Το πολιτικό Twitter στα χρόνια του Μνημονίου

Η αυξανόμενη δημοφιλία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η κρίση των παραδοσιακών μέσων, αλλά και η έντονη πολιτικοποίηση στα χρόνια της κρίσης, μετέφεραν συχνά το επίκεντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος στην καρδιά του Διαδικτύου. Ενώ οι καθημερινές διενέξεις έγιναν για μια παρατεταμένη περίοδο η νέα κανονικότητα –τουλάχιστον των πλέον πολιτικά ενεργών χρηστών -, η γενική αίσθηση που επικράτησε προϊούσας της πόλωσης ήταν ότι οι γέφυρες μεταξύ πολιτικά διαφωνούντων εύκολα διαρρηγνύονταν, μια εντύπωση που συνάδει με την κυρίαρχη εκδοχή στη βιβλιογραφία ότι τα νέα μέσα λειτουργούν σαν αντηχείο (echochambers) μεταξύ πολιτικά ομόφιλων χρηστών.

Σε διεπιστημονική έρευνα που πραγματοποιήσαμε με τους Παντελή Αγαθαγγέλου και Ιωάννη Κατάκη (Πανεπιστήμιo Λευκωσίας), Δημήτρη Γουνόπουλο (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Barry Richards (Πανεπιστήμιο Bournemouth) σε περίπου μισό εκατομμύριο tweets, εξετάσαμε τις δυναμικές που δημιουργούνται εντός και μεταξύ κομματικών δικτύων στο ελληνικό Twitter. Διακρίνοντας τρεις τρίμηνες περιόδους μεταξύ του 2014 και του 2016 και εφαρμόζοντας μια καινοτόμο μέθοδο αναγνώρισης της πολιτικής ταυτότητας χρηστών, αποτυπώσαμε τη δομή του δικτύου, τη σχέση της με τον πολιτικό λόγο, αλλά και την εκφορά συναισθήματος ανά πολιτικό χώρο.

Σε αντίθεση με την κυρίαρχη άποψη περί ερμητικά κλειστών πολιτικών συζητήσεων μεταξύ ομοϊδεατών, η μέτρηση της συνοχής των κομματικών δικτύων αναδεικνύει σημαντικές διαφοροποιήσεις, με τα δίκτυα των άκρων (ΧΑ, ΑΝΕΛ, ΚΚΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ) να διαθέτουν υψηλότερο βαθμό συνοχής σε σχέση με τα υπόλοιπα. Ετσι, ενώ δεν ξενίζει ότι ΧΑ και ΚΚΕ διαθέτουν τα πλέον συνεκτικά –άρα και εσωστρεφή –δίκτυα στο Twitter, το γεγονός ότι όλα τα κόμματα –με εξαίρεση το ΚΚΕ –έχασαν συνοχή όταν η πολιτική πόλωση κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 2015 (2η περίοδος), αναδεικνύει ότι σε περιόδους κρίσης τα δίκτυα δεν είναι συμπαγή, αλλά πορώδη, ακόμα και αυτά των πλέον φανατικών. Κι αυτό γιατί η κρίση αποτελεί πολιτική ευκαιρία ακόμη –αν όχι ειδικά –για ριζοσπάστες και εξτρεμιστές προκειμένου να κερδίσουν ορατότητα, να οικειοποιηθούν ή να θέσουν θέματα στη δημόσια συζήτηση, να πλαισιώσουν την ερμηνεία της συγκυρίας και, εν τέλει, να αυξήσουν την επιρροή τους.

Η οπτικοποίηση της αναπαραγωγής των tweets (retweets) σε τρεις περιόδους διαφορετικής πολιτικής έντασης μεταξύ 2014 και 2016, φέρνει στο φως τις αλλαγές που έλαβαν χώρα στη δομή του δικτύου. Η πόλωση αύξησε την πυκνότητα των συζητήσεων, αλλά μείωσε τις αλληλεπιδράσεις. Από ομαδώσεις κομματικών χώρων στο τέλος του 2014 και στην αρχή του 2015, τα δίκτυα μεταβάλλονται σε θεματικές συστάδες (clusters) το ταραχώδες καλοκαίρι του 2015, με την τομή Μνημόνιο – Αντιμνημόνιο να χωρίζει το πολιτικό δίκτυο σε δύο διακριτές υπο-περιοχές, «σε απόσταση ασφαλείας»: ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι, ΝΔ διαμορφώνουν μία συστάδα (A), ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, ΧΑ μία δεύτερη (B). Η εικόνα αυτή παραμένει περίπου ίδια την άνοιξη του 2016, με τη διαφορά ότι η ΧΑ έχει πλέον απομακρυνθεί από τον αντιμνημονιακό χώρο, γεγονός που σχετίζεται με την ατζέντα της προσφυγικής κρίσης.

Βρίσκουμε, λοιπόν, ότι σε καιρό κρίσης τα δίκτυα όχι μόνο δεν είναι στατικά, αλλά ότι όταν ο κομματικός ανταγωνισμός δεν διέπεται από την κλασική τομή Αριστεράς – Δεξιάς, το Twitter απορροφά τη νέα διαίρεση. Είναι σαφές ότι, μην απαιτώντας φυσική επαφή ή παρουσία, το Διαδίκτυο διευκολύνει τις συγκλίσεις μεταξύ των άκρων. Η δημόσια ατζέντα και η πλαισίωση των θεμάτων είναι καθοριστικές ως προς τις συγκλίσεις μεταξύ ιδεολογικά αποκλινόντων χρηστών. Τα ευρήματα της θεματικής μελέτης βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση με αυτά της δομής του δικτύου: όταν η εναντίωση στη Γερμανία, στο ΔΝΤ, στο Μνημόνιο και στο ευρώ επικρατούν στην ατζέντα, τα άκρα συγκλίνουν ∙ ενώ το Προσφυγικό, η μετανάστευση, παρεμβάλλονται σαν σφήνα.

Η αρχιτεκτονική της συζήτησης στο εσωτερικό κάθε πολιτικού χώρου δείχνει ότι η πόλωση του καλοκαιριού του 2015 μειώνει τις αλληλεπιδράσεις στο εσωτερικό της Ακρας Αριστεράς, ενώ οι συζητήσεις αραιώνουν την άνοιξη του 2016, γεγονός που πιθανώς σχετίζεται με τη μνημονιακή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ, τη διάσπαση που επακολούθησε και τον ευρύτερο κατακερματισμό του χώρου. Αντίθετα, η αλληλεπίδραση αυξήθηκε στην Ακρα Δεξιά, ενώ η ροή της διαδικτυακής επικοινωνίας δεν παραπέμπει στην ιεραρχική οργανωτική δομή του ιδεολογικού αυτού χώρου. Ακρα Δεξιά και Ακρα Αριστερά συγκεντρώνουν υψηλότερο αρνητικό συναίσθημα σε σχέση με τα κομματικά δίκτυα του Κέντρου, το οποίο κορυφώνεται τον Ιούλιο του 2015. Δεν παρατηρούνται, εν γένει, σημαντικές διαφοροποιήσεις στη δομή του δικτύου και στο συναίσθημα μεταξύ Ακρας Αριστεράς και Ακρας Δεξιάς.

Μπορεί το Διαδίκτυο να απέχει πόρρω από το να είναι καθρέπτης της πολιτικής ζωής, όμως οι δυναμικές που δημιουργούνται εν τέλει δεν είναι αποκομμένες από τη δυναμική της κοινωνίας και της πολιτικής, ούτε και αδιάφορες ως προς τον αντίκτυπό τους στην «πραγματική» πολιτική αρένα. Οι νέες μέθοδοι ανάλυσης μεγάλων δεδομένων μπορούν να συμβάλουν στην κατανόηση της διαδικτυακής δράσης, αλλά και των επιδράσεων αυτής στην πολιτική συμπεριφορά.