Μύθοι και λάθη στον δρόμο της ΕΕ

Το νέο βιβλίο του Παναγιώτη Ιωακειμίδη απαντά σε ερωτήματα που θα έπρεπε να συζητούνται στον πολιτικό διάλογο. Η οπτική είναι προφανώς επηρεασμένη από την ενεργό συμμετοχή του σε πολιτικές διεργασίες άλλοτε και σήμερα και από τη μακρά θητεία στο υπουργείο Εξωτερικών. Συντάσσεται με αυτό που θα ονόμαζα εκσυγχρονιστική φλέβα της δημόσιας πολιτικής. Κατά προέκταση, επικρίνει διάχυτες αντιλήψεις για την Ευρώπη, τη θέση της Ελλάδας σε αυτή και τις δυσκολίες προσαρμογής της χώρας στο θεσμικό και οικονομικό πλαίσιο της ΕΕ. Ο υπότιτλος είναι πρόγραμμα: τρία λάθη και πέντε μύθοι.

Μύθοι είναι κατά την εκτίμησή του μεταξύ άλλων ότι η ΕΕ αποτελεί ένα νεοφιλελεύθερο μόρφωμα, ότι δεν είναι αλληλέγγυα με την Ελλάδα, ότι η ΕΕ «δεν είναι αυτή που θέλουμε» –όλοι σε διάφορες παραλλαγές καλλιεργήθηκαν κυρίως από την Αριστερά στην Ελλάδα. Στους μύθους προσθέτει και «λάθη» όπως ονομάζει προσλήψεις – αντιλήψεις για τη χώρα π.χ. ότι είναι «εξ ορισμού» ευρωπαϊκή, ή ότι ως ειδική περίπτωση πρέπει να τυγχάνει ειδικής μεταχείρισης στην ΕΕ.

Το ερώτημα

Είναι φυσικά αδύνατο να αποδώσουμε πλήρως τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο βιβλίο. Θα σταθώ όμως σε δύο από αυτά. Το πρώτο: Η ΕΕ δεν είναι καθαρά νεοφιλελεύθερη. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Ενωση δεν αποτελεί απλά ένα σύστημα απορρύθμισης αλλά και ρύθμισης καθώς ολοένα και περισσότερο οι Συνθήκες περιέλαβαν διατάξεις που αφορούν μεταξύ άλλων στην προστασία του περιβάλλοντος, των καταναλωτών, των υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, ενώ ενδυνάμωσαν τον ρόλο των διαρθρωτικών ταμείων για την ανάπτυξη των περιφερειών που βραδυπορούν ενώ υιοθέτησε σειρά εργαλείων προς αποτροπή νέων κρίσεων! Εντούτοις θεωρώ ότι μένει ανοιχτό το ερώτημα αν τελικά μεγαλύτερο βάρος και επιπτώσεις είχε το πρόγραμμα ανοίγματος των αγορών, δηλαδή η εσωτερική αγορά, και αν παρά τις τροποποιήσεις των Συνθηκών στη συνέχεια οι διαδικασίες της (π.χ. η ομοφωνία σε θέματα φορολογίας) δυσκολεύουν την ανάληψη θετικών πρωτοβουλιών πολιτικής.

Οι διευκρινίσεις

Ο Ιωακειμίδης βέβαια δεν αφήνει αμφιβολίες για τις δικές του πολιτικές προτιμήσεις –τη σοσιαλδημοκρατία –όμως έχω την εντύπωση ότι εδώ απαιτούνται πολλές διευκρινίσεις. Και τούτο διότι η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι ένα αμετάβλητο πρότυπο πολιτικής. Αντίθετα εξελίσσεται υιοθετώντας φιλελεύθερες αντιλήψεις για την οικονομική πολιτική εγκαταλείποντας έτσι παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές θέσεις. Κατά βάθος, δύσκολα διακρίνεται από αντιλήψεις για κοινωνικό φιλελευθερισμό. Θέλω να πω ότι η σημερινή σοσιαλδημοκρατία κινείται σε ένα μεσαίο χώρο όπου γίνονται δυνατές συγκλίσεις σε επίπεδο πολιτικής με άλλες δυνάμεις που επίσης συγκλίνουν προς τον ίδιο χώρο όπως η χριστιανοδημοκρατία. Στην Ελλάδα προς τον μεσαίο χώρο κινούνται τμήματα της ΝΔ γύρω από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τo Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη (της Αννας Διαμαντοπούλου), τμήματα του Κινήματος Αλλαγής κ.ά.

Κατά τον Παναγιώτη Ιωακειμίδη, τον μύθο του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη συμπληρώνει ο μύθος της μη αλληλέγγυας Ευρώπης, τον οποίο επίσης απορρίπτει παραπέμποντας κυρίως στις χρηματικές ροές από τον προϋπολογισμό της Ενωσης προς την Ελλάδα, που είναι μια από τις τρεις πιο ωφελημένες χώρες της ΕΕ. Συνολικά επισημαίνει η Ελλάδα θα έχει εισπράξει ώς το 2020 περίπου 200 δισ. ευρώ. Γεγονός είναι ότι ειδικά την περίοδο της κρίσης τα διαρθρωτικά ταμεία και άλλοι μηχανισμοί της ΕΕ επέτρεψαν στις κυβερνήσεις μας να χρηματοδοτήσουν υποδομές, να αντιμετωπίσουν το Μεταναστευτικό και να στηρίξουν το κοινωνικό κράτος. Αλληλεγγύη υπήρξε επιπλέον με τις διακρατικές εντέλει δανειακές συμβάσεις και για την αποφυγή μιας άτακτης και χαοτικής χρεοκοπίας το 2010, το 2012 και το 2015! Οι τρεις συμβάσεις προέβλεπαν δάνεια πέρα από κάθε προηγούμενο στον κόσμο!

Η απάντηση

Πώς εξηγείται τότε ο μύθος αυτός, ότι η ΕΕ δεν ήταν αλληλέγγυα προς την Ελλάδα; Η απάντηση συνοπτικά: Απλά θέλαμε περισσότερα και δεν θέλαμε να αλλάξουμε! Ισως οι αντιλήψεις για αλληλεγγύη είναι εδώ επηρεασμένες από ιδιότυπες θεωρήσεις -προσλήψεις για τη θέση της χώρας στο ευρωπαϊκό σύστημα: Μας χρωστούν μάλλον παρά τους χρωστάμε ή, όπως το διατυπώνει ο Ιωακειμίδης, οι δικές μας θεωρήσεις για αλληλεγγύη επηρεάσθηκαν από «τη λανθάνουσα αντίληψη ότι η Ελλάδα δεν έχει υποχρεώσεις και δεν χρειάζεται να κάνει τις αναγκαίες προσαρμογές και μεταρρυθμίσεις για την ομαλή συμμετοχή της στην Ενωση».

Κατά προέκταση, αγνοήσαμε τάσεις που συνέδεαν τη βοήθεια με τις εσωτερικές προσαρμογές. Αλλά αυτό ακριβώς υπέδειξαν στο τέλος επιτακτικά τα Μνημόνια (ανεξάρτητα από διάφορες τεχνοκρατικού τύπου επιφυλάξεις).

Η πορεία της χώρας στην ΕΕ έγινε δύσκολη καθώς διάφορες μεταρρυθμιστικές απόπειρες δεν τελεσφόρησαν τελικά. Το αποτέλεσμα ήταν να εμφανίζονται μεγάλες διαρθρωτικές υστερήσεις της χώρας. Ο Ιωακειμίδης υπενθυμίζει σχετικά σειρά ολόκληρη διεθνών δεικτών –ελευθερίας, ανταγωνιστικότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης, απονομής δικαιοσύνης, διαφθοράς, διοικητικής αναποτελεσματικότητας. Πράγματι, όλοι οι δείκτες που αναφέρει και πολλοί άλλοι στηρίζουν εντέλει την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στην ανάπτυξη, στις επενδύσεις και στην αύξηση της απασχόλησης.

Ατέλειες και ελλείμματα

Μια κρίση στην ουσία πολιτισμική

Ο συγγραφέας προσφέρει ακόμα μια κατανοητή εξήγηση του δύσβατου δρόμου της χώρας εντός της Ενωσης. Βασική του θέση είναι ότι οι αιτίες των δυσκολιών πρέπει να αναζητηθούν στο πολιτισμικό υπόστρωμα της χώρας και στις ποικίλες εκφάνσεις του. «Η κρίση», γράφει, «είναι πολιτισμική» και μόνο στην επιφάνεια δίκην κορυφής παγόβουνου εμφανίζεται ως δημοσιονομική. Σε άλλες ευκαιρίες έχω επίσης υποστηρίξει ότι καθαρά οικονομικές προσεγγίσεις δεν εξηγούν καλά ούτε την κρίση ούτε τις δυσκολίες υπέρβασής της, καθώς παραβλέπουν εντέλει τον ρόλο των θεσμών διακυβέρνησης, των αξιών και άτυπων κανόνων της κοινωνίας μας (βλέπε πελατειακού τύπου συναλλαγές). Ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης δεν αμφιβάλλει ότι αυτή είναι η «Ευρώπη που θέλουμε», αλλά, προσθέτει, πρέπει να συνεχισθούν οι προσπάθειες για υπέρβαση των ατελειών και ελλειμμάτων που τη χαρακτηρίζουν. Το βιβλίο είναι ένα πρώτο ισχυρό αντίδοτο στις ψευδαισθήσεις της αντιμνημονιακής και αντιευρωπαϊκής εντέλει ρητορικής.

Π.Κ. Ιωακειμίδης

Ελλάδα – Ευρωπαϊκή Ενωση

Τρία λάθη και πέντε μύθοι

Μια νέα ερμηνεία για την κρίση της Ελλάδας στην ΕΕ

Εκδ. Θεμέλιο, 2018,

σελ. 160

Τιμή: 12 ευρώ