Μετανάστες και πρόσφυγες, που αγνοούνται σχεδόν αμέσως μετά την άφιξή τους στις ελληνικές ή τις ιταλικές ακτές, παιδιά που έχουν φτάσει ασυνόδευτα και αγνοείται η τύχη τους, νεκρά πτώματα που έχουν εντοπιστεί στα νερά της Μεσογείου. «Οι αγνοούμενοι μετανάστες αποτελούν μια νέα πολύπλοκη πρόκληση για την Ευρώπη. Είναι μία από τις σκληρές όψεις του Μεταναστευτικού, η οποία θα συνεχίσει να υπάρχει. Ανθρωποι θα συνεχίσουν να έρχονται και να χάνονται, και είναι η πρώτη φορά, που τέσσερις χώρες θα συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα» λέει στα «ΝΕΑ» η Κάθριν Μπομπέργκερ, γενική διευθύντρια της Διεθνούς Επιτροπής Αγνοούμενων Ατόμων (ICMP), μιλώντας για το νέο διακρατικό πρόγραμμα που θα ξεκινήσει η επιτροπή τον Ιούνιο με τη συμμετοχή της Ελλάδας.
«Στόχος είναι να δημιουργήσουμε έναν μηχανισμό συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας, Μάλτας και Κύπρου. Σε πρώτη φάση θα σχεδιάσουμε πώς θα προσεγγίσουμε το ζήτημα, θα κάνουμε καταγραφή και αξιολόγηση των διαστάσεών του» λέει η Μπομπέργκερ. Πόσοι νεκροί υπάρχουν, πού βρίσκονται τα πτώματα, πόσοι αγνοούμενοι υπάρχουν εν ζωή, πόσα παιδιά, τι προσπάθειες έχουν γίνει ήδη για τον εντοπισμό τους; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα, τα οποία θα τεθούν στο τραπέζι της έρευνας, που θα ξεκινήσει τον Ιούνιο και θα διαρκέσει σε πρώτη φάση μέχρι το τέλος του 2019, με προϋπολογισμό 400.000 ευρώ.
Αργότερα, όπως επεξηγεί η επικεφαλής της ICMP, θα αναζητηθούν απαντήσεις σε ακόμη πιο σύνθετα ερωτήματα, όπως, ποιες είναι οι συνθήκες εξαφάνισης των αγνοουμένων, πρόκειται για εφήβους, που συντηρούν τις οικογένειές τους στον τόπο προέλευσής τους και δεν θέλουν να εντοπιστούν, είναι παιδιά θύματα εμπορίας και εκμετάλλευσης ή παιδιά που ανήκουν σε οικογένεια Σύρων η οποία διαχωρίστηκε στην προσπάθειά της να μεταναστεύσει, ποιος είναι ο τόπος προέλευσής τους, ποιες είναι οι συνθήκες εξαφάνισής τους, ποια είναι τα δημογραφικά τους στοιχεία.
«Υπάρχει ισχυρή πολιτική βούληση από τα τέσσερα κράτη για το εγχείρημα» παρατηρεί η Μπομπέργκερ, χαιρετίζοντάς το ως «ιστορικό». Η ανίχνευση αγνοούμενων μεταναστών αποτελεί νέο κεφάλαιο στη δύο δεκαετιών διαδρομή της επιτροπής, η οποία δημιουργήθηκε αρχικά για να εντοπίσει τους 31.000 αγνοούμενους από τον πόλεμο στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη στη δεκαετία του ’90. Το 70% αυτών έχει ήδη εντοπιστεί.
Η επιτροπή έχει ασχοληθεί με δεκάδες υποθέσεις αγνοουμένων σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της ταυτοποίησης των αγνοουμένων Κυπρίων από την τουρκική εισβολή. Στα γραφεία της στη Χάγη υπάρχει αρχείο 150.000 γενετικών προφίλ κυρίως από τα Δυτικά Βαλκάνια, αλλά και την Κύπρο, τις Φιλιππίνες, το Σαλβαντόρ.
«Εδώ και τέσσερα χρόνια από την αρχή της κλιμάκωσης της μεταναστευτικής κρίσης προσπαθούσαμε να εξασφαλίσουμε τα αναγκαία κονδύλια» επεξηγεί η με κυπριακές ρίζες Βρετανίδα επικεφαλής της ICMP. Εντέλει το «αυτόνομο ζήτημα» των αγνοουμένων μεταναστών ευθυγραμμίστηκε με τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής των ευρωπαϊκών κρατών. Ομως η χρηματοδότηση δεν ήρθε από την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά από την ελβετική κυβέρνηση.
Το έναυσμα για το εγχείρημα προήλθε από την Ιταλία, όπου έχουν περισυλλεγεί 8.000 πτώματα μεταναστών από την Μεσόγειο τα τελευταία δέκα χρόνια. «Η κατάσταση στην Ιταλία είναι πιο γνωστή και η χώρα ζήτησε τη συνδρομή μας» λέει η επικεφαλής της διεθνούς επιτροπής για τους αγνοούμενους. Από τις αρχές του 2014 περίπου 16.000 μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους στα νερά της Μεσογείου.
Τα παιδιά. Ομως πέρα από τους νεκρούς υπάρχουν και εν ζωή αγνοούμενοι. Κατά τη Europol μόνο τα ασυνόδευτα παιδιά – μετανάστες ξεπερνούν τις 10.000, υπενθυμίζει η Μπομπέργκερ. «Βρισκόμαστε μπροστά σε σημαντικά μεγέθη, τεράστιους αριθμούς και προκλήσεις και χρειαζόμαστε τη συνεργασία της Ελλάδας για να ανταποκριθούμε» επισημαίνει, εκτιμώντας ότι στην πλήρη ανάπτυξή του το πρόγραμμα μπορεί να καταστεί εξαιρετικά πολύπλοκο, ειδικότερα αν αναλογιστεί κανείς ότι η αρχική ταυτότητα πολλών αγνοουμένων χάνεται στην προσπάθεια να μεταναστεύσουν παράνομα. Οπερ και στο πρόγραμμα θα συνδράμουν επίσης διεθνείς οργανισμοί που ασχολούνται με το Μεταναστευτικό: UNICEF, UNHCR, ICRC, IOM, Europol, ενώ τρεις αφρικανικές χώρες, η Λιβύη, η Αίγυπτος και η Τυνησία, θα συμμετέχουν ως παρατηρητές.
Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να βρεθεί ο τόπος προέλευσης των αγνοουμένων. Μόνο μέσω Ιταλίας μετακινούνται κατά τον Διεθνή Οργανισμό για τη Μετανάστευση (IOM) μετανάστες από εξήντα πέντε χώρες. Εδώ σημαντικό ρόλο θα παίξουν οι νέες τεχνολογικές μέθοδοι ταυτοποίησης μέσω αναλύσεων DNA, εφόσον υπάρξει περαιτέρω χρηματοδότηση του προγράμματος. Ανάμεσα στους στόχους είναι η οριοθέτηση γενετικών παραγόντων που θα δείχνουν τον τόπο προέλευσης μέσω τεστ DNA. «Η τεχνολογία έχει αναπτυχθεί, αλλά η μελέτη πληθυσμών είναι ακόμη σε αρχικό στάδιο, θα χρειαστούμε περίπου δύο χρόνια» λέει η Μπομπέργκερ. «Θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε αν ο αγνοούμενος είναι από το Αφρικανικό Κέρας ή από τη Συρία και να περιορίσουμε τον γεωγραφικό χώρο στον οποίο θα αναζητήσουμε γενετικά δείγματα ώστε να εντοπιστεί η ταυτότητα και η οικογένεια του αγνοουμένου» εξηγεί η επικεφαλής της ICMP.
