Τα όσα απαράδεκτα γράφτηκαν από ορισμένους στα κοινωνικά μέσα μετά την επίθεση στον Γιάννη Μπουτάρη επαναφέρουν στη συζήτηση τον πολιτικό ρόλο του Διαδικτύου και των Μέσων (Facebook, Twitter κ.λπ.). Και τούτο ενώ αρχίζει να ισχύει (25/5) ο πολυσυζητημένος γενικός κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ 2016/679) για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR) με ανάθεση, μεταξύ άλλων, υψηλότερης ευθύνης στις (διαδικτυακές) εταιρείες διακίνησης δεδομένων. Μια γενικότερη εκτίμηση είναι ότι Διαδίκτυο και κοινωνικά μέσα αναπτύσσονται σε «απειλή για τη δημοκρατία». Το «Economist» ήταν κατηγορηματικό όταν πρόσφατα τιτλοφορούσε το εξώφυλλό του: «Social media’s threat to democracy» – «Η απειλή των κοινωνικών μέσων για τη δημοκρατία» (4/11/2017). Οι αποκαλύψεις για τον ρόλο της Ρωσίας στη διαδικασία των αμερικανικών και άλλων εκλογών με την αξιοποίηση των social media το επιβεβαιώνουν. Η ΕΕ φοβάται ότι εάν δεν ληφθούν μέτρα, οι ευρωεκλογές του 2019 «θα απαχθούν» από ακραία πολιτικά στοιχεία μέσω του Διαδικτύου.
Ερευνες δείχνουν επίσης ότι Διαδίκτυο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης «συμβάλλουν» καθοριστικά στη διάδοση των ακραίων ιδεών, εξτρεμισμού, (εθνο)λαϊκισμού, αυταρχισμού και ως εκ τούτου έχουν υπονομεύσει τη δημοκρατία και τις φιλελεύθερες αξίες. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει ότι «χωρίς το Τwitter δεν θα ήμουν τώρα στον Λευκό Οίκο». Το Διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα έδωσαν βήμα και έγιναν οι δίαυλοι για κάθε παθολογική περίπτωση να παράγει τοξικές απόψεις, να διακινεί το μίσος, τον ανορθολογισμό. Και το αξιοσημείωτο είναι ότι οι κάθε είδους εξτρεμιστές και λαϊκιστές έχουν αποδειχθεί απείρως ικανότεροι στην αξιοποίηση των Μέσων αυτών. Ετσι τα Μέσα που παρέχουν απέραντα περιθώρια για ελεύθερη έκφραση, επικοινωνία, δημοσιότητα, networking εμφανίζονται κατά τρόπο παράδοξο να απειλούν την ίδια τη δημοκρατία κυρίως στον αναπτυγμένο κόσμο. Ευλογία και κατάρα μαζί.
Στην Ελλάδα, ο βλαπτικός ρόλος των κοινωνικών μέσων για τον ορθολογισμό και τη δημοκρατία έχει λάβει εκτεταμένες διαστάσεις. Στον διάχυτο ανορθολογισμό υποβάθρου που χαρακτηρίζει τον ελληνικό σχηματισμό, ήλθαν τα κοινωνικά μέσα και έδωσαν το βήμα έκφρασης στους θιασώτες όλων των ακραίων ανορθολογικών απόψεων και δογμάτων. Κάθε πικραμένος και κάθε… ψεκασμένος έγινε εν μια νυκτί διαμορφωτής της κοινής γνώμης.
Το καίριο ερώτημα είναι βεβαίως πώς αντιμετωπίζεται αυτή η επικίνδυνη πραγματικότητα για τη δημοκρατία.
Οπωσδήποτε όχι με οποιαδήποτε διαδικασία περιορισμού της ελευθερίας έκφρασης, όχι με οποιαδήποτε λογοκρισία, κι αν ακόμη ήταν εφικτή. Ενα αποφασιστικό βήμα είναι η κινητοποίηση των ορθολογικά σκεπτόμενων πολιτών στα κοινωνικά μέσα. Το πεδίο αυτό –που με την πάροδο του χρόνου θα γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό –δεν θα πρέπει να αφεθεί να κυριαρχείται προνομιακά από κάθε θιασώτη του ανορθολογισμού, της ανελευθερίας, του ολοκληρωτισμού κ.λπ. Η δημοκρατική κοινωνία των πολιτών (civil society) οφείλει να ενεργοποιηθεί ισχυρότερα στα κοινωνικά μέσα. Αλλά από την άλλη μεριά δεν μπορεί και τα κηρύγματα του μίσους και τα fake news «να κυκλοφορούν» και εντελώς ανεμπόδιστα. Ούτε τα δεδομένα του καθενός στο έλεος κάθε τυχοδιώκτη. O νέος κανονισμός της ΕΕ αποτελεί ένα σημαντικό θετικό μέτρο, αν και πολλά θα εξαρτηθούν από την εφαρμογή του.
Ο Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών