Η Βιβλιοθήκη της Πηνελόπης Δέλτα

«Τρελαντώνης», «Μάγκας», «Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου» και «Για την πατρίδα»

Νοσταλγία, αγάπη για την πατρίδα, θρύλοι και Ιστορία. Αξεπέραστα βιβλία που έχουν κερδίσει τον χρόνο.

Το Σάββατο 5 Μαΐου κυκλοφορεί ο «Μάγκας», από τα πρώτα βιβλία παγκοσμίως με αφηγητή έναν σκύλο, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1935 και λατρεύτηκε από τους αναγνώστες κάθε ηλικίας, καθώς συνδυάζει αριστοτεχνικά την αυθεντική συγκίνηση με το πηγαίο χιούμορ. Επιβεβαιώνει την άποψη της Π. Σ. Δέλτα ότι το «ηθικά ωφέλιμο πρέπει να παραμένει διασκεδαστικό και να μην καταντήσει βαρετό σαν μάθημα».

Στις αρχές του 20ού αιώνα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, σε μια πλούσια πολυμελή ελληνική οικογένεια (που ανακαλεί την οικογένεια του Εμμανουήλ Μπενάκη), ζει ο αφηγητής του μυθιστορήματος: ο «Μάγκας», ένα πανέξυπνο, άτακτο και ατίθασο σκυλάκι ράτσας. Ο «Μάγκας» παρακολουθεί όλα όσα διαδραματίζονται στο σπίτι και δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο: τα αφεντικά του, τα παιδιά, το φιλικό περιβάλλον τους· εξιστορεί την καθημερινή ζωή της πόλης· μιλά και νιώθει· αγαπάει τους ανθρώπους και συμπάσχει μαζί τους· εναντιώνεται στην αδικία, διεκδικεί και αγωνίζεται. Και αφότου διδαχτεί την αξιοπρέπεια της ελευθερίας από έναν αδέσποτο σκυλάκο, θα συνοδεύσει τον νεαρό κύριο του στην Ελλάδα και θα λάβει μαζί του μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα.

Θα ακολουθήσει το ιστορικό μυθιστόρημα για την εποχή του Βυζαντίου «Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου», προϊόν (και) της αλληλογραφίας της με τον κορυφαίο βυζαντινολόγο της εποχής της (1910) Gustave Schlumberger. Η σειρά ολοκληρώνεται με το πρώτο της ιστορικό μυθιστόρημα, με τίτλο «Για την πατρίδα», το οποίο έγραψε στη Φρανκφούρτη (1909).

«Είχαμε μιλήσει πολύ για τη Μακεδονία, για τον αγώνα, για τους Βουλγάρους και τους Τούρκους, για τα ήθη και τα έθιμα εκεί. Μα ποιος είχε κόψει το κεφάλι του Παύλου Μελά και γιατί, ακόμα δεν είχα ρωτήσει… Ωσπου ένα βράδυ, στο σπίτι μας, μου το διηγήθηκε (σ.σ.: ο Ιων Δραγούμης). Ηταν μετά το γεύμα, στη βεράντα είχαν φάγει εκεί τ’ αδέλφια μου και ένα ή δύο φίλοι, η Παρασκευά που ήταν της παρέας, οι Κ.Χ., και ενόσω ο πρόξενος μιλούσε με την πεθερά μου, και παρακάτω οι άντρες έπαιζαν χαρτιά και η Παρασκευά μισοτραγουδούσε με την εξαδέλφη της, στη βραδινή ζεστασιά του καλοκαιριού, εκείνος είχε καθήσει σε μια παιδική καρέγλα μπροστά μου και μου διηγήθηκε το θάνατο του παλληκαριού. Μιλούσε αργά, χαμηλόφωνα, σαν ν’ αναπολούσε για τον εαυτό του το τραγικό αυτό δράμα, με τα χέρια δεμένα γύρω στο γόνατό του, με την σκεπασμένη θαμπή του φωνή, τα μάτια στυλωμένα στο σκοτάδι μπροστά του. Τον άκουα ανατριχιάζοντας, κρεμασμένη στα χείλη του. Και σα σταμάτησε, του είπα: «Στο κονσέρτο είπατε κάτι φρικτό στην εξαδέλφη μου. Θα ήθελα να σας ρωτήσω… αν σας πειράζει πολύ μην το πείτε». Σήκωσε τα μάτια του και είπε: «Σε σας τίποτε δεν με πειράζει να το πω. Τι είπα;». «Του έκοψαν το κεφάλι; Είναι αλήθεια;». «Ναι». «Ποιος το έκοψε; Γιατί;». «Οι σύντροφοί του, για να μην τον αναγνωρίσουν οι Τούρκοι και βεβαιωθούν όσα υποπτεύουνταν, πως ήταν Ελληνας αξιωματικός». «Και το ξέρει η γυναίκα του;». «Το ξέρει». «Τι φρίκη! Τι άγριο!». «Ναι, πολύ άγριο».

Αυτό είναι ένα επεισόδιο από το σύμπαν της Πηνελόπης Δέλτα, όπως το καταγράφει στα ημερολόγιά της, τεκμήρια πλέον μιας εποχής δραματικής για το ελληνικό κράτος: εποχής διχασμού και συγκρούσεων με τους όμορους βαλκανικούς λαούς. Η γυναίκα που το καταγράφει είναι κόρη του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη, αδελφή του Αντώνη Μπενάκη (ιδρυτή του ομώνυμου μουσείου), «συνομιλήτρια» των δημοτικιστών και των μακεδονομάχων, βενιζελική, σύζυγος του φαναριώτη εμπόρου Στέφανου Δραγούμη και ερωμένη εξ αποστάσεως του Ιωνα Δραγούμη, χρονογράφος που διέσωσε ζωντανές μαρτυρίες για την ελληνική Ιστορία (από τον Πλαστήρα και τον Βενιζέλο, τον οποίο η οικογένεια καλούσε συχνά στην εξοχική κατοικία της Κηφισιάς).

Η πορεία του Ελληνισμού είναι διαχρονική αναζήτησή της στα έργα, στις επιστολές και στα ημερολόγια. Το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί το 1909 την εμπνέει να γράψει το «Παραμύθι χωρίς όνομα» (1911). Το 1918 πρωτοπηγαίνει στη Μακεδονία σε αποστολή περίθαλψης των προσφύγων.

Το 1929 ξεκινά τη συγγραφή της τριλογίας «Ρωμιοπούλες», η οποία τελείωσε το 1939. Το πρώτο βιβλίο, «Το ξύπνημα», καλύπτει γεγονότα των ετών 1895-1907, η «Λάβρα» τα έτη 1907-1909 και το «Σούρουπο» τα έτη 1914-1920. Το 1937 εκδίδει «Τα μυστικά του βάλτου», όπου η ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από τη λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (η απήχηση του βιβλίου ώς τις ημέρες μας φαίνεται και από την πρόσφατη διασκευή του για κόμικ από τις εκδόσεις Polaris και τους Παναγιώτη Πανταζή και Γιάννη Ράγκο).

Την ημέρα που οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Αθήνα, στις 27 Απριλίου του 1941, η Πηνελόπη Δέλτα καταπίνει δηλητήριο και φεύγει από τη ζωή πέντε ημέρες αργότερα. «Finis Graciae» («Το τέλος της Ελλάδας») γράφει στο ημερολόγιό της. Στην ταφή της, στον κήπο της Κηφισιάς, ιερουργεί μόνος ο παλιός φίλος αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος (πρώην μητροπολίτης Τραπεζούντος). Στην ταφόπετρά της χαράχτηκε μόνο η λέξη «Σιωπή».