«Ατμομηχανές» αντοχής, όχι ταχύτητας

Ας πάρουμε έναν κατάλογο που να συγκρίνει την ανώτατη ταχύτητα όλων των ειδών στο ζωικό βασίλειο. Τον άνθρωπο τον ξεπερνούν σχεδόν όλα τα είδη που συμπεριλήφθηκαν έρευνα για την Εμβιομηχανική, δηλαδή τη μελέτη της δομής και της λειτουργίας των βιολογικών συστημάτων όπως των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών κ.λπ. μέσω των μεθόδων της μηχανικής, που πραγματοποιήθηκε πριν πολλά χρόνια από τον διάσημο βρετανό φυσιολόγο Αρτσιμπαλντ Χιλ. Στο σπριντ, τον άνθρωπο τον κερδίζουν ζώα όπως η στρουθοκάμηλος και ο ελέφαντας· με το ζόρι μπορούμε να ξεπεράσουμε τον μαύρο ρινόκερο, ενώ τον γατόπαρδο τον βλέπουμε με το… κυάλι.

Καθώς όμως αυξάνεται η απόσταση, φαίνεται να τα πηγαίνουμε καλύτερα. Οταν μάλιστα ξεπερνιέται η απόσταση του Μαραθωνίου, η θέση μας βελτιώνεται ακόμα περισσότερο. Πάρτε για παράδειγμα, εναν από τους πιο εμβληματικούς υπερμαραθωνίους βουνού, τον Ultra Trail du Mont Blanc, στον οποίο οι δρομείς καλούνται να διανύσουν 166 χιλιόμετρα στο Λευκό Ορος των Δυτικών Αλπεων. Το 2017, 29 αθλητές ολοκλήρωσαν τη διαδρομή σε λιγότερες από 24 ώρες. Εάν συναγωνίζονταν με ζώα, θα κέρδιζαν!

Πιο πρόσφατα, μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στην Επιθεώρηση «Ορια της Φυσιολογίας» (www.frontiersin.org) μελέτησε αθλητές που πήραν μέρος σε έναν αγώνα δρόμου 690 χλμ. στην Αλάσκα. Ουσιαστικά μελετήθηκαν το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό τμήμα του νευρικού συστήματος. Οταν είμαστε χαλαροί, το πάνω χέρι το έχει το παρασυμπαθητικό, αλλά σε μια έκτακτη κατάσταση αναλαμβάνει τα ηνία το συμπαθητικό σύστημα που επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό και στέλνει το αίμα στους μυς.

Είναι όμως η ισορροπία μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων που ξεχωρίζει εκείνους που τα κατάφεραν από όσους τα παράτησαν –στους οποίους παρατηρήθηκε στο πρώτο σημείο ελέγχου (στο 277ο χλμ.) μείωση του τόνου του πνευμονογαστρικού νεύρου που συνδέεται με το παρασυμπαθητικό σύστημα. Αυτό ακριβώς το σημείο ήταν εκείνο που διαχώρισε τις δύο ομάδες. Οσοι μπόρεσαν να διατηρήσουν σε καλή κατάσταση το πνευμονογαστρικό νεύρο, έστω και μερικώς, κατάφεραν να ολοκληρώσουν τον αγώνα στις 268 ώρες που χρειάστηκαν, κατά μέσο όρο.

Πώς συμβαίνει αυτό στον άνθρωπο; Πολλές έρευνες ανατρέχουν στις ρίζες μας ως επίμονων κυνηγών: ανίκανοι να ξεπεράσουμε σε ταχύτητα ένα ελάφι, αλλά ικανοί να το ακολουθήσουμε για μία ή δύο ημέρες έως ότου το ζώο να καταρρεύσει από εξάντληση.

Μια άλλη πρόσφατη έρευνα στην επιθεώρηση «Nature» (www.nature.com) παρατηρεί την κατανομή μυϊκών ινών αργής και γοργής συστολής σε διαφορετικά ζώα ανάλογα με τις πιέσεις που δέχονταν στο εξελικτικό περιβάλλον τους. Αλλα χρειάστηκε να αναπτύξουν την ταχύτητα και άλλα την αντοχή. Ολα αυτά επηρέασαν την εξέλιξη του εγκεφάλου, καθώς οι κίνδυνοι του κυνηγιού (όπως η αφυδάτωση και η μακρά έκθεση στον ήλιο, καθώς και η ύπαρξη άλλων αρπακτικών) δημιουργεί μεγάλη πίεση για ενίσχυση της ευφυΐας, της ομαδικής συνεργασίας και της ακριβούς επικοινωνίας.

Μεγάλο ρόλο όμως παίζει εκτός από την κατάσταση του σώματος και η ψυχολογία. Ολο και περισσότερες μελέτες ερευνούν τον τρόπο με τον οποίο οι αθλητές περνούν από κατάσταση πνευματικής και σωματικής εξάντλησης σε κατάσταση επιμονής, ακόμα και ευφορίας. Κάποιοι κάνουν λόγο ακόμα και για μια διαφορετική κατάσταση συνείδησης, όπως το χάσιμο του χρόνου και μια εξαιρετική ηρεμία που βιώνουν αρκετοί από εκείνους που συμμετέχουν σε αθλήματα αντοχής. Στις ακραίες συνθήκες χρειάζονται τεράστιες ποσότητες υπολογισμών του νευρικού μας δικτύου.

Η υπόθεση που κάνουν οι επιστήμονες είναι πως σε τόσο δύσκολες συνθήκες ο εγκέφαλος μεταφέρει τις πηγές ενέργειας από μη σημαντικές περιοχές σε εκείνες που στηρίζουν την κίνηση, παρατηρεί η βρετανική εφημερίδα Guardian. Ο προμετωπιαίος φλοιός, το κέντρο της αναλυτικής σκέψης, τίθεται σε κατάσταση περιορισμένης δραστηριότητας. Αν σκεφθεί κάποιος ότι η κατάθλιψη και άλλες διαταραχές συνδέονται με την υπερβολική λειτουργία του, μπορεί να κατανοήσει ότι η ευφορία που προκαλούν τα σπορ αντοχής προέρχεται εν μέρει από τον περιορισμό των διαδικασιών της ανάλυσης. Οπως έλεγε και ο Φρίντριχ Νίτσε που ήταν δεινός αθλητής, «λίγες ώρες ορειβασίας μετατρέπουν έναν ληστή και έναν άγιο σε δύο σχεδόν ίδια όντα».

Οι βουδιστές μοναχοί Τεντάι έχουν φτάσει την αντοχή στο ανώτατο όριο με την πρακτική του «καϊχόγκιο» που περιλαμβάνει χίλιους (!) μαραθωνίους γύρω από το βουνό Χιέι της Ιαπωνίας. Οι 46 «μαραθωνοδρόμοι μοναχοί» που έχουν ολοκληρώσει την τελετουργία στη σύγχρονη εποχή θεωρείται ότι έχουν αγγίξει τη φώτιση.