να γίνει, γιατί θέτει το μοναδικό πλαίσιο για να μην διαρραγούν εντελώς οι σχέσεις με την Τουρκία», σχολίαζε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ Ευρωπαίος αξιωματούχος. Κι αυτό γιατί όπως εξηγούσε, η Ευρώπη μόνο μέσω του διαλόγου με την Άγκυρα μπορεί να εξυπηρετήσει δυο από τα βασικά στρατηγικά της συμφέροντα: τη συνεργασία της Τουρκίας στο προσφυγικό και στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Δεν θα πρέπει επίσης να λησμονηθεί ότι η ΕΕ θα προσφέρει στη Βάρνα άλλα 3 δισ. ευρώ για τους Σύρους πρόσφυγες που βρίσκονται στην Τουρκία. Πρόκειται για το δεύτερο πακέτο 3 δισ. ευρώ, όπως προβλέπεται στη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, ποσό το οποίο δεν δίνεται απευθείας στην Άγκυρα, αλλά σε οργανισμούς όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) που διαχειρίζονται τη διατροφή, τη στέγαση και την ιατρική περίθαλψη των προσφύγων.

Εντούτοις δεν είναι ακόμα σαφές τί θα γίνει αύριο στη Βάρνα. Η συνάντηση «δεν θα είναι εύκολη» προέβλεψε πριν από δύο μέρες ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, ενώ ο κ. Γιούνκερ δήλωσε ότι πηγαίνει στη Βάρνα με «ανάμεικτα συναισθήματα». Ο Πρόεδρος της Επιτροπής εξήγησε ότι τα προβλήματα με την Τουρκία μεγαλώνουν, ωστόσο, υπάρχει ένας «ειλικρινής» και «ανοιχτός» διάλογος μεταξύ των δύο πλευρών, ο οποίος πρέπει να συνεχιστεί. Το γεγονός πάντως και μόνο ότι η συνάντηση αυτή πραγματοποιείται σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο είναι θετικό και έχει μεγάλη σημασία, σχολιάζουν πολιτικοί αναλυτές.

Χριστοδουλίδης: Κακό σενάριο ενδεχόμενη ρήξη ΕΕ – Τουρκίας

Ως κακό σενάριο χαρακτήρισε την όποια ενδεχόμενη συνολική ρήξη των σχέσεων μεταξύ της Ε.Ε

και της Τουρκίας στη Σύνοδο της Βάρνας, ο κύπριος υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Χρίστοδουλίδης, μιλώντας στο κυπριακό τηλεοπτικό σταθμό, ΣΙΓΜΑ.

Ο κ. Χριστοδουλίδης, τόνισε ότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο: «Δεν θα υπάρχει ο λόγος και ο ρόλος που Κυπριακή Δημοκρατία αλλά και η Ελλάδα μπορούν να έχουν σε αυτό το θέμα».

Παράλληλα χαρακτήρισε σημαντικό το γεγονός ότι για πρώτη φορά θα τεθούν σε τέτοιο το βαθμό τα θέματα κυπριακού ενδιαφέροντος σε τέτοιο επίπεδο. Όπως υπογράμμισε ο κ. Χριστοδουλίδης:«οι δημόσιες δηλώσεις του κ. Ερντογάν, δεν επιτρέπουν αισιοδοξία αλλά θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα».

Σημείωσε δε ότι επιθυμία της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι να υπάρξουν αποτελέσματα από αυτή τη Σύνοδο, τονίζοντας ότι «γνωρίζουμε τα ξεκάθαρα μηνύματα που θα σταλούν από πλευράς Ε.Ε και την ίδια στιγμή γνωρίζουμε ότι ο κ. Ερντογάν πηγαίνει στη Σύνοδο για να εξασφαλίσει συγκεκριμένες δεσμεύσεις από πλευράς της Ε.Ε».

Τελευταία Νέα