Ο σχηματισμός της πρώτης αμιγώς ακροδεξιάς – λαϊκιστικής κυβέρνησης στην ΕΕ/Ιταλία (Κίνημα 5 Αστέρων – Λέγκα) και της νέας σοσιαλδημοκρατικής στην Ισπανία υπό τον Πέδρο Σάντσεθ έχει επαναφέρει το καίριο ερώτημα «πού πηγαίνει η Ευρωπαϊκή Ενωση;». Η νέα ιταλική κυβέρνηση αμφισβητεί κεντρικές επιλογές της ευρωπαϊκής ενοποίησης, θεμελιακούς στόχους της ΕΕ, ιερές αξίες του συστήματος, αν και δεν επιδιώκει –τουλάχιστον επί του παρόντος –την αποχώρηση από την ευρωζώνη ή την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά η Ιταλία δεν είναι η μόνη ειδική περίπτωση στο πλαίσιο της Ενωσης. Μια σειρά από άλλες χώρες-μέλη έχουν περιέλθει στην κατηγορία των ειδικών περιπτώσεων καθώς παραβιάζουν βασικούς κανόνες, αρχές και πολιτικές της Ενωσης –δημοκρατικές αξίες (Πολωνία, Ουγγαρία), ρυθμίσεις της μεταναστευτικής πολιτικής (το σύνολο σχεδόν των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών) ή τους κανόνες της ευρωζώνης. Η Ελλάδα πριν υποβληθεί στην πειθαρχία των Μνημονίων υπήρξε η χώρα που συστηματικά αγνοούσε τους κανόνες της ευρωζώνης, με αποτέλεσμα να καταλήξει στο καθεστώς της ασφυκτικής επιτήρησης των Μνημονίων ως ειδική περίπτωση. Αν και η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα από την προσχώρησή της στην Ενωση (1981) επεδίωξε (πρωτόκολλο αρ. 7 Πράξης Προσχώρησης) να αναγνωρισθεί ως «χώρα – ειδική περίπτωση» κάτω από ειδικούς κανόνες λειτουργίας, με ειδικούς κανόνες χρηματοδότησης (ΜΟΠ), με ειδικές ρυθμίσεις – εξαιρέσεις (derogations) για την οικονομία της (βλέπε σχετικά Π.Κ. Ιωακειμίδης, «Ελλάδα – ΕΕ, Τρία Λάθη και Πέντε Μύθοι», Θεμέλιο, 2018).
Σήμερα όμως φαίνεται ότι δημιουργείται μια γενικότερη τάση στη διαμόρφωση της Ενωσης. Ενώ αρκετοί εκτιμούν ότι η ΕΕ σχηματοποιείται σε σύστημα δύο ή πολλών ταχυτήτων, η πραγματικότητα φαίνεται να κινείται σε διαφορετική λογική: η Ενωση να μορφοποιείται σε μια ομάδα (υποτιθέμενων) «κανονικών κρατών-μελών» και σε μια άλλη ομάδα «κρατών ειδικών περιπτώσεων», ιδιαίτερων καθεστώτων. Κανονικότητα Vs ιδιαιτερότητας. Το σχήμα των ταχυτήτων υπονοεί ότι κάποιες χώρες προχωρούν ταχύτερα στην ενοποιητική διαδικασία και κάποιες βραδύτερα αλλά πάντως προς την ίδια κατεύθυνση και με την αποδοχή των ίδιων επιλογών, στόχων, αρχών και αξιών. Αντίθετα, στο σχήμα κανονικότητας – ιδιαιτερότητας οι χώρες της δεύτερης κατηγορίας περιέρχονται στην κατάσταση των ειδικών καθεστώτων με ειδικούς κανόνες λειτουργίας και με ανοχή σε αποκλίσεις από επιλογές, στόχους, ρυθμίσεις, αξίες. Στην κατάσταση αυτή έχουν περιέλθει εκτός από τις Πολωνία, Ουγγαρία, Ελλάδα (στο πλαίσιο της ευρωζώνης) όλες οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες ενώ προστίθεται και η Ιταλία, ο συμβολισμός της οποίας είναι ξεχωριστός ως ιδρυτική χώρα της Ενωσης και θεματοφύλακας των ενοποιητικών Συνθηκών. Στην κατηγορία της (υποτιθέμενης) κανονικότητας μπορεί καταρχήν να ομαδοποιηθούν χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, χώρες Μπενελούξ, Ισπανία, Φινλανδία.
Είναι αυτό το υπό διαμόρφωση σχήμα βιώσιμο; Μάλλον δύσκολο. Πρώτα απ’ όλα γιατί είναι σαφώς αντιδημοκρατικό και δεύτερον γιατί μεσοπροθέσμως υποσκάπτει την ενότητα του όλου συστήματος. Εργάζεται για τον κατακερματισμό. Το ξεπέρασμά του όμως προϋποθέτει βαθιά μεταρρύθμιση τόσο της Ενωσης/ευρωζώνης όσο και των κρατών-μελών. Δύσκολο έργο με ένα κύριο όμως ερώτημα τώρα πλέον τον ορισμό της ευρωπαϊκής κανονικότητας. «Ποια (μπορεί να) είναι η νέα ευρωπαϊκή κανονικότητα» σε συνθήκες γενικευμένων αποκλίσεων; (Εκτός και εάν τη νέα κανονικότητα ορίσει τελικά η Ισπανία του Πέδρο Σάντσεθ…).
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία Νέα