Οταν η Αθήνα ήταν… καταλανική

Εκατό και περισσότερα χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή της ανατυπώθηκε, στη δεκαετία του 1970 από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου Διονυσίου ΝότηΚαραβία,η διαχρονική μονογραφία «ΟιΚαταλανοίεν τη Ανατολή» του ΕπαμεινώνδαΣταματιάδη, «Ιππότουτου Βασιλικού Τάγματος τουΣωτήροςκαι Εταίρου διαφόρων Σοφών Εταιρειών». Η παρουσίαση του βιβλίου αυτού σήμερα δεν πρέπει να ξαφνιάζει γιατί τα συνεχή γεγονότα που στρέφονται γύρω από την ανεξαρτησία της Καταλωνίας απασχολούν και θα μας απασχολούν επί πολλά χρόνια. Συμμερίζομαι την άποψη, πως πιθανή ανεξαρτησία της Καταλωνίας θα τινάξει στον αέρα την ΕΕ.

Την ύπαρξη του βιβλίου αυτού πληροφορήθηκα από την αρθρογραφία του συγγραφέα Γιώργου Σκαμπαρδώνη στα «ΝΕΑ του Σαββατοκύριακου». Πρόκειται για ένα ωφέλιμο κείμενο, που αναφέρεται σε ένα από τα πολλά κεφάλαια της περιόδου τηςΦραγκοκρατίας στην Ελλάδα, η οποίαάρχισε το 1204 με την εξ εφόδου κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους της Δ’ Σταυροφορίας και τέλειωσε με την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς Τούρκους στα μισά του 15ουαιώνα.

Θεαματική πορεία

Το πόνημα ξεκινά με το χρονικό της ίδρυσης της ΜεγάληςΚαταλανικής Κομπανίας,ήΚαταλανικήςΕταιρείας, ενός μισθοφορικού σώματος εξαιρετικών πολεμιστών από τις νότιες επαρχίες της Ισπανίας, που έδρασε τον 13οκαι τον 14ο αιώνα στη Σικελία, στις χώρες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στις φραγκοκρατούμενες περιοχές της Ελλάδας. Η πορεία της υπήρξε τόσο θεαματική που έδωσε έμπνευση για δύο λογοτεχνικά αριστουργήματα, το «Χρονικόν» τουΡαϋμόνδουΜουντάνερκαι την «Εκστρατεία των Καταλανών και Αραγωνέζωνκατά Τούρκων και Ελλήνων» τουΦρανθίσκοντεΜονκάδα, έργα που κρίθηκανδικαίως άξιανα τοποθετηθούν στην βιβλιοθήκη των κλασσικών ισπανών συγγραφέων (William Miller, «Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα», 1204-1566, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1990, σελ. 266.)

ΗΚαταλανικήΕταιρεία ιδρύθηκε από τονΡογήροΝτεΦλορ(Ρογήροτον Ανθηρό), έναν από τους πιο πετυχημένους επαγγελματίες στρατιώτες της εποχής του. Ο πατέρας του είχε χάσει τη ζωή και την περιουσία του στην μάχη τουΤαλιακότσο (1268), πολεμώντας στο πλευρό του τελευταίου γερμανού ηγεμόνα της ΣικελίαςΚόνραντΧοχενστάουφενκαι ο ορφανόςΡογήροςανδρώθηκε στις γαλέρες της Μεσογείου. «ΟπαιςΡογήρος, λέγει ο εκΚαταλωνίαςχρονογράφοςΡαϋμόνδος Μουντάνερ, κατέστη ναυτίλος εμπειρότατος.Αξιοθαύμαστοςήτο ηεπιτηδειότης μεθ’ ηςανέβαινενεις τους ιστούς καιεξετέλειτους διαφόρους χειρισμούς» (ΕπαμεινώνδαςΣταματιάδης, σελ. 7).

Διαβόητη σκληρότητα

Με βάση τους ισπανούς μισθοφόρουςΑλμογάβαρους, διάσημους για την πολεμική ικανότητά τους και διαβόητους για την σκληρότητά τους, οΡογήρος συγκρότησεένα εξαιρετικά αξιόμαχο στρατιωτικό σώμα και το διέθεσε στην πολεμική αγορά της εποχής για μισθοφορική εκμετάλλευση.

Στην αρχή προσέφερε τις υπηρεσίες του στον βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκο Β’ τηςΑραγώνας, που ήταν σε πόλεμο με τον δούκα της Καλαβρίας Ροβέρτο,γιοτου βασιλέα της Νεάπολης Καρόλου Β’ τωνΑνζού. Μετά την ειρήνη τηςΚαλταμπελότα(31 Αυγούστου 1302), ηΚαταλανικήΕταιρεία μίσθωσε τις υπηρεσίες της στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο και το καλοκαίρι του 1303 απέπλευσε για τη Μικρά Ασία όπου οιΑλμογάβαροι απέδειξανγια μια ακόμη φορά τις πολεμικές τους ικανότητες, νικώντας τους Τούρκους, όπου κι αν τους απάντησαν. Ομως οι σχέσεις της Εταιρίας με το Βυζάντιο γρήγορα χάλασαν και ο θρυλικός αρχηγός τηςΡογήροςντεΦλορδολοφονήθηκε τον Απρίλιο του 1305 στο στρατόπεδο του Μιχαήλ Θ’ Παλαιολόγου στην Καλλίπολη (WilliamMiller, ό.π., σελ. 269). Η θέση τωνΚαταλανώνέγινε δύσκολη. Από τις θάλασσες, όπου είχαν δείξει την πολεμική τους ικανότητα και το αήττητο πνεύμα τους είχαν πια ξεκόψει. Γέφυρες με την πατρίδα τους τη Βαρκελώνη ή έστω με τη Σικελία δεν μπορούσαν πια να στήσουν. Ετσι, με αρχηγούς αρχικά τονΒερεγκάριο ντ’Εστέντσακαι στη συνέχεια τονΒερεγκάριοΡοκαφόρτε, άρχισαν να κατεβαίνουν την ελληνική χερσόνησο νικώντας, κατακτώντας, καταστρέφοντας καιλαφυραγωγώντας.Φθάνοντας όμως στη Θεσσαλία οι ήχοι των βημάτων τους συνδυάστηκαν με τους υπόκωφους ήχους της μοίρας του Φραγκικού Δουκάτου των Αθηνών. Ο νέος Δούκας των Αθηνών Βάλτερ ντεΜπριέν(Βαλθέριος Βριέννιος), γνήσιος απόγονος της τυχοδιωκτικής οικογένειας τωνΜπριέν, πουτ’ όνομάτης ήταν φημισμένοσε όλατα βασίλεια της Δύσης, νόμισε ότι μπορούσε να τους χρησιμοποιήσει ως μισθοφόρους για να πραγματοποιήσει μεγάλα σχέδια εις βάρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ομως ήρθε σε σύγκρουση μαζί τους και την άνοιξη του 1311 στη μοιραία μάχη του Ορχομενού ή Κηφισού (WilliamMiller, ό.π., σελ. 280 – 285), τα τενάγη τηςΚωπαΐδαςενταφίασαν τον ίδιο, τους γενναίους ιππότες του και το γαλλικό Δουκάτο των Αθηνών. Ετσι έληξε τραγικά αλλά ηρωικά η κυριαρχία των Φράγκων στην Αθήνα (Παναγιώτης Κανελλόπουλος, «Γεννήθηκα το 1402», Αθήνα 1967, σελ.158-159).

Τα λάφυρα

Και όπως συνεχίζει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, «η ιστορία όταν θέλει κάνει τα πιο περίεργα πράγματα. ΟιΚαταλανοί, που μετά τη δολοφονία τουΡογήρουείχαν μείνει ακέφαλοι, έδειξαν ότι χωρίς να έχουν κεφαλή, είχαν μυαλό. Αφού πήραν τα κάστρα και τις χήρες των γενναίων φράγκων ιπποτών, που είχαν σκοτωθεί στη μάχη, λάφυρα στα στιβαρά τους χέρια» (ό.π., σελ. 158), προσέφεραν την ηγεσία τους σ’ έναν από τους ηττημένους ιππότες, τονΡογήροΝτεΛορκαι, όταν αυτός μετά από λίγα χρόνια αποσύρθηκε στο κάστρο του στα Σάλωνα (Αμφισσα), ζήτησαν της προστασία του βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκου τηςΑραγώνας. Το Δουκάτο των Αθηνών υπάχθηκε στην επικυριαρχία του οίκου της Αραγώναςαλλά σαν «Republica autonomadesoldados».

ΟιΚαταλανοίπολιτεύτηκαν με ωριμότητα και σύνεση και ίδρυσαν στην πατρίδα του Σόλωνα και του Περικλή ένα κράτος που διήρκεσε για εκατό περίπου χρόνια. Οχιμόνοσταθεροποίησαν τη θέση τους στην Αττική και τη Βοιωτία αλλά πρόσθεσαν στις κτήσεις τους το Δουκάτο της Νέας Πάτρας, τα Σάλωνα (Αμφισσα), την Κάρυστο και την Αίγινα. (WilliamMiller, ό.π., σελ. 326 – 327). Βέβαια, το Δουκάτο των Αθηνών δεν ήταν η μόνη κατάκτηση των Καταλανών. Στην ηγεμονία τους είχαν υποταχθεί οι Βαλεαρίδες Νήσοι, η Κορσική, η Σικελία και η Σαρδηνία.

Ισχυροί δεσμοί

Οι τραπεζίτες της Φλωρεντίας και η Μονή Βατοπεδίου

Το τέλος για τοΚαταλανικόΔουκάτο άρχισε το 1380, όταν η μισθοφορική Κομπανία τωνΝαβαραίωνκατέλαβε τις βόρειες κτήσεις τουΔουκάτου. Στις 2 Μαΐου του 1388, η Ακρόπολη μαζί με Δουκάτο των Αθηνών έπεσαν στα χέρια του Δούκα της ΚορίνθουΝέριουΑ’Ατσαγιόλικαι παρέμειναν στην εξουσία της οικογένειας των τραπεζιτών της Φλωρεντίας μέχρι την κατάκτησή τους από τους Τούρκους το 1458.Hσυγκεκριμένη ιστορική περίοδος χαρακτηρίζεται από τους έλληνες ιστορικούς ως ακόμη μια κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από ξένουςεπικυριάρχους. ΟισημερινοίΚαταλανοίόμως έχουν ισχυρούς δεσμούς με τον ελλαδικό χώρο. Είναι χαρακτηριστική ηχρηματοδότηση από την κυβέρνηση της Καταλωνίας της αποκατάστασης ενός ιστορικού κτίσματος του 16ου αιώνα στομοναστήρι του Βατοπεδίου του Αγίου Ορους, που ολοκληρώθηκε το 2005, ως ένδειξη φιλίας μεταξύ των δύο λαών.