Κατά καιρούς έχουν αποκαλυφθεί από αρχεία, αλλά και από έρευνες, πολλές υποθέσεις κατασκοπείας, σκοτεινών συνωμοσιών με πράκτορες και όλα αυτά που συνθέτουν ένα ολόκληρο κόσμο που δρα εν αγνοία των πολιτών, πολλές φορές και εν αγνοία των κυβερνήσεων, ενώ μπορεί να υπάρχουν ακόμη περισσότερες ιστορίες που έχουν μείνει στην αφάνεια ή γνωρίζουν ελάχιστοι.

Οι ιστορίες κατασκοπίας και συνομωσίας στάθηκαν η αφορμή για να γυριστούν πάμπολλες ταινίες, που ορισμένες φορές δεν απέχουν και πολύ από την πραγματικότητα, παρά τις ό,ποιες δραματουργικές αυθαιρεσίες. Άλλωστε κάποιες απ’ αυτές είναι γραμμένες από συγγραφείς που είχαν περάσει από την κατασκοπεία, όπως οι φημισμένοι Τζον Λε Καρέ και Γκράχαμ Γκριν. Είναι αυτές οι ταινίες που προσπαθούν να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Είναι αυτές που δείχνουν ότι οι «καλοί» δεν είναι πάντα και τόσο καλοί και το αντίστροφο, αποφεύγουν τους μονοδιάστατους χαρακτήρες, κρατούν σε απόσταση τις προπαγανδιστικές κορώνες και εμβαθύνουν στη μέθη των παιχνιδιών εξουσίας και πλούτου.

Κάθε χρόνο στις κινηματογραφικές αίθουσες προβάλλονται μία με δύο ταινίες κατασκοπίας. Στο πέρασμα του χρόνου έχουν προβληθεί πάμπολλες ταινίες με αυτό το θέμα ας σταθούμε σε δέκα από αυτές που θεωρούνται κορυφαίες του είδους.

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο

Το αριστούργημα των κατασκοπικών ταινιών, που γύρισε ο μεγάλος σκηνοθέτης Μάρτιν Ριτ, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ, με πρωταγωνιστή ίσως τον καλύτερο Ρίτσαρντ Μπάρτον. Η ταινία πρωτοπροβλήθηκε στις αίθουσες το 1966 και προκάλεσε αίσθηση καθώς απομυθοποιούσε πλήρως τις ταινίες με τους «σούπερ» κατασκόπους. Η υπόθεση αφορά έναν Άγγλο μυστικό πράκτορα που βρίσκεται σε δυσμένεια και δέχεται την τελευταία ευκαιρία για να επανέλθει στην ενεργό δράση και να εκδικηθεί έναν ανατολικογερμανό αντίπαλό του, αλλά δεν μπορεί να διανοηθεί την παγίδα που του έχουν στήσει. Ο Ριτ, ένας ιδεολόγος, που βρέθηκε και στη «μαύρη λίστα» του Χόλιγουντ, αποτύπωσε πιστά το μακιαβελικό κλίμα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, εκμεταλλευόμενος το κείμενο του Τζον Λε Καρέ. Μία ταινία που γοητεύει ακόμη και σήμερα και δικαίως είναι ενταγμένη στις κλασικές δημιουργίες της 7ης Τέχνης.

Οι τρεις μέρες του Κόνδορα

Υποδειγματικό θρίλερ, που γύρισε ο Σίντνεϊ Πόλακ το 1975, με πρωταγωνιστή τον φίλο και συνεργάτη του, Ρόμπερτ Ρέντφορντ, αλλά και τους Φέι Ντάναγουεϊ, Κλίφ Ρόμπερτσον και Μαξ Φον Σίντοφ και σε σενάριο των Λορέντζο Σεμπλ, Ντέιβιντ Ρέιφιλ. Η ταινία ξεκινά με τον ήρωα, που δουλεύει αναλυτής κειμένων στη CIA, σε κάποιο γραφείο βιτρίνα «Πολιτιστικής και Λογοτεχνικής Λέσχης» στη Νέα Υόρκη, να λείπει για λίγο προκειμένου να φέρει το πρωινό στους συναδέλφους του και όταν γυρίζει να τους βρίσκει όλους νεκρούς. Πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι η ίδια η υπηρεσία ευθύνεται για την πολύνεκρη επίθεση και πως ο στόχος πιθανότατα είναι ο ίδιος…

Το σενάριο και η σκηνοθεσία διαλύουν κάθε επιχείρημα για τη θετική συμβολή της «υπηρεσίας», όπως και για το ιδεολόγημα της «καλής Αμερικής» στα μάτια του μέσου Αμερικανού, όπως το αντιλαμβάνεται και ο ήρωας της ταινίας, ο οποίος από συνετός εργαζόμενος, σε υπηρεσία ρουτίνας, μεταβάλλεται σε θανάσιμα καταδιωκόμενος, που φοβάται και υποπτεύεται κάθε άνθρωπο που βλέπει.

Ο μυστικός φάκελος Ιπκρές

Έξοχη βρετανική ταινία κατασκοπίας του 1965, σε σκηνοθεσία του Σίντνεϊ Φιούρι, με έναν ανεπανάληπτο Μάικλ Κέιν. Το σενάριο, που είναι των Μπιλ Κάναγουεϊ και Τζέιμς Ντόραν, βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Λεν Ντέιτον. Η υπόθεση, που τοποθετείτε στο Λονδίνο και στις περιπέτειες ενός μυστικού πράκτορα, έχει μικρή σημασία αν και ενδιαφέρουσα. Ωστόσο, πρέπει να σταθούμε στον ήρωα ή μάλλον τον αντιήρωα της ταινίας. Ο Μάικλ Κέιν είναι η απάντηση στον Τζέιμς Μποντ, καθώς η ταινία αποτελεί ένα ειρωνικό εναλλακτικό πορτρέτο του κόσμου των κατασκόπων, όπως πχ στις δημοφιλείς ταινίες Τζέιμς Μποντ. Σε αντίθεση με τον 007 ο ήρωας της ταινίας Χάρι Πάλμερ δεν είναι πλέι μπόι, καλοζωισμένος, δεν έχει αθλητική κορμοστασιά, δεν είναι υπερήρωας, αλλά ένας «γυαλάκιας», που βλέπει τη δουλειά του ως αγγαρεία, λουφαδόρος, που μένει σε ένα απλό δωμάτιο και ψωνίζει στο μπακάλικο της γειτονιάς. Είναι ένας φυσιολογικός άνθρωπος. Διαθέτει όμως όλα αυτά που έκαναν τον Μάικλ Κέιν θρύλο της υποκριτικής. Διαθέτει απαράμιλλο στιλ, σπιρτάδα, είναι γήινος και το κυριότερο έχει αυτό το κάτι άλλο, το σαρδόνιο ύφος και την σχεδόν ιερή αναίδεια προς όλους αυτούς τους μεγαλόσχημους και την ανώτατη ιεραρχία. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που όταν διορίζεται σε νέα θέση «ευθύνης», ο Κέιν Πάλμερ το πρώτο πράγμα που ρωτάει είναι αν θα πάρει αύξηση μισθού!

Και ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι

Εξαιρετικά ενδιαφέρον θρίλερ κατασκοπείας σε σκηνοθεσία του Τόμας Άλφρεντσον (του 2011), βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ, με πρωταγωνιστή τον Γκάρι Όλτμαν και δίπλα του τους Κόλιν Φερθ, Τομ Χάρντι, Τζον Χαρτ κα. Η ταινία διαδραματίζεται στο Λονδίνο στις αρχές του 1970, εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όπου στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες έχει διεισδύσει στα υψηλά κλιμάκια ένας διπλός σοβιετικός κατάσκοπος, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα αδυσώπητο κυνήγι. Άψογα δουλεμένη ταινία σε όλα τα επίπεδα (σκηνοθεσία χωρίς χολιγουντιανές υπερβολές), σενάριο «ψιλοβελονιά», ερμηνείες συνεπέστατες στη βρετανική παράδοση.

Ο επίμονος κηπουρός

Αποκαλυπτική ταινία που γύρισε το 2005 ο Φερνάντο Μεϊρέγιες, σε σενάριο που βασίστηκε στο ομότιτλο βιβλίο του Τζον Λε Καρέ. Πρωταγωνιστούν οι Ρέιφ Φάινς, Ρέιτσελ Βάις και ο Ντάνι Χιούστον (γιος του σκηνοθέτη Τζον Χιούστον). Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από τις έρευνες που κάνει ένας διπλωμάτης για το χαμό της γυναίκας του στην Κένυα, μίας ακτιβίστριας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία ανακαλύπτει τα παιχνίδια που γίνονται στην προμήθεια φαρμάκων για το AIDS στην Αφρική από φαρμακευτικές εταιρίες. Ο Βρετανός σύζυγος και διπλωμάτης ψάχνοντας να βρει τις αιτίες θανάτου της γυναίκας του, ανακαλύπτει ότι σημαντικό ρόλο παίζουν τόσο φαρμακευτικές εταιρίες όσο και οι μυστικές υπηρεσίες πολλών δυτικών χωρών, καθώς τα συμφέροντα είναι τεράστια και πάντα εις βάρος των καταφρονεμένων της αφρικανικής ηπείρου.

Υπόθεση Νοτόριους

Κλασικό ψυχολογικό θρίλερ του 1946 που γύρισε ο «μετρ» Άλφρεντ Χίτσκοκ, έχοντας για πρωταγωνιστές τον Κάρι Γκραντ, την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και τον Κλοντ Ρέινς. Η υπόθεση: Μετά την καταδίκη του Γερμανού πατέρα της για εσχάτη προδοσία εις βάρος των ΗΠΑ, η Αλίσια Χούμπερμαν (Μπέργκμαν) πνίγει τον πόνο της στο αλκοόλ και τους άνδρες. Ένα βράδυ συναντά τον μυστικό αστυνόμο Ντέβλιν (Γκραντ), ο οποίος την πείθει να συνεργαστεί με τις μυστικές αμερικανικές υπηρεσίες προκειμένου να εξαρθρώσουν μια σπείρα ναζιστών, φίλων του πατέρα της, οι οποίοι δρουν στο Ρίο Ντε Τζανέιρο. Η κάμερα του Χίτσκοκ επικεντρώνεται κυρίως στη σχέση του ζευγαριού και είναι απολαυστική.

Η συνομιλία

Αμέσως μετά τον «Νονό», αλλά και το σκάνδαλο μεγατόνων Γουότεργκεϊτ, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα γυρίζει ακόμη ένα αριστούργημα, το οποίο όμως δεν θα έχει την ίδια εμπορική απήχηση, καθώς η επική σειρά του «Νονού» συμπαράσυρε σχεδόν όλες του τις μετέπειτα δημιουργίες. «Η συνομιλία» συγκαταλέγεται δικαίως ανάμεσα στις καλύτερες ταινίες του παγκόσμιου σινεμά, που καταπιάνεται στο επίκαιρο και σήμερα ζήτημα της παραβίασης της ιδιωτικής ζωής και σκιαγραφεί με μία μοναδική λιτότητα μία γενιά που κυνηγά την επιτυχία και αδιαφορεί για όλα τα άλλα, μια γενιά κατάπτωσης που ανέχτηκε τον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά και μία γενικευμένη διαφθορά.

Η ταινία δεν είναι ακριβώς κατασκοπευτική, αλλά συνδυάζει τα εργαλεία της (μηχανισμούς παρακολούθησης) με την εκμετάλλευση όλων αυτών των δραστηριοτήτων από τα υψηλά κλιμάκια εξουσίας. Ήρωας της ταινίας είναι ένας μοναχικός τύπος, που δεν έχει προσωπική ζωή και παρακολουθεί κατ’ εντολή, από έναν αδιόρατο πολλές φορές εργοδότη, τους στόχους του, ηχογραφώντας τις συνομιλίες τους. Μέχρι που θα καταλάβει ότι το ζευγάρι που παρακολουθεί είναι στόχος δολοφονίας και κατανοήσει ότι παρακολουθείται και ο ίδιος.

Ο ήσυχος Αμερικανός

Ενδιαφέρουσα ταινία του Φίλιπ Νόις (2002) που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Γκράχαμ Γκριν και με πρωταγωνιστή (εδώ βετεράνο) τον πάντα ξεχωριστό Μάικλ Κέιν. Το 1952, στο υπό γαλλική κυριαρχία Βιετνάμ ένας Βρετανός κυνικός δημοσιογράφος που είναι σε δυσμένεια και ζει τον έρωτά του με μία ντόπια πανέμορφη κοπέλα, συναντάται με έναν συμπαθή Αμερικανό γιατρό, μέλος ανθρωπιστικής οργάνωσης, αλλά ουσιαστικά μυστικό πράκτορα. Σωστή ατμόσφαιρα (το φιλμ γυρίστηκε στο Βιετνάμ), οξυδερκείς διαλόγους, αυθεντικούς χαρακτήρες και σωστή κλιμάκωση του δράματος, αλλά και ενός λαού, που θα υποστεί όλα τα φανερά και κρυφά παιχνίδια μυστικών υπηρεσιών, διπλωματικών και στρατιωτικών ενεργειών.

Μόναχο

Ενδιαφέρουσα κατασκοπική ταινία, που βασίζεται στη μεταφορά ενός ιστορικού γεγονότος στη μεγάλη οθόνη από τον Στίβεν Σπίλμπεργκ το 2005. Η ταινία ξεκινά με την επίθεση Παλαιστινίων, μέλη της οργάνωσης Μαύρος Σεπτέμβρης στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 στο Ολυμπιακό Χωριό, κρατώντας 9 ομήρους-αθλητές του Ισραήλ και σκοτώνοντας άλλους δύο. Οι διαπραγματεύσεις δεν καταλήγουν πουθενά και 21 ώρες μετά όλοι οι όμηροι πεθαίνουν. Σε απάντηση αυτού του χτυπήματος, η ισραηλινή κυβέρνηση με απόλυτη μυστικότητα οργανώνει την απάντησή της με σκοπό την ανεύρεση και δολοφονία 13 Παλαιστινίων που φέρονται ως υπεύθυνοι για το σχεδιασμό της επίθεσης.

Παιχνίδι κατασκόπων

Ιδιαίτερα καλογυρισμένη αγωνιώδης περιπέτεια με κατασκόπους (παραγωγής 2001), που γύρισε ο Τόνι Σκοτ με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ. Η υπόθεση της ταινίας αφορά ένα βετεράνο πράκτορα της CIA, που του απομένει μία μέρα για να βγει στη σύνταξη και μαθαίνει ότι ένας φίλος του (κι αυτός πράκτορας, που μάλιστα είχε στρατολογηθεί από τον ίδιο) συλλαμβάνεται στην Κίνα για κατασκοπεία. Έτσι το τελευταίο 24ωρο στην υπηρεσία θα είναι και το πιο κρίσιμο για να σώσει τον φίλο του και να γλυτώσει κι αυτός από τους γραφειοκράτες που τον έχουν βάλει στο στόχαστρο. Η ταινία εκτός από ένα δίωρο αγωνίας προσφέρει και μία διακωμώδηση της νέας γενιάς πρακτόρων, περισσότερο τεχνοκρατών και γραφειοκρατών, που κάνουν από το γραφείο τη «δουλειά» και που ανεβαίνουν στην ιεραρχία με αξιολογήσεις, τεστ δεξιοτήτων και τις απαραίτητες γνωριμίες κι όχι από την ανάληψη δύσκολων ή έστω απλών αποστολών. Η τελευταία σεκάνς με τη φυγή του Ρέντφορντ από τα κεντρικά γραφεία της CIA εξαιρετική.