Ξεχάστε την εικόνα που έχετε για το ελληνικό Πανεπιστήμιο. Η πεντακάθαρη αίθουσα Σαριπόλων της Νομικής Σχολής ήταν χθες το μεσημέρι κατάμεστη, αλλά στη διάρκεια του μαθήματος δεν ακουγόταν άχνα. Ο κεντρικός ομιλητής ήταν συναρπαστικός και οι ερωτήσεις σύντομες και περιεκτικές. Δεν υπήρχε μια αυθεντία που μιλούσε από την έδρα, αλλά ένας ειλικρινής διάλογος κι ένας γόνιμος προβληματισμός. Κι όταν η εκδήλωση τελείωσε, όρθιοι οι φοιτητές που τον λατρεύουν και οι καθηγητές που τον σέβονται, μαζί με τους συγγενείς, τους συναγωνιστές, τους φίλους και τους θαυμαστές (αλλά κυρίως τις θαυμάστριες), χειροκροτούσαν όρθιοι για ώρα.
«Τι καταλαβαίνεις με την έννοια δίκαιο;». Με αυτή την ερώτηση προς τον συνάδελφό του Φίλιππο Σπυρόπουλο, που τον προλόγισε, ξεκίνησε το τελευταίο του μάθημα ο Σταύρος Τσακυράκης. Και ακολούθησε μια συζήτηση για την πηγή των δικαιωμάτων, για το νόημα της αξίας του ανθρώπου και για τα όρια των ελευθεριών. «Τα δικαιώματα είναι απόλυτα και απεριόριστα», είπε με κατηγορηματικό τρόπο ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου. Και υπέρτατο δικαίωμα η ελευθερία του λόγου.
Απεριόριστη η ελευθερία του λόγου; Ακόμη και η ύβρις; «Μα φυσικά, η ύβρις δεν είναι τίποτα άλλο από ακατέργαστη αξιολογική κρίση. Γιατί να μπορώ να κακοχαρακτηρίσω κάποιον με ωραία λόγια και να μην μπορώ να το κάνω με βίαιο τρόπο;». Και ο νόμος που τιμωρεί την εξύβριση; «Αντισυνταγματικός». Ο Τσακυράκης υπερασπίζεται ακόμη και την ανωνυμία, ο ανώνυμος λόγος άλλωστε «έχει συμβάλει καθοριστικά στην ελευθερία».
Η ζωή και οι απόψεις του καθηγητή αποτυπώνονται εκτενώς σε δύο πρόσφατες εκδόσεις: μια συζήτησή του με τον Απόστολο Δοξιάδη («Από πού κι ώς πού όλοι οι αγώνες είναι δίκαιοι;», εκδ. Μεταίχμιο) και μια συνέντευξή του στον Γιώργο Καμίνη (the books’ journal, Απρίλιος 2018). Εκεί διαβάζουμε για τα μαθητικά του χρόνια, για την αντιδικτατορική του δράση, για τις σπουδές του στην Ιταλία και τη Γαλλία, για τη γνωριμία του με μεγάλους στοχαστές όπως ο Ντουόρκιν και ο Ρολς. Αλλά χθες είχαμε αυτόν τον μοναδικό διανοούμενο μπροστά μας, στην αφυπηρέτησή του ύστερα από 35 χρόνια, να κλονίζει τις βεβαιότητές μας, να μας προκαλεί και να μας μαγνητίζει. Και στο τέλος να μας λέει για τη γιαγιά του, που ήταν γενικά παλαιών αρχών και κατά της ισότητας, μέχρι την ημέρα που η χούντα συνέλαβε τον εγγονό της. Τότε μέσα της άλλαξαν τα πάντα.
Ακούγοντας τον Τσακυράκη, και έχοντας συναίσθηση του σπάνιου προνομίου που απολάμβανα, προσπαθούσα να ξεχωρίσω το χαρακτηριστικό του που θεωρώ πιο σημαντικό απ’ όλα. Η ευρυμάθεια; Το πείσμα; Η ευφυΐα; Η ζωντάνια; Η καθαρότητα του λόγου; Η αμεσότητα; Η ευαισθησία; Η τρυφερότητα; Η ευγένεια; Η τιμιότητα; Το χιούμορ;
Ολα είναι εκεί, και μπερδεύονται γλυκά. Ομως το πιο πολύτιμο και το πιο συγκινητικό γνώρισμά του είναι η σεμνότητα. Αυτή κάνει έναν αληθινό Δάσκαλο.
