Κοινωνικοί επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Harvard και άλλα σημαντικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Γαλλίας, της Γερμανίας, των ΗΠΑ, επίσης ο πρόεδρος του Ιδρύματος Μπουρντιέ Φραντς Σουλτχάις, συμμετείχαν σε διεθνή διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Δευτέρα στο κεντρικό κτίριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου με θέμα «Ο ρόλος των κοινωνικών επιστημόνων την εποχή της κρίσης».
Στη διάσκεψη, που οργάνωσε η ετήσια ελληνική (τρίγλωσση) επιθεώρηση «Κοινωνικές Επιστήμες» (διευθυντής: Νίκος Παναγιωτόπουλος), περιοδικό με διεθνή παρουσία στο συγκεκριμένο επιστημονικό χώρο, διερευνήθηκε το πώς οι κοινωνιολόγοι μπορούν να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά στον σημερινό κόσμο, έναν κόσμο με πολλή βιαιότητα αλλά και εκλεπτυσμένες μεθόδους κυριαρχίας.
Ενας από τους συμμετέχοντες, ο γάλλος ανθρωπολόγος Μορίς Γκοντελιέ, διευθυντής σπουδών (EHESS) και επίτιμος διδάκτωρ του ΕΚΠΑ, από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του διάσημου μουσείου Κε Μπρανλί στις όχθες του Σηκουάνα που ιδρύθηκε επί Ζακ Σιράκ, φίλος και τακτικός επισκέπτης της Ελλάδας, μίλησε στο «Βιβλιοδρόμιο» για τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται σήμερα στον κόσμο και τον ρόλο των κοινωνικών επιστημών στο πλαίσιό τους.
Η νέα ιστορική φάση
«Βρισκόμαστε σε μια νέα ιστορική φάση, που είναι αποτέλεσμα τριών παραγόντων», εξηγεί: «πρώτον της διάλυσης του αποικιοκρατικού συστήματος, δεύτερον της διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης και κατά συνέπεια του κομμουνιστικού συστήματος –το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, ήταν εναλλακτική που επινοήθηκε από τη Δύση –και τρίτον της διάλυσης του μαοϊκού συστήματος από τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ το ’80 και της εισόδου της Κίνας στο καπιταλιστικό σύστημα. Είναι η πρώτη φορά που ένα οικονομικό σύστημα –εν προκειμένω το καπιταλιστικό –γίνεται παγκόσμιο. Η Ρώμη είχε επεκταθεί αρκετά αλλά το σύστημά της δεν ήταν παγκόσμιο. Το αποτέλεσμα είναι να καταστούν οι ΗΠΑ παγκόσμια υπερδύναμη. Ωστόσο, όπως φάνηκε το 2001 με τους Δίδυμους Πύργους, κατόπιν με την αποτυχία των ΗΠΑ στο Ιράκ και τώρα με όσα συμβαίνουν στην Κορέα, οι ΗΠΑ δεν είναι πια αυτό που ήταν. Και η Κίνα αναδεικνύεται σε νέα μεγάλη δύναμη. Εδώ όμως υπάρχει μια διαφοροποίηση: Κίνα και Ινδία θέλουν να εκσυγχρονιστούν χωρίς να δυτικοποιηθούν. Αντλούν στοιχεία από την παράδοσή τους και τις θρησκείες τους ενώ, ειδικά στην Ινδία, αυτή τη στιγμή καταργούν τον διαχωρισμό κράτους – θρησκείας που είχε επιβάλει ο Νεχρού. Ενοποιούν θρησκεία και κράτος».
Σε σχέση με την ενοποιητική δύναμη που ίσως διαθέτει η οικονομία, ο Μορίς Γκοντελιέ λέει: «Η οικονομία μπορεί να δείχνει ότι έχει πάρει το πάνω χέρι από την πολιτική, ωστόσο δεν μπορεί να εξηγήσει κανείς με οικονομικούς όρους τις διαφορές των σιιτών από τους σουνίτες. Κανείς οικονομολόγος δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί έρχονται κοντά η Βόρεια με τη Νότια Κορέα. Επιπλέον η Πολιτική Οικονομία που είναι η επιστήμη της ανάλυσης της παραγωγής του πλούτου θα έπρεπε να είναι και επιστήμη ανάλυσης της παραγωγής φτώχειας και ευέλικτης εργασίας».
Αισιοδοξία
Ο γάλλος ανθρωπολόγος δεν είναι απαισιόδοξος για τον μελλοντικό ρόλο των ανθρωπιστικών επιστημών, που σήμερα δείχνουν να βρίσκονται σε δραματική υποχώρηση: «Σήμερα επικρατούν οι επιστήμες της διαχείρισης. Ωστόσο χώρες όπως η Γαλλία που υπήρξαν αποικιοκρατικές έχουν ακόμη πολύ ισχυρές σχολές ανθρωπολογίας. Οι ερευνητές κάνουν επιτόπια έρευνα, κάτι που επιτρέπει την κατανόηση άλλων κοινωνιών και παρέχει ουσιώδη γνώση. Η κοινωνιολογία, ως λιγότερο στατική, δίνει ευρύτερες ερμηνείες. Τέσσερις επιστήμες είναι σημαντικές από αυτή την άποψη: οι επιστήμες που μελετούν το παρελθόν γιατί αυτό είναι ζωντανό ακόμα σε χώρες όπως η Κίνα, ή η Ινδία όπου οι κάστες είναι πάντα εκεί και όπου ο ινδουισμός αντιπαρατίθεται στο Ισλάμ. Επειτα είναι η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία και οι οικονομικές επιστήμες. Επίσης η γεωπολιτική. Ολες αυτές πρέπει να συνδυάζονται. Καμιά τους δεν είναι από μόνη της ικανή να παράσχει ερμηνείες. Ενα παράδοξο λ.χ. του καπιταλισμού είναι ότι ενώ υποτίθεται ότι μέσω της παγκοσμιοποίησης διεθνοποιεί τον κόσμο, στην πραγματικότητα εξάγει τον όρο έθνος. Η Κίνα, η Ινδία, η Γκαμπόν δεν ήταν ενιαία έθνη. Τώρα γίνονται προκειμένου να συνεχίσουν να αναπτύσσονται μεν, αλλά να βάζουν και κόκκινες γραμμές. Μάλιστα όσο περισσότερο ισχυροποιούνται, τόσο περισσότερο σιχτιρίζουν τη Δύση. Αλλά παντού παρατηρεί κανείς ισχυροποίηση της ιδέας του έθνους. Η Γκαμπόν έχει τρεις φυλές αλλά γίνεται έθνος. Η Κίνα με 1,2 δισ. θέλει να αποτελεί έθνος. Είναι αδιανόητο. Πρόκειται για φαινόμενο καινούργιο και είναι παγκόσμιο».
Ο γάλλος ανθρωπολόγος θεωρεί, ότι «η οικογένεια δεν θεμελιώνει κοινωνία», γιατί δεν ασκεί κυριαρχία στις πλουτοπαραγωγικές πηγές. «Αυτό που θεμελιώνει κοινωνία είναι οι κυρίαρχες πολιτικές και θρησκευτικές εξουσίες. Αλλά και από αυτή την άποψη τα πράγματα σήμερα είναι πιο περίπλοκα. Η αλληλεξάρτηση είναι τέτοια που όλοι, όσο ισχυροί και αν είναι, αισθάνονται να εξαρτώνται από ένα άλλο κέντρο εξουσίας κάπου, που είναι πιο ανεπτυγμένο».
Οι συγκυρίες
Το μουσείο Κε Μπρανλί και ο «βοναπαρτισμός» του Μακρόν
Ο Μορίς Γκοντελιέ που επισκέπτεται για μεγάλα διαστήματα την Ελλάδα (για την οποία λέει ότι «έχει τα μυστικά της» και ότι «διαθέτει μια εκπληκτική ικανότητα αντίστασης», υπήρξε από τους βασικούς δημιουργούς, επιστημονικός υπεύθυνος ενός από τα καλύτερα μουσεία της Ευρώπης, του Μουσείου Κε Μπρανλί που παρουσιάζει αριστουργήματα από μη ευρωπαϊκές κουλτούρες. Ωστόσο αποχώρησε γιατί διαφώνησε ως προς τον τελικό τρόπο λειτουργίας του. «Επελέγη τελικά η αισθητική εις βάρος της ουσίας», λέει. «Διαθέτει 50.000 εκπληκτικά αντικείμενα, ωστόσο εγώ είχα προτείνει ένα μουσείο διπλής λειτουργίας και διπλών χώρων. Δίπλα στις αίθουσες που εκτίθενται τα αντικείμενα να υπήρχαν αίθουσες με βάσεις δεδομένων, με ειδικούς από το Μάλι, την Αλγερία κ.λπ. ώστε να μην έχουμε μια κατανάλωση μόνο αισθητικής και να μη χάνονται οι ίδιοι οι Αφρικανοί πίσω από τα αντικείμενά τους. Δεν επικράτησε η άποψή μου και αποτραβήχτηκα». Στη σημερινή γαλλική συγκυρία, πολιτικά, ο ίδιος είναι υποστηρικτής του Μακρόν. «Δεν τον εξιδανικεύω, διακατέχεται από έναν κάποιο βοναπαρτισμό, ωστόσο επί 40 χρόνια η διαδοχή Αριστεράς – Δεξιάς δεν στάθηκε ικανή να επιλύσει προβλήματα που έπρεπε να αναλυθούν σε βάθος. Ο Μακρόν είχε το θάρρος να θελήσει να πραγματοποιήσει αυτά που υποσχέθηκε. Ωστόσο η παλιά Γαλλία είναι πάντα εκεί. Δεν πρέπει να υποχωρήσει πιστεύω».
Maurice Godelier
Το αίνιγμα του δώρου
Mτφ. Αλίκη Αγγελίδου
Eπιμ. Ζαχαρίας Δεμαθάς
Εκδ. Gutenberg, 2003, σελ. 439
Τιμή: 28,20 ευρώ
Maurice Godelier
Μαρξιστικοί ορίζοντες στην κοινωνική ανθρωπολογία
Μτφ. Θεόδωρος Παραδέλλης
Εκδ. Gutenberg, 1988, 1992

(Δύο Τόμοι) σελ. 558

Τιμή: 35 ευρώ