Οταν πεθαίνει ένας αγαπημένος συγγραφέας, η πρώτη αντίδραση είναι να σκεφτείς ποιο από τα βιβλία του είναι το αγαπημένο σου και να θυμηθείς πώς ήσουν όταν το διάβαζες. Με τον Τζ.Ντ.Σάλιντζερ, ας πούμε, όλων το μυαλό πήγε στον «Φύλακα στη σίκαλη», στον αμείλικτο Χόλντεν Κόλφιλντ και στην απίθανη, την αξεπέραστη μετάφραση της Τζένης Μαστοράκη, που δεν δίστασε, η αθεόφοβη, να την αναθεωρήσει 36 χρόνια αργότερα και να παραδώσει στους αναγνώστες ένα νέο, εξίσου συγκλονιστικό επίτευγμα.
Ο Τομ Γουλφ δεν μου ήταν τόσο οικείος. Ο Φίλιπ Ροθ, όμως, σημάδεψε τη ζωή μου. Οχι επειδή έχω διαβάσει τα περισσότερα βιβλία του. Ούτε επειδή η «Νόσος του Πορτνόι» (που επανεκδόθηκε, ορθότερα, ως «Σύνδρομο Πόρτνοϊ») με επηρέασε βαθιά, όπως επηρέασε πολλούς που την εποχή της έκδοσής του στα ελληνικά βρίσκονταν στα εφηβικά ή τα πρώτα μετεφηβικά τους χρόνια. Τότε;
Μερικοί συγγραφείς διαμορφώνουν την προσωπικότητά σου χωρίς να το καταλάβεις. Οχι με ένα βιβλίο ή ένα απόσπασμα, αλλά με μια ολόκληρη προσέγγιση της ζωής, της τέχνης, της πολιτικής. Οταν έχεις παρακολουθήσει τον τρόπο με τον οποίο ο Ροθ χειρίζεται την εβραϊκότητα, εξαιτίας του οποίου κάποιοι τον χαρακτήρισαν «self-hating Jew» (Εβραίο που μισεί τον εαυτό του), έχεις λύσει τους λογαριασμούς σου με τον αντισημιτισμό, τον αντισιωνισμό και τα τοιαύτα.
Οταν έχεις διαβάσει τη «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής», δεν σε εκπλήσσει και τόσο η ανάληψη της εξουσίας από έναν άνθρωπο σαν τον Τραμπ, παρόλο που ο Ροθ έλεγε πρόσφατα ότι ο Λίντμπεργκ ήταν τουλάχιστον ένας αυθεντικός αμερικανός ήρωας, ενώ ο σημερινός πρόεδρος είναι μια τεράστια απάτη, με την κούφια ιδεολογία ενός μεγαλομανούς.
Οταν έχεις δει πώς ο συγγραφέας αποχαιρετά τον πατέρα του, είναι πιο εύκολο να αποχαιρετήσεις τον δικό σου. Στην «Πατρική κληρονομιά» περιγράφει με λεπτομέρειες πώς σφουγγάρισε το μπάνιο όταν στα τελευταία του, διαλυμένος πια σωματικά, ο πατέρας του αφόδευσε πάνω του. «Αυτή ήταν η κληρονομιά από τον πατέρα μου», συμπεραίνει. «Ούτε τα λεφτά, ούτε τα τεφιλίν ούτε το κύπελλο του ξυρίσματος, αλλά τα σκατά».
Αλλά η μεγαλύτερη, η πιο αποφασιστική, συνεισφορά του, είναι φυσικά η προσέγγιση του θανάτου. Ο τρόπος με τον οποίο αποχαιρετούν τον ήρωα του «Καθένας» οι οικείοι του, μα κυρίως η αποκλειστική του νοσοκόμα, με μια χειρονομία που «θύμισε πρελούδιο σε σαρκική πράξη». Ο τρόπος με τον οποίο γιόρτασε ο ίδιος ο Ροθ τα 80ά του γενέθλια, διαβάζοντας ένα απόσπασμα από το αγαπημένο του «Θέατρο του Σάμπαθ». Ο ήρωας τοποθετεί λίθους στους τάφους των νεκρών. Λίθους που τιμούν τους νεκρούς. Λίθους, όμως, που μιλούν και στους νεκρούς, που σηματοδοτούν, έστω και για λίγο, την παρουσία της ζωής. Το απόσπασμα τελειώνει με τη φράση: «Εδώ είμαι».
Οπως είχε πει κι ο Κάφκα, το νόημα της ζωής είναι ότι σταματά.