«Χάθηκαν τα χρήματά μας;» ήταν ο τίτλος του περιοδικού «Focus» στις 19 Σεπτεμβρίου 2001 με αφορμή την Ελλάδα και την ευρωκρίση. «Τι πρέπει να γνωρίζω ως καταθέτης», ήταν μεταξύ άλλων οι οδηγίες που είχε στις εσωτερικές σελίδες. Ηταν η εποχή που το «Focus» και η «Bild» καλλιεργούσαν το στερεότυπο του «τεμπέλη» Ελληνα, εξαιτίας του οποίου απειλούνται οι καταθέσεις των Γερμανών. Και για το στερεότυπο του Γερμανού δεν υπάρχει ιερότερο από την αποταμίευση, αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς. Το πρωτοσέλιδο του «Focus» είναι στην έκθεση στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο (DHM) για την «Αποταμίευση –ιστορία μιας γερμανικής αρετής» (23/3 –26/8/2018).

Αλλες χώρες, όπως Κίνα, Ελβετία έχουν μεγαλύτερο ποσοστό καταθέσεων. Αλλά «στη Γερμανία υπάρχει ιστορικά μια μακρά παράδοση διαπαιδαγώγησης του κόσμου με την αρετή της αποταμίευσης, η οποία συνδέεται με μια συγκεκριμένη εργασιακή ηθική» λέει στα «ΝΕΑ» ο επιμελητής της έκθεσης Ρόμπερτ Μουσάλα. Και εμπεδώθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε «σήμερα καθορίζει οικονομικές συμπεριφορές, χωρίς πλέον να χρειάζεται η ιδεολογική θεμελίωσή της».

Οι απαρχές της αποταμίευσης δεν είναι καν γερμανικές. Πρώιμες μορφές υπήρξαν σε όλη την Ευρώπη, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ενεχυροδανειστήρια Μonde di Pietà που εμφανίστηκαν τον 15ο αιώνα στην Περούτζια και επεκτάθηκαν γρήγορα σε άλλες πόλεις από φραγκισκανούς μοναχούς ως μέτρο για τους φτωχούς που με σχετικά ευτελές ενέχυρο δανείζονταν χρήματα. Είχαν σαφή στόχο τα ενεχυροδανειστήρια των Εβραίων, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις διώχθηκαν και εκτοπίστηκαν. Ο συσχετισμός αυτός διατηρήθηκε μέχρι τον 20ό αιώνα και ενσωματώθηκε στην ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού.

Στη Γερμανία το πρώτο ταμιευτήριο Sparrkasse ιδρύθηκε το 1778 στο Αμβούργο ως ταμείο πρόνοιας του στρατού. Εξαπλώθηκε ραγδαία με τη μεγάλη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση στις αρχές του 19ου αιώνα που έδωσε τη δυνατότητα σε δήμους και κοινότητες να διαχειρίζονται ταμιευτήρια για κοινωνικούς σκοπούς και τη χρηματοδότηση δημοσίων έργων. Το ταμιευτήριο του Βερολίνου το 1818 αποτέλεσε μοντέλο για πολλές πόλεις της Πρωσίας.

Με τη βιομηχανική επανάσταση το κοινωνικό πρόβλημα της φτώχειας έγινε ταξικό ζήτημα της εργατικής τάξης, ο Καρλ Μαρξ στο «Κεφάλαιο» χαρακτηρίζει την αποταμίευση πρωταρχική αρετή του καπιταλισμού. Αλλά και οι πολιτικοί αντίπαλοι της εργατικής τάξης διέγνωσαν τη μεγάλη σημασία της αποταμίευσης για τη διατήρηση του στάτους κβο. Οποιος διακινδυνεύει τις αποταμιεύσεις του, δύσκολα πείθεται για την επανάσταση. Στην ιδέα αυτή στηρίχτηκαν βιομήχανοι όπως ο Aλφρεντ Κρουπ και ίδρυσαν τα πρώτα επιχειρησιακά ταμιευτήρια ως μέτρο εργοστασιακής κοινωνικής πολιτικής, αλλά και ως εργαλείο για να ανακοπεί η ενδυνάμωση του εργατικού κινήματος.

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά την εξαθλίωση του πληθυσμού, αποταμιεύτηκαν μεγάλα ποσά που δεν μπορούσαν να καταναλωθούν. Διοχετεύτηκαν στα «ομόλογα πολέμου» που αποτέλεσαν σημαντικό εργαλείο για τη χρηματοδότηση του πολέμου. Στην πρώτη φάση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ο υπερπληθωρισμός του 1923 εξαφάνισε πλήρως όλα τα αποθέματα των καταθετών. Αλλά μέσα σε δύο χρόνια οι καταθέσεις άρχισαν πάλι γρήγορα να αυξάνονται. Ούτε η τραπεζική κρίση του 1931 ανέκοψε τη βασική ροπή των Γερμανών προς στην αποταμίευση. Την εργαλειοποίησε στο έπακρο το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Η αποταμίευση του σκληρά εργαζόμενου Γερμανού ήταν στον αντίποδα του χρηματιστηριακού κεφαλαίου των Εβραίων, οι περιουσίες των οποίων δημεύθηκαν.

Εκτός του ιδεολογικού περιεχομένου της, οι αποταμιεύσεις των Γερμανών χρησιμοποιήθηκαν από τον Χίτλερ και για τη χρηματοδότηση του επανεξοπλισμού της Γερμανίας και την προετοιμασία του πολέμου. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί έχασαν τις καταθέσεις τους. Αλλά δεν σταμάτησαν να αποταμιεύουν και μάλιστα με κρατική προτροπή τόσο στην καπιταλιστική Δυτική Γερμανία ως ασφάλεια για τα γηρατειά όσο και στην κομμουνιστική DDR. Η ιδεολογία της αποταμίευσης δεν είχε πλέον το προπολεμικό αντισημιτικό πρόσημο, αλλά αποτέλεσε βασικό χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των Γερμανών ακόμα και στην τραπεζική κρίση του 2008. Ιστορική ήταν η κοινή εμφάνιση της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ και του τότε υπουργού Οικονομικών Πέερ Στάινμπρουκ στις 5/10/2008 διαβεβαιώνοντας τους Γερμανούς ότι «οι καταθέσεις σας είναι ασφαλείς».

Είναι οι Ελληνες και οι άλλοι μεσογειακοί λαοί η σημερινοί Εβραίοι προηγούμενων εποχών; «Ούτε οι Εβραίοι ήταν τότε το πρόβλημα, ούτε σήμερα οι “σπάταλοι” Νοτιοευρωπαίοι», λέει στα «ΝΕΑ» ο επιμελητής της έκθεσης Ρόμπερτ Μουσάλα. Παραλληλισμοί όμως υπάρχουν: «Οι Εβραίοι χρησιμοποιήθηκαν τότε ως αποδιοπομπαίος τράγος που φορτώθηκε η ευθύνη για τα κακώς κείμενα. Σήμερα είναι η μομφή ότι οι άλλοι δεν δουλεύουν αρκετά για αυτά που απολαμβάνουν, οι τεμπέληδες που ευτυχούν χωρίς να το αξίζουν. Αυτό δεν αρέσει καθόλου στους Γερμανούς: να απολαμβάνει κάποιος αγαθά χωρίς να έχει εργαστεί σκληρά για αυτά».

Τελευταία Νέα