To πρόγραμμα ευγονικής που εφάρμοσαν οι Ναζί είναι μία από τις πιο μαύρες σελίδες της παγκόσμιας Ιστορίας: περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι που κρίθηκαν «ζωές ανάξιες της ζωής»στειρώθηκανπαρά τη θέλησή τους, ενώ 275.000 θανατώθηκαν στο πλαίσιο ενός προγράμματος«ευθανασίας» με την κωδική ονομασία «Τ4». Αλλά αυτά είναι γνωστά. Εκείνο που δεν γνωρίζαμε μέχρι χθες είναι πώς ένας γιατρός που θεωρούνταν για χρόνια ήρωας στον τομέα της έρευνας και της θεραπείας του αυτισμού, ο αυστριακός παιδίατρος που έδωσε το όνομά του στο σύνδρομο Ασπεργκερ, ήταν στην πραγματικότητα ένας συνεργάτης των Ναζί που έστελνε παιδιά στον θάνατο.
Οκτώ χρόνια αναζητούσε και κατόπιν μελετούσε ο Χέρβιγκ Τσεκ, ιστορικός της ιατρικής στην Ιατρική Σχολή της Βιέννης, άγνωστα μέχρι πρότινος και θεωρούμενα ως κατεστραμμένα έγγραφα από τα κρατικά αρχεία, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών αρχείων του Χανς Ασπεργκερ καθώς και αρχείων ασθενών του.
Η έρευνα που δημοσίευσε χθες στην επιθεώρηση «Molecular Autism» έπεσε σαν βόμβα. Οχι μόνο διότι ο Ασπεργκερ θεωρείται πρωτοπόρος στον χώρο της παιδικής ψυχιατρικής και της παιδιατρικής, ιδιαίτερα λόγω της σημαντικής συνεισφοράς του στην κατανόηση του συνδρόμου Ασπεργκερ, μιας διαταραχής του φάσματος του αυτισμού και του φάσματος αυτού εν γένει· αλλά γιατί στη συνείδηση πολλών αυτός ο αυστριακός παιδίατρος είχε καταχωριστεί σαν ένα είδος Οσκαρ Σίντλερ –ένας γιατρός που υπερασπίστηκε τους ασθενείς του από τους Ναζί με μεγάλο προσωπικό κίνδυνο.
Υποψίες υπήρχαν βέβαια για χρόνια. Αλλά τα περισσότερα από τα βιβλία που είχαν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα σχετικά με τη ζωή και το έργο του Ασπεργκερ δικαίωναν τον ισχυρισμό που είχε και ο ίδιος διατυπώσει μετά τον πόλεμο, κατά την ομιλία που εκφώνησε όταν ανέλαβε (για την επόμενη 20ετία) επικεφαλής της Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης: ότι η Γκεστάπο τον κυνηγούσε επειδή αρνιόταν να της παραδώσει παιδιά.
Η εικόνα που παρουσιάζει ο Χέρβιγκ Τσεκ στην έρευνά του είναι εντελώς διαφορετική. Μιλάει για έναν επιστήμονα που όχι μόνο συνεργάστηκε με τους Ναζί, αλλά «συμμετείχε ενεργά» στο πρόγραμμα ευγονικής τους και στήριζε δημοσίως την πολιτική της «φυλετικής υγιεινής». Μάλιστα, ο Ασπεργκερ, που δεν ήταν μεν μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος αλλά είχε προσχωρήσει σε πολλές οργανώσεις που συνδέονταν με τους Ναζί, εμφανίζεται να παρέπεμπε συχνά παιδιά με σοβαρές αναπηρίες στο διαβόητο κέντρο Αμ Σπίχελγκρουντ, εντός του ψυχιατρικού νοσοκομείου Στάινχοφ της Βιέννης. Σχεδόν 800 παιδιά που στερούνταν «φυλετικής καθαρότητας» και άρα «κληρονομικού ενδιαφέροντος» θανατώθηκαν στην κλινική αυτή, κυρίως μέσω δηλητηρίασης, από το 1940 έως το 1945. Ως επίσημη αιτία θανάτου αναγραφόταν κατά κανόνα η πνευμονία.
Τον θεωρούσαν ήρωα, όπως τον Οσκαρ Σίντλερ
«Εχω διαγνωσθεί με σύνδρομο Ασπεργκερ, τη διαταραχή στην οποία έδωσε το όνομά του αυτός ο άνθρωπος» έγραφε χθες στη βρετανική «Independent» ο Ράιαν Χέντρι, εκπρόσωπος Τύπου της οργάνωσης Autistic UK. «Οπως καταλαβαίνετε λοιπόν, αυτή η ιστορία με σόκαρε. Μέχρι σήμερα, ανέκαθεν έβλεπα τον Χανς Ασπεργκερ σαν ένα είδος Οσκαρ Σίντλερ. Γνώριζα όμως πως υπήρχαν ψίθυροι και υπαινιγμοί για τον πραγματικό χαρακτήρα του Ασπεργκερ και έκανα μια συνειδητή επιλογή να προσπαθήσω να κάνω πως δεν ήξερα. Για να προστατεύσω την εικόνα που είχα φτιάξει στο μυαλό μου. Αυτή η νέα έρευνα λοιπόν πραγματικά με τάραξε. Η ιδέα πως η διαταραχή με την οποία έχω διαγνωσθεί φέρει το όνομα του ατόμου που έστελνε ανθρώπους σαν εμένα στον θάνατο μου προκαλεί βαθιά στενοχώρια».
Ο Ράιαν Χέντρι είναι μία από τις φωνές που ήδη ζητούν τη μετονομασία του συνδρόμου Ασπεργκερ. Δεν είναι βέβαιο όμως πως ο Χέρβιγκ Τσεκ συμφωνεί. Οπως επισημαίνει, δεν υπάρχουν αποδείξεις πως ο Ασπεργκερ έστελνε στοχευμένα για «ευθανασία» παιδιά στα οποία αναγνώριζε εκείνο το μοντέλο συμπεριφοράς και ικανοτήτων που ονόμασε «αυτιστική ψυχοπάθεια». «Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η συνεισφορά του στην έρευνα για τον αυτισμό αμαυρώθηκε από τον προβληματικό του ρόλο επί εθνικοσοσιαλισμού. Η εκκαθάριση του όρου Ασπεργκερ από το ιατρικό λεξικό δεν θα ήταν, λοιπόν, χρήσιμη. Αυτή θα έπρεπε μάλλον να είναι μια ευκαιρία να κοιτάξουμε κατάματα το παρελθόν και να διδαχθούμε από αυτό».
Ο Ράιαν Χέντρι προτιμά σε κάθε περίπτωση να επικεντρώνεται στο έργο και στη συνεισφορά της βρετανίδας ψυχιάτρου Λόρνα Ουίνγκ και της συνεργάτριάς της Τζούντιθ Γκουλντ, που πήραν, αρχές της δεκαετίας του 1980, το έργο του Χανς Ασπεργκερ και το μετέτρεψαν σε αυτό που έχουμε σήμερα: την έννοια του αυτισμού ως φάσματος.
