Τι ψάχνει ο Πούτιν στα Βαλκάνια

Είναι, τελικά, τα Βαλκάνια το πιόνι των μεγάλων δυνάμεων; Μπορεί τον τελευταίο καιρό ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ενωση να έχουν βγει μπροστά στη διεκδίκησή τους, όμως ένας άλλος γεωστρατηγικός παίκτης παρακολουθεί τι συμβαίνει από απόσταση –την ώρα, μάλιστα, που το ενωμένο δυτικό μέτωπο μπαίνει σε μια νέα διαμάχη, με αφορμή τους δασμούς που επέβαλε ο Ντόναλντ Τραμπ.

Τι κάνει η Μόσχα; Μπορεί μεν να τηρεί στάση παρατηρητή σε όσα συμβαίνουν αυτήν τη στιγμή, όμως αυτό δεν σημαίνει πως η Ρωσία δεν αποτιμά τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, τόσο των Βαλκανίων όσο και της Ανατολικής Μεσογείου. Και η εμπειρία έχει δείξει ότι αυτό γίνεται πιο σωστά όταν ξεχωρίζεις «τα μήλα από τα πορτοκάλια».

Αλλο πράγμα, για παράδειγμα, το Ονοματολογικό της ΠΓΔΜ και άλλο η νατοϊκή επέκταση στα Βαλκάνια. Από τη μια, η ρωσική πλευρά εμφανίζεται διατεθειμένη να μη σταθεί εμπόδιο στο ενδεχόμενο μιας συμφωνίας ανάμεσα σε Αθήνα και Σκόπια, που μπορεί να λήξει μια διαμάχη με βαθιές, διχαστικές ρίζες στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων.

Ο ρώσος πρεσβευτής στην Ελλάδα Αντρέι Μάσλοφ δεσμεύτηκε πως η χώρα θα αναγνωρίσει το νέο όνομα που ενδεχομένως συμφωνηθεί στο άμεσο μέλλον, ενώ την ίδια στιγμή η συνέχιση των διμερών σχέσεων ανάμεσα σε Ρωσία και ΠΓΔΜ θεωρείται δεδομένη –με τη Μόσχα, βέβαια, να στηρίζει, υπό μία έννοια, την ελληνική θέση για την αναγκαιότητα αναθεώρησης του Συντάγματος της γείτονος.

Η στρατηγική του ΝΑΤΟ. Από την άλλη, οι κινήσεις για έναρξη των ενταξιακών διαδικασιών στο ΝΑΤΟ –η οποία δεν αφορά μόνο τα Σκόπια, αλλά και τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής –είναι μια πολιτική επιλογή που ενοχλεί. Εδώ και χρόνια, και ειδικά μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος, τα Δυτικά Βαλκάνια θεωρούνταν ένα ιδιότυπο είδος «γκρίζας ζώνης» ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, επομένως η προσπάθεια επέκτασης της μιας ή της άλλης πλευράς θα προξενούσε αλλαγή ισορροπιών και συσχετισμών. Η Ρωσία, άλλωστε, έχει επενδύσει στους δεσμούς της με την περιοχή, που έχουν ρίζες στην τσαρική Ρωσία.

«Καθ’ όλη την ιστορία των Βαλκανίων, η Ρωσία επιδίωκε ανέκαθεν να αποφύγει κάθε αντιπαράθεση και να βοηθήσει τους λαούς της περιοχής να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των χωρών τους, των προγόνων τους, καθώς και τις θρησκευτικές και πολιτιστικές ρίζες τους» έλεγε τον Φεβρουάριο σε συνέντευξή του (Beta) ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Αυτή η σχέση, καθώς και οι οικονομικές συμφωνίες για τις οποίες οι βαλκανικές χώρες στρέφονταν προς Ανατολάς, έβαλαν σε σκέψεις και την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που από τον Μάρτιο, με την περιοδεία του Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ, επανεξετάζει την πιθανότητα διεύρυνσής της –με τον Λαβρόφ να κάνει λόγο για «στρατηγική πολιτικής περικύκλωσης».

Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις. Τα Βαλκάνια δεν είναι το μόνο αγκάθι στις σχέσεις Ρωσίας και Δύσης. Η στάση υπέρ του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία και η στήριξη που η Μόσχα τού παρείχε ώς σήμερα δημιούργησαν τριβές, ειδικά μετά τους πρόσφατους στρατηγικούς βομβαρδισμούς από ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. Οι αντιδράσεις τότε ήταν έντονες, με τη Ρωσία να υποστηρίζει πως κανείς δεν μπορεί να επιδιώκει το τέλος του πολέμου χτυπώντας την «πρωτεύουσα μιας κυρίαρχης κυβέρνησης, που προσπαθεί επί χρόνια να επιβιώσει υφιστάμενη μια τρομοκρατική επιδρομή».

Η στήριξη στη Δαμασκό δημιούργησε, σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά, ανάχωμα και στο προσφυγικό κύμα που έφτασε στην Ευρώπη –χωρίς αυτήν, εκτιμάται πως οι πρόσφυγες θα ήταν περισσότεροι, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη και τη σημαντική συμβολή της συμφωνίας της ΕΕ με την Τουρκία.

Κι αυτό γιατί, τον τελευταίο καιρό, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Βλαντίμιρ Πούτιν έχουν βρει ξανά πεδίο συνεννόησης. Οι σχέσεις Αγκυρας και Μόσχας, που είχαν χαλάσει λόγω της ανάμειξης της πρώτης στον συριακό εμφύλιο, έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Καθώς η Τουρκία μπορεί να εξελιχθεί σε στρατηγικό σύμμαχο, οι δύο πλευρές έχουν πετύχει σημαντικές συμφωνίες τον τελευταίο καιρό. Επειτα από μια μακρά περίοδο διαπραγματεύσεων, η Gazprom συμφώνησε με την τουρκική κυβέρνηση για τη δημιουργία αγωγού φυσικού αερίου που θα περνάει μέσα από τη χώρα, η οποία προσφέρει στη Ρωσία μια εναλλακτική πορεία, έτσι ώστε να αποφύγει τη διακίνηση αερίου μέσω Ουκρανίας.

Παράλληλα, η Τουρκία, παρότι μέλος του ΝΑΤΟ, αποφάσισε να αγοράσει από τη Μόσχα αμυντικούς πυραύλους S-400, οι οποίοι αναμένεται να παραδοθούν στα τέλη του επόμενου έτους. H κίνηση δεν πέρασε απαρατήρητη από τις ΗΠΑ, με την αμερικανική Γερουσία να προτείνει να ακυρωθεί η πώληση F-35 στη γειτονική χώρα. «Δεν θέλουμε να χαλάσουν οι σχέσεις μας με τους αμερικανούς συμμάχους μας. Τα F-35 πρέπει να παραδοθούν στην Τουρκία, όπως είναι προγραμματισμένο. Αλλά σε περίπτωση που υπάρξουν προβλήματα, η Τουρκία δεν θα μείνει χωρίς εναλλακτική. Ισως αγοράσει τόσο από τη Ρωσία όσο και από χώρα – μέλος του ΝΑΤΟ», ήταν η απάντηση του τούρκου επικεφαλής διπλωματίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ενδεικτική της ατμόσφαιρας που επικρατεί.

Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, οι σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας δεν επηρεάζουν τις σχέσεις Ρωσίας – Ελλάδας. Για τη Μόσχα, τα δύο δεν λειτουργούν αντιθετικά –η θρησκευτική, πολιτιστική και τουριστική διασύνδεση των δύο χωρών έχει τη δική της σημασία, ειδικά από τη στιγμή που η Ελλάδα είναι κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.