Μαθήματα ζωής

Στο τελευταίο σκηνικό του Γιώργου Πάτσα, του ξεχωριστού έλληνα σκηνογράφου που έφυγε από τη ζωή στις 2 Μαρτίου, εξελίσσεται το «Εκπαιδεύοντας τη Ρίτα» που ανέβασε ο Δάνης Κατρανίδης στο θέατρό του. Είναι το γραφείο ενός καθηγητή, γεμάτο βιβλία, σημειώσεις, άδεια ή γεμάτα χαρτόκουτα, με πίνακες στους τοίχους και μια μεγάλη μπαλκονόπορτα με θέα στον κήπο. Το σκηνικό, που ολοκλήρωσε η συνεργάτριά του Τότα Πρίτσα, δημιουργεί τον κατάλληλο χώρο γι’ αυτή την αναμέτρηση ανάμεσα στο πνεύμα και την ύλη, την ποίηση και την καθημερινότητα. Είναι εκεί για να συμμετάσχει στην ατμόσφαιρα του έργου, με τρόπο αυτονόητο.

O βρετανός συγγραφέας Ουίλι Ράσελ (Willy Russell, 1947) μετρά μια σειρά επιτυχημένων θεατρικών έργων, τα οποία στη συνέχεια έγιναν, σε δικό του σενάριο, εξίσου επιτυχημένες κινηματογραφικές ταινίες. Εκτός από τη «Ρίτα», είναι, μεταξύ άλλων, η «Σίρλεϊ Βαλεντάιν» («Shirley Valentine») αλλά και το μιούζικαλ «Blood Brothers».

Ανάθεση στον συγγραφέα από το Royal Shakespeare Company, το «Εκπαιδεύοντας την Ρίτα» («Educating Rita», 1980) θεωρείται πλέον σήμερα ένα κλασικό έργο της σύγχρονης δραματουργίας. Εκανε πρεμιέρα στο Warehouse και στη συνέχεια μεταφράστηκε και παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία, εντός και εκτός Ευρώπης, χαρίζοντας βραβεία και διακρίσεις στους συντελεστές του.

Η μεταφορά του έργου στη μεγάλη οθόνη, σε σενάριο του συγγραφέα, έγινε το 1983, σε σκηνοθεσία του Λουίς Γκίλμπερτ (Lewis Gilbert), με τον Μάικλ Κέιν και την Τζούλι Γουόλτερς. Η ταινία ήταν υποψήφια για τρία Οσκαρ, ενώ οι δύο πρωταγωνιστές κέρδισαν τη Χρυσή Σφαίρα της χρονιάς για τις ερμηνείες τους.

Με τον μύθο του Πυγμαλίωνα στις αποσκευές του, το έργο φέρνει στη σκηνή δύο τελείως διαφορετικούς, σχεδόν αντίθετους, ανθρώπους, με ένα κοινό σημείο. Από τη μια ο καθηγητής Φρανκ Μπράιαν, μορφωμένος, καλλιεργημένος, σκεπτόμενος, γοητευτικός αλλά και αλκοολικός, που συζεί με μια γυναίκα. Και από την άλλη, ένα λαϊκό κορίτσι, η Ρίτα, κομμώτρια, παντρεμένη και αμόρφωτη. Εκείνος πλήττει. Εκείνη ονειρεύεται να αλλάξει, ξεφεύγοντας από την άγνοια και την αμάθεια. Κάπου εκεί θα συναντηθούν οι δυο τους. Οταν η Ρίτα αποφασίσει να παρακολουθήσει μαθήματα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο θα διαλέξει τον Φρανκ για καθηγητή της.

Το ενδιαφέρον στην πλοκή του έργου, είναι η σταδιακή και τελικά ολοκληρωτική αλλαγή της Ρίτας, και κυρίως η αντιστροφή των ρόλων: Οχι πως ο καθηγητής θα περάσει από τη γνώση στην αμάθεια, απλώς, ενώ εκείνη θα απολαμβάνει την αξία και τη σημασία της μόρφωσής της, ο καθηγητής θα αντιλαμβάνεται ότι τίποτα από όλα αυτά δεν αρκεί για τη ευτυχία. Γι΄ αυτό και το τέλος του θεατρικού είναι γλυκόπικρο, αφήνοντας στο πλάι το happy end τύπου «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Αφήνει όμως ανοιχτό το παράθυρο της ευτυχίας και της προοπτικής. Ευτυχώς.