Ο θρύλος της Πάπισσας Ιωάννας είναι γνωστός. Πρόκειται για μια γυναίκα που κατόρθωσε, κάπου γύρω στα 855, μεταμφιεσμένη σε άνδρα, να αναρριχηθεί στα ανώτατα αξιώματα της Εκκλησίας και να γίνει για λίγο Πάπας. Μέχρι που γέννησε παιδί, το οποίο έκανε με τον θαλαμηπόλο της, οπότε αποκαλύφθηκε. Το τέλος ποικίλλει, δεν συμφωνούν οι πηγές: κατά μία εκδοχή τη λίντσαρε το πλήθος και πέθανε, κατά άλλη απλώς καθαιρέθηκε από το παπικό αξίωμα.
Το ομώνυμο βιβλίο του Εμμανουήλ Ροΐδη που κυκλοφόρησε το 1866 με την ένδειξη «Μεσαιωνική μελέτη», είναι στην πραγματικότητα ένα από τα σπουδαιότερα ελληνικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα και το μόνο που έκανε και κάνει αδιαλείπτως διεθνή καριέρα. Και είναι σπουδαίο όχι μόνο γιατί σατιρίζει την εκκλησιαστική ιεραρχία, τη μεσαιωνική αλλά και της εποχής του, ούτε γιατί η σάτιρα αυτή είναι καυστική και απολαυστική. Είναι επίσης πολύ σημαντικό γιατί περιέχει τεχνικές πολύ μεταγενέστερες όπως οι σχολιαστικές παρεμβολές στην αφήγηση του ίδιου του συγγραφέα, ακόμη και με παρατηρήσεις για το πώς έγραψε κάτι συγκεκριμένο (κάτι που θεωρητικά ακυρώνει την αξιοπιστία της αφήγησης) και επειδή είναι γενικότερα ιδρυτικό ενός είδους που πολύ αργότερα θα ονομαστεί «μεταμυθιστόρημα» ή και «μυθιστόρημα-ντοκουμέντο», το οποίο θα ανθίσει πολύ αργότερα στον 20ό αιώνα.
Με τον Φρουμέντιο
Στο μυθιστόρημα του Εμμανουήλ Ροΐδη, που επικαλείται μάλιστα πλήθος πηγών σε ειδικό παράρτημα, ο αναγνώστης παρακολουθεί την ιστορία αυτής της Πάπισσας από τότε που ήταν παιδί με μοναχό πατέρα μέχρι που έγινε και αυτή μοναχή, ερωτεύτηκε τον μοναχό Φρουμέντιο και ταξίδεψε μαζί του (ντυμένη άντρας) σε Γερμανία, Ελβετία, Γαλλία και τέλος στην Αθήνα όπου και εγκαταστάθηκαν για καιρό. Κάποτε η Ιωάννα παράτησε τον Φρουμέντιο προκειμένου να πάει στη Ρώμη όπου αναρριχήθηκε στον παπικό θρόνο, έμεινε έγκυος από τον θαλαμηπόλο της και εντέλει πέθανε.
Το βιβλίο αποτέλεσε, πράγματι, καυστικότατη κριτική στα της Εκκλησίας – και της Ορθόδοξης, αφού στη διάρκεια της αθηναϊκής της ζωής η Ιωάννα συνάπτει ερωτικές σχέσεις με έναν ηγούμενο και δύο αρχιερείς, πράγματα που προκάλεσαν τη μήνιν της ελληνικής Εκκλησίας που κυνήγησε πολύ τον Ροΐδη, διαφημίζοντας ταυτόχρονα και το βιβλίο που διαβάστηκε πολύ.
Ο γνωστός σκιτσογράφος Δημήτρης Χαντζόπουλος, που έχει εργαστεί επί πολλά έτη στα «ΝΕΑ», προχώρησε τώρα στο σημαντικό εγχείρημα να μετατρέψει το εμβληματικό αυτό βιβλίο σε graphic novel. Πρόκειται για είδος βιβλίου πολύ σύγχρονο που πιθανότατα θα επιδοκίμαζε και ο Ροΐδης αν ζούσε, όπως θα επιδοκίμαζε και τη διατήρηση της καθαρεύουσας και του αυθεντικού του κειμένου. Γιατί παρόλο που στα θεωρητικά του κείμενα εκδήλωνε την προτίμησή του στη δημοτική, στα λογοτεχνικά του έγραφε στην καθαρεύουσα γιατί μόνο αυτή είχε διδαχθεί, όπως έλεγε, και θεωρούσε πάντα πολύ παρακινδυνευμένη την ενδογλωσσική μετάφραση.
Τα σκίτσα του Δημήτρη Χαντζόπουλου είναι εμπνευσμένα, στο γνώριμο ύφος του, και συχνά πολύ τολμηρά, σχολιάζοντας εικονογραφικά το σχόλιο του κειμένου ή και προβαίνοντας σε αποτύπωση ακόμα και μιας ακραίας εκδοχής της ερμηνείας του. Μένει πάντως πιστός τόσο στον μύθο όσο και στον τρόπο του Ροΐδη, κάνοντας ταυτόχρονα και εκείνος το δικό του σχόλιο στη σημερινή εποχή, όπως ο Ροΐδης έκανε σχόλιο στην εποχή του γράφοντας για τον Μεσαίωνα.
Οι επιλογές των αποσπασμάτων εύστοχες, κρατούν το νήμα της ιστορίας, ενώ κάποτε είναι σπαρταριστές: «Η λύπη, ην αισθανόμεθα διά την στέρησιν φιλτάτου όντος, ομοιάζει την εκρίζωσιν οδόντος. Σφοδρός ο πόνος, αλλά στιγμιαίος. Μόνοι οι ζώντες προξενούσιν ημίν διαρκείς λύπας».

Δημήτρης Χαντζόπουλος

«Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη

Εκδ. Athens Review of Books, σελ. 208

Τιμή: 22 ευρώ

Τελευταία Νέα