Πόσο κοντά μας είναι τα βιβλία;

Τη Δευτέρα 23 Απριλίου η Αθήνα απόκτησε και επίσημα τον τίτλο Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου για το 2018. Αφού μας δίνεται, λοιπόν, η ευκαιρία, ας μιλήσουμε για βιβλία. Καταρχήν, η απόφαση της UNESCO να ανακηρύξει την Αθήνα – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου (ΑΠΠΒ) είναι τιμή, αλλά και ευκαιρία για την πόλη μας. Δεν αμφιβάλλω ότι η οργανωτική επιτροπή θα έχει ήδη επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων. Δεν αμφιβάλλω, επίσης, ότι στις εκδηλώσεις θα συμμετάσχουν πολλοί έλληνες και ξένοι συγγραφείς, αλλά και εκδότες και βιβλιοπώλες.

Ωστόσο, πέρα από τις τιμές και τις εκδηλώσεις, η σχέση μας με το βιβλίο στην Ελλάδα σημαδεύεται από δυο παθογένειες. Η πρώτη είναι η έλλειψη σχολικών βιβλιοθηκών στο σύστημα της παιδείας. Εκπαιδευτικοί, γονείς και άλλοι καταγγέλλουν συχνά το μοναδικό δωρεάν βιβλίο στο οποίο στηρίζεται το σύστημα της Μέσης Εκπαίδευσης. Δεν αντιλέγω, αλλά τα αρνητικά του συστήματος θα είχαν περιοριστεί αισθητά αν υπήρχαν και λειτουργούσαν οι σχολικές βιβλιοθήκες. Οι μαθητές θα είχαν τη δυνατότητα να διευρύνουν τη γνώση και να αναπληρώσουν τα κενά τους με την προσφυγή στις βιβλιοθήκες των σχολείων τους.

Επειδή με κάθε ευκαιρία καταφεύγουμε σε συγκρίσεις με τον Νότο της Ευρώπης θα αναφέρω δυο παραδείγματα από χώρες του Νότου. Στην Ιταλία, το υπουργείο Παιδείας συστήνει στους καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης στην αρχή του σχολικού έτους μια δέσμη από βιβλία για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Οι εκπαιδευτικοί έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν το βιβλίο που επιθυμούν να διδάξουν. Τα υπόλοιπα βιβλία βρίσκονται, όμως, στη σχολική βιβλιοθήκη και οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να ανατρέξουν σε οποιοδήποτε από αυτά για να συμπληρώσουν τις γνώσεις τους. Στην Ισπανία, τα λύκεια της Γαλικίας απονέμουν κάθε χρόνο τρία λογοτεχνικά βραβεία: ένα βραβείο σε συγγραφέα που γράφει στη γλώσσα της Γαλικίας, ένα βραβείο σε συγγραφέα, που γράφει σε καστιλιάνικα ισπανικά και ένα σε ξενόγλωσσο συγγραφέα. Οι τελειόφοιτοι του κάθε λυκείου διαβάζουν λογοτεχνία στη διάρκεια του σχολικού έτους. Στο τέλος του έτους μια επιτροπή από κάθε λύκειο συναντάται με τις επιτροπές των άλλων λυκείων και επιλέγουν από κοινού τους συγγραφείς που θα βραβεύσουν. Πού βρίσκουν οι τελειόφοιτοι των λυκείων τα βιβλία για να διαβάζουν και να απονέμουν το βραβείο; Προφανώς στις σχολικές βιβλιοθήκες. Δεν τα αγοράζουν ούτε από τσέπη τους ούτε από την τσέπη των γονιών τους.

Η δεύτερη μεγάλη παθογένεια είναι οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα. Εχω εδώ και χρόνια μια ιδιαίτερη σχέση με τους βιβλιοθηκάριους των δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών και γνωρίζω από πρώτο χέρι την αυτοθυσία με την οποία αγωνίζονται για να εξασφαλίσουν τη λειτουργία τους. Εχουν μεγάλες ελλείψεις σε προσωπικό και ζουν καθημερινά με τον τρόμο περικοπής πιστώσεων για την αγορά βιβλίων.

Πολλές βιβλιοθήκες σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς οργανώνουν επισκέψεις μαθητών σε βιβλιοθήκες. Πώς θα αποκτήσουν, όμως, οι μαθητές, ιδιαίτερα του λυκείου, μια τακτική σχέση με τις βιβλιοθήκες, όταν η καθημερινή ζωή τους εναλλάσσεται ανάμεσα στο σχολείο και στο φροντιστήριο;

Το ίδιο ισχύει και για τους πολίτες. Αν εξαιρέσουμε τους συνταξιούχους, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών είναι εργαζόμενοι. Συνεπώς, δεν τους περισσεύει χρόνος για ανάγνωση στις βιβλιοθήκες.

Η μόνη λύση, η οποία εφαρμόζεται σχεδόν παντού στην Ευρώπη, είναι να εξελιχθούν οι βιβλιοθήκες σε δανειστικές. Μόνο έτσι θα δημιουργηθεί μια τακτική σχέση ανάμεσα στις βιβλιοθήκες, στους μαθητές και το κοινό. Η λύση αυτή προϋποθέτει, όμως, αύξηση των πιστώσεων για αγορά βιβλίων και αύξηση του προσωπικού για τη διαχείριση της δανειστικής βιβλιοθήκης.

Αν οι οργανωτές της ΑΠΠΒ 2018 θέλουν να αφήσουν ένα στίγμα μετά τη λήξη του εορταστικού χρόνου θα πρέπει να βρουν τρόπους να προσεγγίσουν αυτά τα δυο εξαιρετικά κρίσιμα θέματα για το βιβλίο στην Ελλάδα. Αλλιώς, πολύ φοβάμαι, ότι το μόνο που θα μας μείνει θα είναι πάλι η μνήμη από κάποιες εκδηλώσεις και κάποιους συγγραφείς που είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε. «Η Αθήνα θα γιορτάσει, αλλά αμφιβάλλω αν η πόλη θα διαβάσει περισσότερο» –για να παραφράσω το σύνθημα των οργανωτών.