Η Ρωσία στη γειτονιά της Ελλάδας

Η πρόσφατη επανεκλογή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην προεδρία της Ρωσίας σημαίνει πως θα συνεχίσει να ηγείται της χώρας του τουλάχιστον ώς το 2024. Οπως έχει ήδη συμβεί τα προηγούμενα χρόνια, ο Πούτιν θα προωθήσει ενεργά το ρωσικά γεωπολιτικά συμφέροντα. Σκοπός του είναι να δείξει στην Ουάσιγκτον και τους νατοϊκούς της συμμάχους ότι ενδεχόμενη ανοιχτή αντιπαράθεση με τη Μόσχα κάθε άλλο παρά θα τους ωφελήσει. Παρόλο που οι περισσότεροι πολιτικοί, διπλωμάτες και καθηγητές δεν συμφωνούν για το αν η ρωσική εξωτερική πολιτική έχει στρατηγικό χαρακτήρα ή είναι περισσότερο καιροσκοπική που χαράσσεται ως απάντηση στα κίνητρα της Δύσης, η γειτονιά της Ελλάδας επηρεάζεται άμεσα.

Δυτικά Βαλκάνια. Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν πλέον επιστρέψει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Eνας από τους λόγους είναι η ρωσική παρουσία στην περιοχή. Το Κρεµλίνο επιδιώκει να βελτιώσει τη θέση του ενισχύοντας την υφιστάµενη αντιδυτική στάση σε ένα µεγάλο τµήµα των κοινωνιών και συνεργαζόµενο µε τοπικά πολιτικά κόµµατα, µέσα µαζικής ενηµέρωσης και την κοινωνία των πολιτών. Παράλληλα, οι ορθόδοξοι πληθυσµοί στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και την ΠΓΔΜ αποτελούν βασικό και εύκολο στόχο άσκησης επιρροής. Σε γενικές γραµµές, πάντως, η ρωσική προσέγγιση σε όλη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων είναι χαµηλού κόστους, ενώ δεν υπάρχει στρατιωτική παρουσία καθώς οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάµεις έχουν αποσυρθεί από το 2003.

Βασική πτυχή της πολιτικής της Μόσχας είναι η ενέργεια, καθώς Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Σερβία και ΠΓΔΜ είναι εξαρτημένες για την κάλυψη της αναγκών τους σε φυσικό αέριο. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο με το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και την Αλβανία, που στο μέλλον πρόκειται να επωφεληθούν από τον αγωγό ΤΑΡ –σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό η Αλβανία. Ο Πούτιν, λοιπόν, προσπαθεί εντατικά να προστατεύσει τα ρωσικά ενεργειακά συμφέροντα παρά τις υπαρκτές δυσκολίες, όπως φάνηκε με τη μη κατασκευή του αγωγού SouthStream λόγω των αντιδράσεων της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών.

Ταυτόχρονα, η ρωσική κυβέρνηση βάζει εμπόδια στα αμερικανικά σχέδια διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Για παράδειγμα, τον Νοέμβριο του 2016 οι Αρχές στο Μαυροβούνιο συνέλαβαν είκοσι άτομα που σχεδίαζαν ένα αμφιλεγόμενο φιλορωσικό πραξικόπημα, το οποίο ίσως οργανώθηκε από σέρβους εθνικιστές με την υποστήριξη δυνάμεων ασφαλείας της Ρωσίας. Το Κρεμλίνο απορρίπτει τον εν λόγω ισχυρισμό ως ανόητο αλλά στο Mαυροβούνιο βρίσκεται σε εξέλιξη δίκη για το συγκεκριμένο θέμα. Πάντως, η ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ το περασμένο καλοκαίρι αποτέλεσε ήττα για τη Μόσχα. Στο πλαίσιο αυτό, άλλωστε, η Μόσχα δεν επιθυμεί εύρεση λύσης στο ζήτημα της ονομασίας Ελλάδας – ΠΓΔΜ, ώστε να ανοίξει ο δρόμος της τελευταίας για τη Βορειοατλαντική Συμμαχία.

Ανεξάρτητα από το ζήτημα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, η Ρωσία αρέσκεται σε πραγματοποίηση ενεργειών που ενοχλούν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πριν από λίγους μήνες, για παράδειγμα, καταγράφηκε περιστατικό που σερβικό τρένο κατασκευασμένο στη Ρωσία έφτασε πρόσφατα στα σύνορα Σερβίας – Κοσόβου, αναγράφοντας το σύνθημα «Το Κόσοβο είναι Σερβία» σε είκοσι γλώσσες. Επίσης, η Ρωσία υποστηρίζει τον εθνικιστή πρόεδρο της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας Μίρολαντ Ντόντικ στην προσπάθειά του να διοργανώσει δημοψήφισμα με σκοπό την ανεξαρτητοποίηση της εν λόγω Δημοκρατίας από το κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Αν και η ιδέα του δημοψηφίσματος δεν πρόκειται να υλοποιηθεί άμεσα, οι εκλογές που θα γίνουν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη τον ερχόμενο Οκτώβριο θα δώσουν πιθανώς τη δυνατότητα στον Ντόντικ, εφόσον εκλεγεί, να προωθήσει πιο ενεργά το σχέδιό του.

Συρία. Η χώρα εκείνη στη γειτονιά της Ελλάδας στην οποία η Ρωσία αναδεικνύεται ως ο πιο ισχυρός παίκτης στο γεωπολιτικό πεδίο είναι η Συρία. Μέσα στο χάος του εμφυλίου πολέμου, ο Πούτιν έχει καταφέρει όχι απλώς να αφήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε δεύτερο πλάνο αλλά να ορίζει την επόμενη μέρα της Συρίας σε συνεργασία με την Τουρκία και το Ιράν. Η επιτυχία της ρωσικής πολιτικής –πέρα από το γόητρο ιδίως επί ημερών του διστακτικού για στρατιωτικές επεμβάσεις Μπαράκ Ομπάμα –έχει δύο σκέλη.

Από τη μία πλευρά, ο Πούτιν ασκεί έντονη επιρροή στον τούρκο ομόλογό του Ταγίπ Ερντογάν. Ειδικότερα, προσφέροντάς του ορισμένες διευκολύνσεις για την καταπολέμηση των Κούρδων σε συριακές περιοχές όπως την Αφρίν, πετυχαίνει να μετριάζει τις αντιδράσεις του για την παραμονή του Μπασάρ αλ Ασαντ στην εξουσία. Ακόμα, ενισχύει τη ρωσοτουρκική στρατιωτική και ενεργειακή συνεργασία, καθώς η Τουρκία έχει ανάγκη τη Ρωσία, δημιουργώντας έντονη ανησυχία στη Δύση για το κατά πόσο η Αγκυρα πρόκειται να διατηρήσει τον σχετικά φιλοδυτικό προσανατολισμό της.

Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία είναι πλέον η μόνη δύναμη που πρακτικά μπορεί να ελέγξει τον ρόλο του Ιράν και της Χεζμπολάχ εντός Συρίας. Δεν είναι τυχαίο πως ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενζαμίν Νετανιάχου έχει τακτικές συναντήσεις με τον Πούτιν επί του θέματος. Ηδη φαίνεται πως οι δύο πλευρές έχουν συμφωνήσει ώστε οι δυνάμεις του Ιράν και της Χεζμπολάχ να μην πλησιάζουν τα συριακά σύνορα με το Ισραήλ στα Υψώματα του Γκολάν.

οι Ελληνικές δυνατότητες. Καθώς τα Δυτικά Βαλκάνια και η Συρία εξελίσσονται σε σκακιέρα αντιπαράθεσης της Δύσης με τη Ρωσία, η Ελλάδα αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να βρεθεί έμμεσα μπλεγμένη και απροετοίμαστη σε αυτή. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται πρακτικά αντιληπτή η σημασία της συμμετοχής σε συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Ελλάδα δεν έχει την οικονομική ισχύ της Γερμανίας να μπορεί να διαπραγματεύεται την κατασκευή αγωγών με τη Ρωσία και να αντιτίθεται στα σχέδια των Ηνωμένων Πολιτειών, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η καλή ελληνορωσική οικονομική συνεργασία είναι ασήμαντη. Το πρώτο εξάμηνο του 2015 αποτελεί το τραυματικό, διδακτικό παράδειγμα. Η διεθνής θέση της Ελλάδας, που θα βρίσκεται υπό στενή οικονομική επιτήρηση τις επόμενες δεκαετίες, μπορεί πολύ περισσότερο να ενισχυθεί όταν τηρούνται οι υποχρεώσεις της σε επίπεδο ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ενωσης παρά με την προφορική διατύπωση εύκολων θέσεων και προτάσεων εξωτερικής πολιτικής.