«Πέφτουμε πάντα με γελοιότητα και με τρόμο»

«Ηταν είκοσι τέσσερις, δίπλα στα νεκρά δέντρα της όχθης, είκοσι τέσσερα μαύρα, καφέ ή στο χρώμα του κονιάκ πανωφόρια, είκοσι τέσσερα ζευγάρια ώμων παραγεμισμένων με μαλλί, είκοσι τέσσερα σακάκια με γιλέκα και αντίστοιχος αριθμός παντελονιών με πιέτες και φαρδύ στρίφωμα. Οι σκιές μπήκαν στον μεγάλο προθάλαμο του μεγάρου του προέδρου του Κοινοβουλίου· αλλά σε λίγο δεν θα υπάρχει πια Κοινοβούλιο, δεν θα υπάρχει πια πρόεδρος και σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε καν κτίριο της Βουλής, μόνο ένας σωρός από συντρίμμια που καπνίζουν»

Στη φωτογραφία του εξωφύλλου βλέπουμε τον Γκούσταβ Κρουπ. Ποζάρει επιβλητικός, καλοντυμένος, κυρίαρχος. Φαίνεται σίγουρος για τον εαυτό του. Αλλά η πραγματικότητα είναι άλλη. Ο Κρουπ είναι ένας απλός διαχειριστής, ένας υπηρέτης της εταιρείας. Δεν έχουν σημασία τα δικά του θέλω. Σημασία έχει η εταιρεία και η ευημερία της. Η εταιρεία βασιλεύει πάνω στις γενιές της οικογένειας. Το ίδιο συμβαίνει και με τους υπόλοιπους 23 που καλέστηκαν σε εκείνη την συνάντηση το χειμωνιάτικο, παγωμένο παρά τον ήλιο, πρωινό της 20ής Φεβρουαρίου του 1933. Φέγκλερ, Κουάντ, Φλικ, Τέγκελμαν, Σπρινγκόρουμ, Ρόστεργκ, Μπράντι, Μπίρεν, Βόγκλερ κ.ά. Ονόματα άγνωστα σε εμάς αλλά αντιπροσωπεύουν φίρμες που και σήμερα συναντάμε στη ζωή μας. Krupp, Bayer, BMW, Daimler, IG Farben, Agfa, Telefunken, Siemens, Opel, BASF, Allianz, κ.ά.

Ολοι τους συναινούν…

Η οικονομική ελίτ της Γερμανίας κάθεται γύρω από ένα τραπέζι και ακούει τον Σαχτ και τον Γκέρινγκ να τους υπόσχονται ό,τι ποθούν φτάνει να ενισχύσουν το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα. Τους υπόσχεται πάμφθηνο εργατικό δυναμικό, πολιτική σταθερότητα, κατάργηση των εργατικών σωματείων, διώξεις κομμουνιστών και σοσιαλιστών, άνοιγμα σε καινούργιες αγορές. Ολοι τους συναινούν και η συνάντηση τελειώνει γρήγορα, αφού πρώτα περάσουν από το ταμείο. Αλλωστε όλοι τους είναι επιχειρηματίες και ο χρόνος είναι χρήμα.

Αυτό είναι ένα από τα επεισόδια που συμπεριέλαβε ο Βιγιάρ στο βιβλίο του. Βιβλίο συγκλονιστικό αλλά και παράξενο. Δεν είναι ιστορικό δοκίμιο αλλά το θέμα του είναι η Ιστορία. Δεν είναι μυθιστόρημα αλλά χρησιμοποιεί τους κανόνες του. Γιατί η Λογοτεχνία μπορεί να διαχειριστεί αλλιώς τους πρωταγωνιστές της. Η Ιστορία τους βάζει κάτω από ένα απρόσωπο μικροσκόπιο. Η Λογοτεχνία τους ξαναδίνει την ανθρώπινη υπόστασή τους. «Η λογοτεχνία τα επιτρέπει όλα», όπως λέει και ο ίδιος. Στο βιβλίο βλέπουμε τον Φέγκλερ να λαχανιάζει ανεβαίνοντας τα σκαλιά του προεδρικού μεγάρου, τον Σούσνιγκ να τρέμει από κρύο και φόβο, τον Ρίμπεντροπ να γελάει με τη γυναίκα του μετά το κόλπο που έπαιξε στον πρωθυπουργό της Αγγλίας Τσάμπερλεν. Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το βιβλίο του ως αφήγημα. Και όντως αυτό κάνει: αφηγείται δύο λίγο πολύ γνωστά γεγονότα που προηγήθηκαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα κάνοντάς τα συναρπαστικά για τον σημερινό αναγνώστη.

Το δεύτερο επεισόδιο με το οποίο ασχολείται ο Βιγιάρ είναι το Ανσλους –η προσάρτηση της Αυστρίας από τη Γερμανία το 1938. Από τη συνάντηση στο Μπέργκχοφ στις 12 Φεβρουαρίου 1938 μεταξύ Χίτλερ και Σούσνιγκ μέχρι την γερμανική προέλαση στη χώρα στις 12 Μαρτίου 1938. Με σκηνικό την εξοχική κατοικία του Χίτλερ, ο συγγραφέας μας παρουσιάζει μια συνάντηση που θα μπορούσε να είναι παρμένη από μια φάρσα του Φεϊντό. Ο καγκελάριος της Αυστρίας φτάνει μεταμφιεσμένος σε σκιέρ, πόρτες ανοίγουν κι άλλες κλείνουν, τον περιφέρουν σε διάφορα δωμάτια, παρουσιάζονται έγγραφα που αναιρούνται την επόμενη στιγμή. Μόνο που δεν είναι φάρσα. Ο αμοραλισμός, η κτηνωδία, το παιχνίδι εκφοβισμού των Ναζί, ο τρόμος και η αμηχανία του Σούσνιγκ δεν έχουν τίποτα το κωμικό. Στις 12 Μαρτίου η Βέρμαχτ προελαύνει σε μια χώρα που θέλει να παραδοθεί. Διαλυμένη, με τους αυστριακούς Ναζί να έχουν καταλάβει όλα τα σημαντικά κτίρια, τους Εβραίους να σέρνονται και να προπηλακίζονται στις πλατείες από τον όχλο. Οι κάτοικοι με σημαιάκια και γέλια στριμώχνονται στους δρόμους περιμένοντας τον κατακτητή. Εναν κατακτητή που δεν θα έρθει στην ώρα του. Η τύχη θα θελήσει να παίξει ένα παιχνίδι για να γελοιοποιήσει το εγχείρημα. Ο στρατός θα καθηλωθεί λίγο μετά τα σύνορα από μηχανολογικά προβλήματα. Το φιάσκο είναι μεγαλειώδες. Μάταια ο αυστριακός λαός θα περιμένει μέσα σε μια βακχική ατμόσφαιρα, ενώ την ίδια ώρα ένα κύμα αυτοκτονιών συμβαίνει στη χώρα. Ο συνολικός αριθμός των αυτοχείρων δεν θα καταγραφεί ποτέ επίσημα.

Ο συγγραφέας στήνει ένα μακάβριο μπαλέτο. Σε κάθε πράξη του οι χορευτές αφήνουν να πέσουν για λίγο οι μάσκες που φοράνε αποκαλύπτοντας την αγριότητα, την αμετροέπεια, την ολιγωρία, τον τρόμο, την απελπισία, την προκατάληψη, την κερδοσκοπία, την ταπείνωση. Μια συμμορία εγκληματιών εκμεταλλεύεται ανθρώπους και καταστάσεις για να κυριαρχήσει. Ξέρει τον τρόπο. Γνωρίζει τις αδυναμίες των αντιπάλων της. Οτι οι μεγάλες δυνάμεις είναι παγιδευμένες μέσα στους τρόπους ενός πρωτοκόλλου και τους κανόνες ενός κόσμου που έχει ήδη πεθάνει. Οτι δεν θέλουν να αντιταχθούν στο αίτημα των λαών τους για ειρήνη πάση θυσία. Οτι επιζητούν το κέρδος και την εξουσία. Θα τους κερδίσουν αλλάζοντας τους κανόνες του παιχνιδιού ενώ ο Τσάμπερλεν, ο λόρδος Χάλιφαξ, ο Λεμπρέν, ο Νταλαντιέ στέκουν ανήμποροι παγιδευμένοι στις αγκυλώσεις τους. Εθελοτυφλούν μπροστά στο τέρας που γιγαντώνεται, αδυνατώντας να κατανοήσουν ότι η όρεξή του είναι ακόρεστη και σε λίγο θα έρθει η σειρά τους.

Συγκλονιστική αφήγηση

Μικρό βιβλίο που είναι μεγάλο

Με φλας μπακ αλλά και προβολή στο μέλλον ο Βιγιάρ τρυπώνει στα παρασκήνια των γεγονότων. Φωτίζει τις μικρές λεπτομέρειες που συνθέτουν την Ιστορία. Η ορμητική αφήγηση είναι συγκλονιστική. Μια σκωπτικότητα διατρέχει όλο το βιβλίο. Καυστικός, σαρκαστικός, στέκεται απέναντι και μας εφιστά την προσοχή. Παραδίδει ένα βιβλίο μικρό –μόλις 150 σελίδων –που είναι όμως μεγάλο. Χωράει μέσα του όλο το έπος της φρίκης του ναζισμού και μας θυμίζει ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς τη δική μας συναίνεση, χωρίς τον συμβιβασμό μας. Δικαίως κέρδισε το βραβείο Goncourt 2017. «Δεν πέφτουμε ποτέ δυο φορές στην ίδια άβυσσο. Αλλά πέφτουμε πάντα με τον ίδιο τρόπο, με γελοιότητα και τρόμο». Πάρα πολύ καλή η μετάφραση, απέδωσε εξαιρετικά τις λεπτές ειρωνικές αποχρώσεις της γαλλικής γλώσσας, το περιπαιχτικό ύφος του συγγραφέα.

Eric Vuillard

Ημερήσια Διάταξη

Μτφ. Μανώλης Πιμπλής, Εκδ. Πόλις, 2018, σελ. 160

Τιμή: 14 ευρώ