Ο ηγέτης των Βάσκων

Για τους υποστηρικτές του, είναι ο χαρισματικός ηγέτης που τόσο χρειάζεται το κίνημα ανεξαρτησίας των Βάσκων. Ο άνθρωπος που βοήθησε να φτάσει η ειρήνη σε αυτή την περιοχή της Βόρειας Ισπανίας έπειτα από τέσσερις δεκαετίες βίας. Ο άνθρωπος που βοήθησε να πειστεί η ΕΤΑ να εγκαταλείψει την τρομοκρατική της εκστρατεία, να κηρύξει οριστική εκεχειρία το 2011, να παραδώσει τα όπλα το 2017, να απολογηθεί στα θύματά της τον περασμένο μήνα και να ανακοινώσει αυτή την εβδομάδα επισήμως τη διάλυσή της.

Αλλοι πάλι, τον βλέπουν πάντα ως έναν επικίνδυνο τρομοκράτη, αποφασισμένο να διαλύσει την Ισπανία. Δεν ξεχνούν πως είχε καταδικαστεί το 1987 για τον ρόλο του σε μία απαγωγή της ΕΤΑ και πως αυτή ήταν μόνο η πρώτη μιας σειράς ποινών που εξέτισε στη φυλακή. «Χωρίς ανθρώπους σαν αυτόν, δεν θα υπήρχε ειρήνη», είχε διαβεβαιώσει προ διετίας ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, ο ηγέτης των Podemos.

«Το όνομά του είναι Αρνάλντο Οτέγκι και δικαιολογεί την επιλεκτική δολοφονία ανθρώπων», είχε καταγγείλει πέρυσι ο σύλλογος θυμάτων της ΕΤΑ, COVITE. Δεν είναι τυχαίο που τον συγκρίνουν συχνά με τον Τζέρι Ανταμς, τον πρώην διοικητή του IRA και επί 34 χρόνια ηγέτη του Σιν Φέιν: λίγα πρόσωπα στην Ισπανία είναι τόσο διχαστικά όσο ο Οτέγκι, ο επικεφαλής της EH Bildu, της αριστερής, αυτονομιστικής συμμαχίας που ελέγχει σήμερα τις 18 από τις 75 έδρες του τοπικού Κοινοβουλίου στη Χώρα των Βάσκων.

Τα τελευταία χρόνια, το κίνημα ανεξαρτησίας των Βάσκων μοιάζει να έχει ατονήσει –το βέβαιο είναι πως έχει επισκιαστεί από εκείνο της Καταλωνίας. Η ΕΤΑ δεν υπάρχει πια. Στην επιστολή που δημοσιοποίησε αυτή την εβδομάδα, ανακοινώνει πως «έχει διαλύσει όλες τις δομές της», ότι θέλει να «ανοίξει έναν νέο πολιτικό κύκλο», να «οικοδομήσει ένα μέλλον από ένα νέο σημείο εκκίνησης».

Η τελευταία της επίθεση, άλλωστε, χρονολογείται στο 2010. Και μόλις 15% των Βάσκων εμφανίζονται να υποστηρίζουν σήμερα την ανεξαρτησία, έναντι 30% το 2014. Η Χώρα των Βάσκων διαθέτει ήδη μεγαλύτερη αυτονομία από τις υπόλοιπες περιοχές της Ισπανίας. Διαθέτει επίσης υψηλό επίπεδο φορολογικής αυτονομίας, από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας. Αλλά οι πληγές δεν έχουν κλείσει. Οι εθνικιστές κυριαρχούν στο τοπικό Κοινοβούλιο. Οπως λέει ο Γκόρκα Λανταμπουρού, ένας βάσκος δημοσιογράφος που δέχθηκε το 2001 δολοφονική επίθεση από την ΕΤΑ λόγω της κριτικής που της ασκούσε, «συμφιλίωση δεν υπάρχει ακόμα. Και οι ανοιχτές πληγές μπορεί πάντα να κακοφορμίσουν».

H Euskadi Ta Askatasuna, Βασκική Γη και Ελευθερία, σκότωσε περισσότερους από 800 ανθρώπους μεταξύ 1968 και 2010. Αρχικά, έβαζε στο στόχαστρο τις δυνάμεις ασφαλείας στη Χώρα των Βάσκων. Οπως επισημαίνει στο «Politico» ο Γκι Χετζκόε, ένας ισπανός δημοσιογράφος που έχει επανειλημμένως συναντήσει τον Αρνάλντο Οτέγκι, έμοιαζε να μάχεται τόσο εναντίον της δικτατορίας του Φράνκο όσο και υπέρ ενός ανεξάρτητου κράτους για τους Βάσκους. Επειτα από τον θάνατο του Φράνκο, όμως, το 1975, η ΕΤΑ διεύρυνε την ακτίνα της βίας της συμπεριλαμβάνοντας σε αυτή αμάχους ανά την Ισπανία. Το 1980, την πλέον αιματηρή χρονιά στην ιστορία της, σκότωσε περίπου 100 ανθρώπους. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όμως, είχε πια αποδυναμωθεί. Ο πολιτικός της βραχίονας, Herri Batasuna, είχε τεθεί εκτός νόμου και η παρείσφρηση της αστυνομίας είχε ως αποτέλεσμα μια συνεχή ροή συλλήψεων.

Ο Οτέγκι ήταν επικεφαλής του Herri Batasuna πριν αυτό κηρυχθεί παράνομο. Και ήταν ένας από εκείνους που ώθησαν την ΕΤΑ προς τις ειρηνευτικές συνομιλίες με τη σοσιαλιστική κυβέρνηση Θαπατέρο το 2006. Η εκεχειρία κατέρρευσε όταν η ΕΤΑ, ενοχλημένη από τη βραδύτητα των διαπραγματεύσεων, πυροδότησε βόμβα στον χώρο στάθμευσης του αεροδρομίου της Μαδρίτης, σκοτώνοντας δύο ανθρώπους. Για τον Οτέγκι, και άλλους στη ριζοσπαστική αυτονομιστική Αριστερά, η επίθεση απλώς επιβεβαίωσε το αδιέξοδο της βίας. «Η εξέλιξή μου όσον αφορά τη χρήση της βίας καθορίστηκε με βάση τόσο ηθικά όσο και πολιτικά κριτήρια», αναγνωρίζει.

Ο ίδιος ωστόσο φυλακίστηκε ξανά το 2009, κατηγορούμενος ότι επιχειρούσε να ανασυγκροτήσει το Herri Batasuna, κατ’ εντολή της ΕΤΑ. Εμεινε μέσα εξίμισι χρόνια, παρότι τον υπερασπίστηκαν πολλοί, από τον Τζέρι Ανταμς μέχρι τον Ντέσμοντ Τούτου. Στις επόμενες τοπικές εκλογές των Βάσκων δεν θα μπορέσει να είναι υποψήφιος. Και παρότι φροντίζει να χρησιμοποιεί συχνά τις λέξεις «δημοκρατία» και «ειρήνη», με τη Μαδρίτη εμφανίζεται λάβρος. Την κατηγορεί ότι δεν θέλει ειρήνη αλλά πόλεμο, ότι εκμεταλλευόταν ανέκαθεν τη βία της ΕΤΑ για εκλογικά οφέλη, ότι απαντά πάντα με καταστολή και δεν δέχθηκε ποτέ τον διάλογο όπως έκανε το Λονδίνο με τη Βόρεια Ιρλανδία ή και τη Σκωτία, ότι παραβιάζει ακόμα και τους κανόνες του ανθρωπισμού κρατώντας τους περισσότερους από τους 243 φυλακισμένους της ΕΤΑ εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τις οικογένειές τους.

Ο Οτέγκι εμφανίζεται πρόθυμος να δεχθεί ακόμα και ένα καθεστώς συνομοσπονδίας, σημαντική παραχώρηση για έναν ισόβιο υπέρμαχο της ανεξαρτησίας. Και δεν αποθαρρύνεται από τον τρόπο με τον οποίο πάταξε η Μαδρίτη το κίνημα υπέρ της ανεξαρτησίας στην Καταλωνία. «Οσο αρνείται το ισπανικό κράτος να βρει λύση», λέει, «τόσο θα αφήνει τα ιστορικά μας έθνη να γίνονται εργοστάσια, παράγοντας συνεχώς υποστηρικτές της ανεξαρτησίας. Στο τέλος, όμως, η Ευρώπη θα αναγκαστεί να πει στην Ισπανία ότι πρέπει να εισέλθει σε μία νέα δημοκρατική μετάβαση με ένα νέο εδαφικό μοντέλο. Ειδάλλως, θα μείνει να παρακολουθεί την αποσταθεροποίηση της Ισπανίας».