Αλλάζει πίστα κι απογειώνεται

Αντί για επισκέπτες μπαινοβγαίνουν νυχθημερόν εργάτες. Αντί για έργα τέχνης τις αίθουσες έχουν καταλάβει μπάζα, γυψοσανίδες και κουβάδες με χρώμα. Με άλλα λόγια, ένα εργοτάξιο σε πλήρη εξέλιξη. Τι συμβαίνει στη Μονή Λαζαριστών, την έδρα του προικισμένου με τη Συλλογή Κωστάκη Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης; «Την ξαναχτίζουμε!», μας λέει η διευθύντριά του Μαρία Τσαντσάνογλου. «Σε λίγο θα δείτε το κτίριο όπως δεν το έχετε ξαναδεί. Ανοίγουμε παράθυρα, χτίζουμε δωμάτια…», συνεχίζει χωρίς να κρύβει ούτε για μια στιγμή τον ενθουσιασμό της, ο οποίος φαίνεται ότι δεν πηγάζει μόνο από τις ριζικές αλλαγές που γίνονται αρχιτεκτονικά στο διατηρητέο κτίριο του 1886 κι οι οποίες αποδεικνύονται η αφορμή. Ο ουσιαστικός λόγος του ενθουσιασμού της είναι η επανέκθεση της Συλλογής Κωστάκη στο ισόγειο και τους δύο ορόφους (πρώτη φορά μετά το 2013) με αριθμό ρεκόρ έργων: 400 (από σύνολο τυπικά 1.277 που αριθμεί η συλλογή με δύο έργα της Ποπόβα να έχουν χαρακτηριστεί απολεσθέντα) όταν στις προηγούμενες εκθέσεις ο συνήθης αριθμός ήταν 200.

«Πιστεύουμε ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να ξαναδούμε τη Συλλογή Κωστάκη», εκτιμά η Μαρία Τσαντσάνογλου για τα έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας που πέρασαν επισήμως ως προίκα του ΚΜΣΤ το 2000. «Ολα αυτά τα χρόνια έγινε γνωστή και στους μη φιλότεχνους και όλοι γνωρίζουν ότι πρόκειται για μοναδική συλλογή. Εφτασε η στιγμή να περάσουμε στην επόμενη ημέρα. Να αλλάξουμε πίστα, όπως λέμε εδώ με τους συνεργάτες μας. Και για τον λόγο αυτό εκδίδουμε νέο οδηγό για τη συλλογή, νέο κατάλογο, δημιουργούμε έναν χώρο πιο φωτεινό και διόλου κλειστοφοβικό ακολουθώντας τις νέες τάσεις της μουσειολογίας, ώστε ο επισκέπτης να αισθάνεται οικειότητα κι όχι ότι βρίσκεται σε ένα ετεροτοπικό περιβάλλον».

Επί της υποδοχής του πλήρως ανακαινισμένου κτιρίου θα βρίσκεται ο οικοδεσπότης Γιώργος Κωστάκης, ο συλλέκτης που «είχε την ιδιοφυΐα και έσωσε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην ιστορία της τέχνης από τη λήθη και την καταστροφή». Οι επισκέπτες θα μπορούν να δουν μια ανασύσταση του διαμερίσματός του στη Μόσχα και υλικό που θα μιλά για τη ζωή και την εποχή του. Στη συνέχεια σε χρονολογική σειρά από το ζωγραφικό έργο του Μιχαήλ Λαριόνοφ του 1900 με έντονα τα στοιχεία συμβολισμού ώς την αφαιρετική δημιουργία μεσούντος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από τον Αλεξάντρ Ροτσένκο (1942) θα παρουσιαστούν τα σημαντικότερα έργα της συλλογής. Ενδιαμέσως δημιουργούνται επιμέρους ενότητες όπως στις περιπτώσεις των Λιουμπόφ Ποπόβα, της σχολής της Οργανικής Παιδείας, του Ιβάν Κλιουν και του Σόλομον Νικρίτιν, οι οποίες θα αναδεικνύουν τη ματιά του συλλέκτη και τους καλλιτέχνες στους οποίους έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα κι οι οποίοι αποτελούν τους άσους της συλλογής, αφού «δεν μπορεί να κάνει κάποιος έκθεση για τους συγκεκριμένους δημιουργούς χωρίς εμάς», γεγονός που επιβάλλει δανεισμό έργων, μία από τις σημαντικές πηγές εσόδων του μουσείου.

Γιατί όμως κρίθηκε απαραίτητη η νέα ματιά στη συλλογή Κωστάκη; «Είναι μια κίνηση με συμβολικό χαρακτήρα», εξηγεί η διευθύντρια του ΚΜΣΤ και συνεπιμελήτρια της επανέκθεσης μαζί με τις Ναταλία Αφτονόμοβα, Αλα Λουκάνοβα και Αγγελική Χαριστού. «Είναι η πρώτη φορά που θα επιτρέψει στο κοινό να δει τη Μονή Λαζαριστών ως Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης –μέλος του ΜOMus, του νέου φορέα που είναι υπό ψήφιση στη Βουλή και προβλέπει τη συνένωση πέντε μουσείων της Θεσσαλονίκης –ως χώρο στον οποίο βρίσκεται η πιο σημαντική μουσειακή συλλογή της Ρωσικής Πρωτοπορίας εκτός Ρωσίας. Η κίνηση αυτή θα μας επιτρέψει παράλληλα να καταστήσουμε τη Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα ως τον τόπο-σήμα κατατεθέν μελέτης της Ρωσικής Πρωτοπορίας, της περιόδου δηλαδή κατά την οποία μεταξύ άλλων έχουν γραφεί πολλά σοβαρά κεφάλαια στη φιλοσοφία της τέχνης τα οποία δεν έχουν ξεπεραστεί ώς σήμερα. Για τον λόγο αυτό προγραμματίζουμε και τη δημιουργία διεθνούς κέντρου για τη μελέτη της μέσω του οποίου θα αξιοποιηθεί το αρχείο των 4.000 χειρογράφων καλλιτεχνών, εφημερίδων, βιβλίων, αρνητικών φωτογραφιών και καρτ ποστάλ, μεταξύ άλλων, που μελλοντικά θα παρέχει και υποτροφίες σε φοιτητές ώστε όλο αυτό το υλικό να μελετηθεί, να δημοσιευτεί και να αξιοποιηθεί μέσω επιστημονικών εργασιών».

Το στρατηγικό πλάνο ανάπτυξης του μουσείου, το οποίο θα παρουσιαστεί στα τέλη Ιουνίου με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης «Restart», ωστόσο, δεν θα μπορούσε να μπει σε εφαρμογή αν το ΚΜΣΤ δεν τολμούσε να γίνει το πρώτο, σύμφωνα με τη διευθύντριά του, μουσείο που απέκτησε κλειστό κύκλο υποστηρικτών από το εξωτερικό και οι οποίοι αποφάσισαν να ενισχύσουν τις αλλαγές αυτές χωρίς να παρέμβουν, με επικεφαλής την ιδρύτρια του Διεθνούς Ιδρύματος Κληρονομιάς Κριστίνα Κρασνιάσκαγια. Ομως όταν έρχεται η συζήτηση σε θέματα οικονομικά, είναι εύλογο να ρωτήσουμε τη Μαρία Τσαντσάνογλου αν πλέον αποτελεί παρελθόν στο ευρύ κοινό η αίσθηση ότι δαπανήθηκε υπερβολικά μεγάλο ποσό (13,9 δισ. δρχ.) για την αγορά της Συλλογής από το ελληνικό Δημόσιο. «Σαφέστατα. Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν οφείλονταν στο γεγονός ότι κανείς δεν ήξερε τι ήταν ακριβώς αυτή η Συλλογή. Σήμερα είμαστε υπερήφανοι που την έχουμε. Ολες οι επανεκτιμήσεις δείχνουν ότι η αξία της έχει τετραπλασιαστεί. Κατά συνέπεια, μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πλέον προνοητική επένδυση που έχει γίνει στον χώρο του σύγχρονου πολιτισμού στη χώρα μας και μπορεί χωρίς αμφιβολία να αποτελέσει πόλο έλξης πολιτιστικού τουρισμού».