Δεν υπάρχει πιο εξοργιστικά προβλεπτό ρεπορτάζ από εκείνο όπου η λέξη – κλειδί είναι «πανεπιστημιακό άσυλο» ή «ελεύθερη διακίνηση ιδεών» ή «ανομία και βία στους πανεπιστημιακούς χώρους». Πριν από είκοσι χρόνια ένας ατυχής συνάδελφος στο ΑΠΘ, διαμαρτυρόμενος σε μικροπωλητή που διαφήμιζε τη μουσική πραμάτεια του με άφθονα ντεσιμπέλ κοντά στην αίθουσα διδασκαλίας, βρέθηκε ακαριαία πολιορκημένος και εξυβριζόμενος από τη φοιτητική πελατεία του «καταστήματος».
Είκοσι χρόνια μετά, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης εκπλήσσεται δυσάρεστα όταν διαπιστώνει ότι δεκάδες μικροπωλητές ακμάζουν παράνομα στον δημόσιο χώρο κοντά στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, έτοιμοι να αναζητήσουν άσυλο στα ενδότερα αν αντιληφθούν αστυνομική απειλή.
Το ότι οι ελληνικοί πανεπιστημιακοί χώροι βρίσκονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έξω από το βαρυτικό πεδίο της νομιμότητας το γνωρίζουν, εκτός από τους ρεπόρτερ, και όλοι οι καφενέδες της επικράτειας. Η φαινομενολογία και η παθολογία του πράγματος έχουν περιγραφεί επαρκώς. Ενέχονται πολλοί και πολλά. Τα πολιτικά κόμματα που ανέθεσαν στις ενθουσιώδεις νεολαίες τους να συνεχίσουν τον πόλεμο με άλλα μέσα. Η αβαθής και χρησιμοθηρική αντίληψη της ελληνικής κοινωνίας για την παιδεία. Το ρομαντικό αίτημα που θέλει τα νιάτα να ενηλικιώνονται μέσα από επεισοδιακές «διαβατήριες τελετές».
Ο εξίσου ρομαντικός μύθος ότι αυτό που εκεί έξω συνιστά απλώς αδίκημα μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο μπορεί να θεωρηθεί ή να θεωρητικοποιηθεί ως χειρονομία αντίστασης στον πειθαρχισμό της κρατικής εξουσίας. Η πέμπτη φάλαγγα των πανεπιστημιακών που, άλλοτε ιδεολογούντες και άλλοτε θηρεύοντες ψήφους, συμφώνησαν με ατζέντες κατάφωρης υπονόμευσης της πανεπιστημιακής τάξης. Η διαρκής πρόταση μομφής (αριστερίστικης προέλευσης αλλά ευρύτερης χρήσης), σύμφωνα με την οποία το πανεπιστήμιο δεν έχει τη «λαϊκή» εμπιστοσύνη επειδή υπηρετεί αλλότρια συμφέροντα. Η σχετική νομοθεσία που απονευρώνει τις πανεπιστημιακές αρχές.
Είναι όλα αυτά. Και μέσα σε όλα αυτά, παρόλο που ηχεί σαν σοφιστικό ερώτημα, ορισμένοι μπορεί να σκέφτονται, και με το δίκιο τους, αν το πρόβλημα είναι ισοπερίμετρο με το πανεπιστημικό campus ή αν είναι η κοινωνία μας που αποικίζει το πανεπιστήμιο με την παθολογία της. Και είναι πράγματι πιθανό το πανεπιστημιακό άσυλο να αποτελεί την επίσημα αναγνωρισμένη και θεσμική εκδοχή τής ανομολόγητης αλλά διάχυτης ετοιμότητάς μας να σχετικοποιούμε, διά μέσου ποικίλων «συμφραστικοποιήσεων», συμψηφισμών και «ναι μεν αλλά», τη βία και την ανομία –και μικρή σημασία έχει αν αυτό γίνεται για προφανείς λόγους που έχουν να κάνουν με τις ιστορικές και κοινωνικές εμπειρίες της φυλής ή αν, στις μεταμοντέρνες μέρες μας, συμμετέχει και ο συρμός της αντισυστημικότητας ή αν ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου νεοφιλελευθερισμός μοιράζει τώρα πρόσθετα συγχωροχάρτια στους αντιστασιακούς. Και συμβαίνει η παρούσα κυβέρνηση και οι υπουργοί της να κάνουν απλώς πιο ορατή την ετοιμότητα για την οποία μιλάμε.
Μόνο που φιλοσοφώντας, κοινωνιολογώντας ή αναθέτοντας το ζήτημα στους διαλογισμούς άλλης μιας επιτροπής, αφήσαμε τη φλεγμονή να γίνει έλκος και το έλκος να εξελιχθεί σε κακοήθεια. Δεν πρέπει να εκπλήσσεται κανείς που οι μικροπωλητές καταχρώνται τον δημόσιο πανεπιστημιακό χώρο, όπως δεν χρειάζεται να εκπλήσσεται κανείς που η «ελεύθερη διακίνηση των ιδεών» εξελίχθηκε σε ελεύθερη διακίνηση ναρκωτικών. Και επειδή η αστυνόμευση των ιδεών σήμερα είναι το διάτρητο πρόσχημα κάποιας οπισθοδρομικής ή δόλιας κομπανίας, είναι καιρός όλοι να σκεφτούμε και να συμφωνήσουμε για το πώς θα αστυνομευθούν τα αυτονόητα.
Ο Θέοδωρος Παπαγγελής είναι καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης