Οσο οδυνηρό (μόνο οδυνηρό;) κι αν είναι το «θέμα» της αυτοκτονίας, πολλοί θα ήθελαν να έχουν καταπιαστεί με το εγχείρημα του ποιητή Γιάννη Σουλιώτη και να συγκροτήσουν μια ανθολογία με ποιήματα αυτοκτόνων ποιητών, έστω κι αν θα φαντάζονταν πως μέσα σε 26 αιώνες θα ήταν πολύ περισσότεροι από 161 οι ποιητές (όσους περιλαμβάνει η ομώνυμη ανθολογία) που έχουν αυτοκτονήσει παγκοσμίως. Αφού και ενστικτωδώς ακόμη συνδέει κανείς ως κάτι σχεδόν αυτονόητο την αυτοκτονία με την ποίηση, χωρίς να θεωρεί ότι δεν τοποθετείται στην ίδια σειρά ή και σε ακόμη υψηλότερη, αλλά και δραματικότερη, η αυτοκτονία οποιουδήποτε ανθρώπου δεν έγραψε ποίηση κι επομένως δεν έγινε γνωστός. Χωρίς ταυτόχρονα να έχει τη βλακεία να πιστεύει κανείς πως οποιαδήποτε δημοσιότητα μπορεί να ισορροπήσει ή να εξαργυρώσει το βάρος μιας πράξης, που συνελήφθη και πραγματοποιήθηκε ως διαμαρτυρία σε μια τάξη πραγμάτων που ακόμη και την ίδια την ποίηση την προϋποθέτει ως μια υπόθεση τελείως χρεοκοπημένη.
Το αξιοπερίεργο με την ανθολογία του Γιάννη Σουλιώτη είναι πως αν και πολύ περισσότεροι οι ποιητές που θα φανταζόταν κανείς πως έχουν αυτοκτονήσει, σε σχέση με όσους περιλαμβάνονται στις σελίδες της –όπως άλλωστε και ο ίδιος ευκρινέστατα σημειώνει, ότι για οικονομία χώρου έχουν αποκλειστεί 118 ποιητές, που επίσης έχουν αυτοκτονήσει -, τα στοιχεία που τελικά σου προσφέρονται δεν είναι μόνο πολύτιμα, αλλά και υπεραρκετά για να δοκιμαστείς ή για να συναγάγεις συμπεράσματα σε σχέση με ένα θέμα –πάλι η λέξη «θέμα», ντροπή μας –που έχει κάνει τον Αλμπέρ Καμί να διατυπώσει μια αθάνατη ρήση: «Αν υπάρχει ένα πραγματικό φιλοσοφικό πρόβλημα, αυτό είναι το πρόβλημα της αυτοκτονίας». Με το αγκάθι πάντα μέσα μας των 118 που δεν περιλαμβάνονται στις σελίδες της ανθολογίας «Κοίτα!… Πετάω!», καθώς όσο αδικαιολόγητη θα λογαριαζόταν η έννοια της «οικονομίας του χώρου» σε μια ανθολογία που θα περιλάμβανε μόνο ζωντανούς ποιητές, στον ίδιο βαθμό ανήκουστη, αν όχι υβριστική, θα έπρεπε να ηχεί στα αφτιά μας για αυτόχειρες ποιητές.

Η ζυγαριά
Οσο κι αν η λέξη «ζυγαριά» θα έπρεπε να λειτουργεί απωθητικά όταν πρόκειται για ποιητές που έχουν αυτοκτονήσει, και να μας φαίνονται όλοι τους εξίσου αποκαλυπτικοί και υπέροχοι, μόνο και μόνο γιατί έχουν αυτοκτονήσει, επειδή η φιλολογία και η γραμματολογία δεν «κωλώνουν» ακόμη κι όταν έρχονται αντιμέτωπες με την άβυσσο, χωρίς να υιοθετούμε τις μεθόδους τους, επιχειρούμε μια «ταξιθέτηση» όσον αφορά την ελληνική «εκδοχή» της αυτοκτονίας ποιητών. Ποιοι και πόσοι δηλαδή έλληνες ποιητές έχουν αυτοκτονήσει από τον 6ο αιώνα π.Χ. ώς το 2014, όπως ορίζει η ανθολογία. Είκοσι επτά συνολικά, καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός, το να «διεκδικείς» σχεδόν το ένα δέκατο, αν σκεφτούμε πως μιλάμε για 279 ποιητές παγκοσμίως (μαζί με όσους μνημονεύονται ως αριθμός, χωρίς ποιήματα και βιογραφικά μέσα στην ανθολογία), ανάμεσα σε χώρες όπως η Αγγλία, η Αυστρία, η Γαλλία, η Ελβετία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, η Ρωσία, η Σουηδία, η Τουρκία, αλλά και οι Αζόρες, η Γεωργία, ο Ισημερινός, η Μάλτα, η Ουαλία και η Ταϊτή.
Καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός, ακόμη κι αν αφαιρέσεις, σε σχέση με τους 27, την Πηνελόπη Δέλτα, που ως γνωστόν δεν υπήρξε ποιήτρια –σπουδαία βέβαια πεζογράφος –ούτε την κάνει ποιήτρια μια τρομερή πραγματικά σύμπτωση: τρεις μέρες πιο μπροστά, σε σχέση με την ίδια, στις 24 Απριλίου του 1941, βάζει τέλος στη ζωή της η σουηδή ποιήτρια Karin Boye, ενώ τον Μάρτιο του 1941, με διαφορά δηλαδή ημερών, αυτοκτονούσε η Βιρτζίνια Γουλφ. Ακολουθώντας τες η ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα που αυτοκτόνησε στις 31 Αυγούστου του 1941, την ημέρα της εισόδου των γερμανικών στρατευμάτων στη Μόσχα, για τον ίδιο ακριβώς λόγο που είχε αυτοκτονήσει με δηλητήριο στο σπίτι της, στην Κηφισιά, στις 27 Απριλίου του 1941, η Πηνελόπη Δέλτα, ενώ δηλαδή έμπαιναν τα γερμανικά στρατεύματα στην Αθήνα.
Παρά την επιφύλαξη για την καταχώριση της Πηνελόπης Δέλτα ως ποιήτριας, δεν αποκλείεται το ένστικτο του Γιάννη Σουλιώτη να λειτούργησε πιο αποτελεσματικά, αφού διευρύνοντας τα όρια της ποίησης μπορεί να περιλαμβάνει στην ανθολογία του τόσο τον πυθαγόρειο φιλόσοφο Εμπεδοκλή τον Ακραγαντινό, τον φιλόλογο Ιωάννη Συκουτρή και τον κοινωνιολόγο Νίκο Πουλαντζά όσο και τους σπουδαίους τραγουδοποιούς Παύλο Σιδηρόπουλο και Νικόλα Ασιμο, αλλά και να αφιερώνει την ίδια την ανθολογία στον εικοσάχρονο Κρητικό Βαγγέλη Γιακουμάκη που τάραξε πριν από τρία χρόνια το πανελλήνιο (να θυμηθούμε με την ευκαιρία ένα εξαίσιο ποίημα που έχει γράψει γι’ αυτόν ο Μάνος Ελευθερίου), βάζοντάς τους τελικά όλους κάτω από τις φτερούγες του Λέοντα Τολστόι που έχει πει: «Η αυτοκτονία είναι η έκφραση και η απόδειξη της ύπαρξης της ψυχής· και η ύπαρξή της είναι η απόδειξη της αθανασίας της». Και η Ελλάδα, ακόμη και με τον τρόπο αυτόν, τους αυτοκτόνους της ποιητές, μαζί με την τέχνη και τη φιλοσοφία της, έχει συμβάλει όσο ελάχιστες άλλες χώρες στο δυνάμωμα της ρήσης του Τολστόι, ώστε η μνεία των ονομάτων των αυτόχειρων ποιητών να είναι μια στοιχειώδης πράξη δικαιοσύνης: Σαπφώ, Σωκράτης, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Ισοκράτης, Δημοσθένης, Περικλής Γιαννόπουλος, Ιωάννης Καρασούτσας, Μαρία Πολυδούρη, Κώστας Καρυωτάκης, Μήτσος Παπανικολάου, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Θεόδωρος Ντόρρος, Γιώργος Μακρής, Κοραλία Θεοτοκά, Μηνάς Δημάκης, Βασίλης Λιάσκας, Αλέξης Τραϊανός, Γιώργος Φιλιππίδης, Κατερίνα Γώγου, Ιωάννα Φιλιππίδου, Ηλίας Λάγιος.

Οι ηλικίες
Μπαίνει στον πειρασμό, αν μη τι άλλο, να συσχετίσει κανείς τα χρόνια που έζησε ο καθένας τους ή μάλλον με πόση ηλικιακή, ανάμεσά τους, διαφορά επιχείρησαν την εθελούσια έξοδο από τη ζωή, αφού ακόμη κι αν δεν είχε υποψιαστεί ο ένας την ύπαρξη του άλλου, μπορεί να φανταστεί ως εξαιρετικά πλούσια τη μεταξύ τους «επικοινωνία» λόγω της αυτοχειρίας. Το αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό, ως προς τη μία τουλάχιστον εκδοχή του, αν παρατηρήσεις πως οι έξι αρχαίοι ποιητές, όταν αυτοκτονούν, έχουν συμπληρώσει το εξηκοστό έτος της ηλικίας τους ή είναι πολύ μεγαλύτεροι (ο Ισοκράτης μάλιστα αυτοκτονεί σχεδόν αιωνόβιος, στα 98 του χρόνια), ενώ οι νεότεροι κυμαίνονται ηλικιακά από τα 20 τους χρόνια (Γιώργος Φιλιππίδης) ώς τα 57 τους (Θεόδωρος Ντόρρος), με κρίσιμη για τους περισσότερους την ηλικία των 40 τους χρόνων (Καρασούτσας, Γιαννόπουλος, Παπανικολάου, Μακρής, Θεοτοκά, Πουλαντζάς, Σιδηρόπουλος, Φιλιππίδου, Λάγιος), αν εξαιρέσει κανείς τη Δέλτα, τον Δημάκη, τον Λαπαθιώτη και τον Λιάσκα που αυτοκτονούν σε ηλικία 67 χρόνων οι δύο πρώτοι, 63 ο τρίτος και 69 ο τέταρτος. Με τη δεκαετία, ανάμεσα στα 30 και τα 40 τους χρόνια, να την «τιμούν» ο Καρυωτάκης, ο Συκουτρής, ο Τραϊανός και ο Ασιμος, ενώ η Πολυδούρη «φεύγει» στα 28 της χρόνια και η Γώγου στα 53 της.
* Στίχος από το ποίημα «Ιδανικοί Αυτόχειρες» του Κώστα Καρυωτάκη. Περιέχεται στη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες, που εκδόθηκε το 1927, έναν χρόνο πριν από την αυτοκτονία του
Ισονομία
Οι αυτοκτόνοι «αστέρες» και οι αυτοκτόνοι ελάχιστα γνωστοί
Μοιραία αναρωτιέται κανείς αν όση «ανεξιθρησκία» διαθέτει ο Γιάννης Σουλιώτης όσον αφορά το εκτόπισμα των Ελλήνων, ισχύει και για τους αλλοδαπούς ποιητές, αφού είναι αδύνατον να γνωρίζει κανείς, όσο διαβασμένος κι αν είναι, για την απήχηση που είχαν στις χώρες τους, για παράδειγμα ο πορτογάλος ποιητής Mario de Sa-Carneiro που γεννήθηκε το 1890 και αυτοκτόνησε με μια ισχυρή δόση στρυχνίνης στα 26 του χρόνια και ο Ισπανός Mariano José de Larra που γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1809 και αυτοκτόνησε με πυροβολισμό στον δεξιό του κρόταφο στα 28 του χρόνια.
Με μικρό ή και ελάχιστο πάντως εκτόπισμα στις χώρες τους, πρόκειται για το στοιχείο που ολοκληρώνει με έναν τρόπο συγκινητικό αλλά και έντιμο πνευματικά την ανθολογία του Γιάννη Σουλιώτη, που αν περιοριζόταν στους αυτοκτόνους «αστέρες» της ποίησης, όπως για παράδειγμα, τον Ζεράρ ντε Νερβάλ, τον Γκέοργκ Τρακλ, τον Τζακ Λόντον, τον Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, τον Ρενέ Κρεβέλ, τη Σίλβια Πλαθ, τον Γιούκιο Μισίμα, τον Πάουλ Τσελάν και λίγους ακόμη, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια ανθολογία μεροληπτική και λειψή. Ακόμη και η ισονομία ν’ αντιπροσωπεύονται μ’ ένα μόνο ποίημα τόσο οι διάσημοι όσο και οι λίγο ή ελάχιστα γνωστοί αυτόχειρες ποιητές δίνει στην ανθολογία τον «αέρα» μιας υπερούσιας δικαιοσύνης καθώς φαίνεται να έχει συλληφθεί με το μέτρο του επέκεινα. Μια ισονομία που την επιβάλλει κυρίως ένα αίσθημα πως όσο μεγάλες κι αν είναι οι διαφορές ανάμεσα στους ποιητές, όσον αφορά το αισθητικό εκτόπισμα των ποιημάτων τους, ανύπαρκτες είναι οι διαφορές τους ως ανθρώπων, πράγμα που αποδεικνύει και τον συγκυριακό χαρακτήρα του μεγαλείου ή της μετριότητας. Μια τόση ομοιότητά τους ως ανθρώπων, αφού επιχειρούν την κορυφαία πράξη της ζωής τους, που είναι η αυτοχειρία και όχι βέβαια η ποίηση, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Ετσι ώστε ο Barcroft Thomas Boake που είχε γεννηθεί στο Σίδνεϊ το 1866 να βρεθεί κρεμασμένος από τον λαιμό με τη λαβή του μαστιγίου του σε ηλικία 26 χρόνων, όπως ο Ζεράρ ντε Νερβάλ που είχε γεννηθεί στη Μontefontaine της Γαλλίας, το 1808, να κρεμαστεί από ένα κιγκλίδωμα αποχέτευσης σε ηλικία 47 χρόνων.

Γιάννης Σουλιώτης

Κοίτα!… Πετάω!{CR}Παγκόσμια Ανθολογία Αυτοκτόνων Ποιητών, 6ος π.Χ. αιώνας – 2014 μ.Χ

Εκδ. Αρμός, 2017, σελ. 316

Τιμή: 16 ευρώ

Τελευταία Νέα