«Δεν θέλω τα Βαλκάνια να στρέφονται προς την Τουρκία ή τη Ρωσία» είπε πριν από έναν μήνα ο Εμανουέλ Μακρόν από το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Παρότι η παρέμβαση του γάλλου προέδρου ήταν από τις πιο ψύχραιμες για την εκκίνηση των διαδικασιών ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η φράση αυτή ήταν ενδεικτική των κοινοτικών προθέσεων. Τις τελευταίες μέρες, μάλιστα, οι προθέσεις αυτές έγιναν φανερές και στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στη Σόφια, όπου οι ηγέτες της Αλβανίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, του Κοσόβου, της ΠΓΔΜ, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας είχαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ακούσουν για τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να ακολουθήσουν, προκειμένου να μπουν σε ενταξιακή πορεία.
Μπορούν οι δεσμοί με την Τουρκία να είναι ανασταλτικός παράγοντας της πορείας τους; Η διείσδυσή της στην περιοχή θα φανεί την Κυριακή, στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Σαράγεβο. Το μόνο βέβαιο είναι πως ο τούρκος πρόεδρος χρησιμοποιεί υπέρ του τις κοινές ιστορικές και θρησκευτικές καταβολές –και εκεί που δεν υπάρχουν, όπως στην περίπτωση της Σερβίας, δημιουργεί νέους οικονομικούς δεσμούς: με βάση πρόσφατα στοιχεία, οι εμπορικές συναλλαγές της Τουρκίας με τα Βαλκάνια αυξήθηκαν από 364 εκατ. ευρώ το 2002 σε 2,5 δισ. το 2016.
Δύο χρόνια αργότερα, ενόψει των εκλογών του Ιουνίου, ο Ερντογάν παίζει με όποιον τρόπο μπορεί το χαρτί της Ευρώπης, το οποίο, στην ουσία του, περνάει μέσα από τα Βαλκάνια. «Η Τουρκία δεν είναι Ρωσία» αναφέρει στο «Politico» ο τούρκος πρώην διπλωμάτης Sinan Ülgen, τονίζοντας πως η χώρα «δεν προσπαθεί να απομακρύνει τα Βαλκάνια από την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά το αντίθετο». «Η Τουρκία πάντα υποστήριζε τις φιλοδοξίες των βαλκανικών χωρών σε σχέση με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ενωση» τόνισε σε επιστολή του προς τους «FT» και ο Selim Yenel, υφυπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της γείτονος.
Με δύο πρόσωπα. Οι γνώστες της τουρκικής πραγματικότητας επισημαίνουν πως ο Ερντογάν έχει πλήρη συναίσθηση πως, για την ανάπτυξη των Δυτικών Βαλκανίων, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μονόδρομος –δεν θα μπορούσε, επομένως, να τους ζητήσει να αποκλίνουν. Αντίθετα, και ο ίδιος επωφελείται από την ευρωπαϊκή τους προοπτική, δημιουργώντας δεσμούς μέσα στην Ενωση, τη στιγμή που οι σχέσεις του με την ευρωπαϊκή ηγεσία δεν περνούν την καλύτερη φάση τους, εξού και η πρόσφατη επίσκεψη στην Τερίζα Μέι για «μετα-Brexit» συνεννοήσεις. Στην Ελλάδα, βέβαια, παρακολουθούν με ενδιαφέρον τις κινήσεις του τούρκου προέδρου, ο οποίος από τη μια φιλοδοξεί να δημιουργήσει παρακλάδια στην Ευρώπη και από την άλλη, με μια αυταρχική πολιτική, καθιστά δύσκολη την απευθείας συζήτηση. Οι φυλακίσεις πολιτικών αντιπάλων με την κατηγορία «γκιουλενιστής», οι οποίες αυξήθηκαν σημαντικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, δημιουργούν επιπλέον προβλήματα σε μια ήδη διαταραγμένη σχέση.
Το κυνηγητό δε των «πραξικοπηματιών», το οποίο δεν αφορά μόνο την ελληνικού ενδιαφέροντος υπόθεση των Οκτώ, αλλά και τις απαγωγές της ΜΙΤ από άλλες χώρες των Βαλκανίων, δυσκολεύει ολόκληρη την περιοχή. Ηδη η βαλκανική επέκταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν είναι μια εύπεπτη πολιτική επιλογή για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι πρέπει να εξηγήσουν την απόφαση στην όλο και πιο συντηρητική εκλογική τους βάση –εκτός από τα οικονομικά προβλήματα, κοιτάει πλέον με δυσπιστία και τα μεταναστευτικά ρεύματα. Η δυσκολία είναι ενδεικτική στους αριθμούς: με βάση τις πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις, το 47% των Ευρωπαίων δεν συμφωνεί με την ένταξη νέων μελών, με το ποσοστό να ανεβαίνει στο 64% στη Γαλλία και στο 63% στη Γερμανία.
Η τουρκική επιρροή στην περιοχή, ωστόσο, μοιάζει αναπόφευκτη, καθώς ο Ερντογάν από τη μια χρησιμοποιεί τη διπλωματική παρουσία της χώρας του και από την άλλη κάνει επίδειξη της δύναμής του. Αυτήν την επιρροή, εκτιμούν ορισμένοι αναλυτές, η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να την αποδεχτεί ως δεδομένη και να προσαρμόσει την πολιτική της αναλόγως. Για άλλους, η σημερινή ρητορική Ερντογάν καθιστά αδύνατη την όποια συνομιλία. Σε κάθε περίπτωση, το τοπίο θα καθαρίσει μετά τις εκλογές, όταν οι προθέσεις του τούρκου προέδρου θα φανούν πιο καθαρά.
Στοπ στα f-35. Πάντως, χθες, νέα διάσταση στο αρνητικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί στις σχέσεις Αγκυρας – Ουάσιγκτον, έδωσε η ομόφωνη απόφαση της αρμόδιας επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου να παγώσει κάθε προμήθεια στρατιωτικού υλικού προς την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των F-35 και πολεμικών ελικοπτέρων.
