Δεν χάνει στιγμή τον ειρμό του, ακόμα και όταν βομβαρδίζεται με ερωτήσεις. Ξαναπιάνει το νήμα της αφήγησης με μια συναρπαστική διαύγεια που καταργεί τη βιολογική ηλικία. Κάθε φορά που συναντάμε τον Μαρκ Φερό, τον κορυφαίο γάλλο ιστορικό της σχολής Annales, η διεισδυτικότητα της σκέψης του προσδίδει απρόσμενες διαστάσεις στην επιστήμη της ιστορίας. «Δεν είμαι κανένας θεωρητικός. Μη νομίζετε! Παρατηρητής είμαι! Οι θεωρίες μου βασίζονται στην παρατήρηση». Τον συναντήσαμε και αυτή τη φορά στο μεγαλοαστικό του καταφύγιο στο παρισινό προάστιο St Germain en Laye, ανάμεσα σε χειρόγραφα και στοίβες βιβλίων. Στα 94 χρόνια του συνεχίζει να ερευνά και να παράγει ιδέες. Βρίσκεται στο τελικό στάδιο ολοκλήρωσης των «Τεχνασμάτων της Ιστορίας» που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο στη Γαλλία. Το τελευταίο μας ραντεβού με τον πολυγραφότατο στοχαστή είχε δοθεί σχεδόν πριν από δύο χρόνια, με αφορμή την ελληνική έκδοση της «Τύφλωσης» (Μεταίχμιο, μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου). Εκτοτε έχουν αλλάξει αρκετά. Ο Μακρόν είναι πρόεδρος της Γαλλίας και ο Τραμπ κρατά το τιμόνι των ΗΠΑ.

Ο σπουδαίος μελετητής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πρώην διευθυντής σπουδών στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, δεινός γνώστης του σοβιετικού ζητήματος και δημιουργός ντοκιμαντέρ για τους Ναζί, δεν κουράζεται να απαριθμεί παραδείγματα και αιτίες διανοητικής τύφλωσης. «Σήμερα επικρατεί ο λαϊκισμός, μια πρακτική εργαλειοποίησης της διαμαρτυρίας» λέει, ενώ θίγει την επικινδυνότητα της μνησικακίας και της επινόησης εχθρών. Αποκρυπτογραφεί τις αιτίες των «τυφλών μας σημείων» και μας μιλά για τις αποσιωπήσεις που κάνουν εκκωφαντικό θόρυβο διατρέχοντας για άλλη μια φορά με εφηβική ορμή την ιστορία του 20ού και 21ου αιώνα. Σαν να παίζει λεκτικά με τον χρόνο και τα γυρίσματα των καιρών.

Ποιος είναι ο µεγαλύτερος κίνδυνος αυτή τη στιγµή στην Ευρώπη που επιµένουµε να µην βλέπουµε;

Ο μεγάλος κίνδυνος της Ευρώπης δεν είναι ούτε το Brexit, ούτε η Ιταλία, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. Αλλά η Ανατολική Ευρώπη. Γιατί σε αντίθεση με την επικρατούσα αντίληψη, αυτά τα κράτη –Ουγγαρία, Πολωνία και Αυστρία –δεν θέλουν να εγκαταλείψουν την Ευρώπη αλλά να τη θέσουν υπό έλεγχο και να πάρουν τη θέση της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας.

Η διανοητική τύφλωση διαιωνίζεται μέσω της μνήμης;

Ναι, μπορεί να συνεχιστεί για πολύ! Αυτό συνέβη σε πολλές περιπτώσεις. Οπως με την κουβανική Επανάσταση. Ο Σαρτρ, η Μποβουάρ και η κυρία Μιτεράν πήγαν στην Αβάνα και γύρισαν ενθουσιασμένοι. Παραβρέθηκαν στο πάρτι της Επανάστασης όπου γέροι και νέοι, εργάτες και διανοούμενοι ήταν παρέα. Μετά το καθεστώς έγινε απολυταρχικό. Κανείς δεν ήθελε να το δει για χρόνια. Γιατί δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε πως υπήρξαμε ανόητοι.

Η οικονομία είναι τελικά το πεδίο όπου πολίτες, ηγέτες και κράτη δεν καταφέρνουν να έχουν διαυγές βλέμμα;

Ναι! Επαναλαμβάνω πως πρέπει να είστε δύσπιστοι απέναντι σε εκείνους που τα ξέρουν όλα! Και κυρίως απέναντι στους οικονομολόγους. Δεν βλέπετε πως οι βραβευμένοι με Νομπέλ Οικονομίας διαφωνούν μεταξύ τους με ισχυρά επιχειρήματα; Ξέρετε, ο ορθός λόγος δεν έχει πάντα δίκιο. Κάποιες φορές ο ορθός λόγος κάνει λάθος.

Τι µας κάνει να αρνούµαστε να δούµε αυτό που εκτυλίσσεται µπροστά µας;

Τα διάφορα ταμπού πολιτικής και θρησκευτικής προέλευσης. Και φυσικά η προπαγάνδα. Η άρνηση είναι να μη θες να δεις την πραγματικότητα… Οι άνθρωποι μπορούν να ζουν σε μια χώρα σε διαφορετικούς χρόνους. Το έχω δει με τα μάτια μου να συμβαίνει. Για παράδειγμα, οι Αραβες της Αλγερίας ζούσαν στο μέλλον, με το όνειρο της ανεξαρτησίας. Οι Γάλλοι ζούσαν στο παρόν, δηλαδή δεν ήθελαν να αλλάξει τίποτα. Και οι Εβραίοι ζούσαν στο παρελθόν. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε σε ποιον χρόνο ζουν οι άνθρωποι που συνυπάρχουν.

Αν η ανθρωπότητα έχει υπάρξει διανοητικά τυφλή µπροστά στις διάφορες ιδεολογίες, κατά πόσο µας έχουν τυφλώσει οι θρησκείες;

Οι δυο βασικές θρησκείες, ο χριστιανισμός και το Ισλάμ ήθελαν να κυριαρχήσουν στον κόσμο. Γνωρίζουμε τους διωγμούς χριστιανών, Εβραίων και μουσουλμάνων. Και όχι μόνο οι χριστιανοί εναντίον των Εβραίων ή οι μουσουλμάνοι εναντίον των άθεων και των χριστιανών. Αλλά και μεταξύ τους. Ενδεικτικά οι προτεστάντες στις ΗΠΑ κυνήγησαν τους καθολικούς της Λατινικής Αμερικής και οι σουνίτες τους σιίτες στη Μέση Ανατολή. Αλλά δεν είναι παντού έτσι. Οι Κινέζοι δεν θέλησαν ποτέ να επιβάλουν τη θρησκεία τους για παράδειγμα.

Ποιο είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα επιλεκτικής τύφλωσης μπροστά στην απειλή του Ισλάμ;

Οταν ο Μπιν Λάντεν είπε πως θα κηρύξει τον πόλεμο στις ΗΠΑ, οι «New York Times» αφιέρωσαν μόνο τρεις γραμμές στη σελίδα 12.

Ποια είναι η μεγαλύτερη άρνηση του δυτικού κόσμου;

Η άρνηση της αποικιοκρατίας. Η τύφλωση ήταν πολιτικά ενορχηστρωμένη. Και τώρα το πληρώνουμε. Γιατί εμείς φύγαμε από τις αποικίες. Αλλά οι αποικίες πλέον είναι παρούσες καθημερινά στη ζωή μας. Με εξεγέρσεις, με επεισόδια. Είναι πιο παρούσες από ποτέ στη ζωή των Γάλλων. Και σήμερα μόνο μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε και να ομολογήσουμε πως οι άποικοί μας δεν ήταν χαρούμενοι με την αποικιοκρατία όπως θέλαμε να πιστεύουμε. Εγώ ζούσα εκεί κατά τη διάρκεια του γαλλοαλγερινού πολέμου. Δίδασκα σε σχολείο και έζησα στο πετσί μου πώς είναι να εθελοτυφλείς.

Είµαστε σε θέση εµείς οι Ευρωπαίοι –και πολύ περισσότερο εµείς οι Ελληνες –να δούµε µε καθαρό βλέµµα το µέγεθος (µικρό ή µεγάλο) της απειλής της Τουρκίας και του Ερντογάν;

Η μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη τύφλωση σήμερα είναι μπροστά στον Ερντογάν, γιατί είναι μέλος του ΝΑΤΟ και θέτει σε κίνδυνο την ισορροπία της Μεσογείου. Δεν με προβληματίζει το ότι είναι τύραννος, αλλά το ότι θέλει να χτίσει ξανά την Τουρανική Αυτοκρατορία από τα Βαλκάνια μέχρι την Κίνα. Αυτό ήταν το οθωμανικό όνειρο.

Πιστεύετε πως µπορούµε να δούµε τον Τραµπ στη διάστασή του χωρίς να µας διαψεύσει η Ιστορία;

Μπροστά στον Τραμπ μπορούμε να είμαστε μόνο έκπληκτοι! Δεν μπορούμε να είμαστε τυφλοί μπροστά στον Τραμπ, γιατί είναι τόσο ασυνεπής που δεν μπορεί να είναι προβλέψιμος.

Συνεχίζετε να βλέπετε θετικά τον Πούτιν;

Ναι! Γιατί στην Ευρώπη συνεχίζουμε να βλέπουμε μόνο τα αρνητικά του! Και αγνοούμε τα θετικά, τα οποία υπάρχουν.

Εναν χρόνο µετά την εκλογή του Μάκρον, τι θα λέγατε πως δεν καταφέρατε να δείτε εγκαίρως;

Ο Μακρόν ήταν το θαύμα της έκπληξης. Θέλαμε να απαλλαγούμε από τον Ολάντ και τον Σαρκοζί. Και απαλλαχθήκαμε. Ο Μακρόν επωφελήθηκε του «κενού» και δημιούργησε τον νέο χώρο «ούτε Δεξιά, ούτε Αριστερά». Εχει θάρρος και ευφυΐα. Και είχε πρόγραμμα. Αλλά έγινε πρόεδρος των πλουσίων και αυτό είναι απογοητευτικό. Πιστεύω πως μέσα του παραμένει ένας αριστερός που κάνει πολιτική δεξιού.

Πώς ορίζετε τον λαϊκισµό που µαστίζει τον δυτικό κόσµο; Πώς έχει εξελιχθεί µέσα στον χρόνο;

Ο λαϊκισμός έχει ρίζες πολύ πιο παλιές από αυτές που νομίζουμε. Δεν είναι ιδεολογία. Είναι μια πρακτική εργαλειοποίησης της διαμαρτυρίας. Πως ακούν τους ανθρώπους που διαμαρτύρονται. Και είναι η διαμαρτυρία που χρησιμοποιείται ως βάση του προγράμματος των λαϊκιστών. Δεν είναι η σύλληψη ενός προγράμματος βασισμένου σε κάποιες ιδέες.

Είναι μια απάντηση σε εκείνους που διαμαρτύρονται. Αργότερα έγινε μια απάντηση διεκδίκησης ταυτότητας ενάντια στις ιδεολογίες που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού.

Ο λαϊκισμός δεν είχε πρόγραμμα όπως οι ιδεολογίες του Διαφωτισμού.

Πώς µπορούµε να µάθουµε να βλέπουµε καθαρά και να αντιδρούµε εγκαίρως; Για παράδειγµα τώρα, µε όσα συµβαίνουν στην Ιταλία.

Στην Ιταλία λαμβάνει χώρα μια πολιτική αντίθετη με αυτά που επιθυμεί η Ευρώπη. Και αυτό δεν είναι απλό.

Να κλείσουµε µε ένα σχόλιο για τον Μάη του ’68 και τη θέση του στην παγκόσµια Ιστορία…

Μπροστά σε εκείνον τον Μάη ήμασταν απολύτως τυφλοί, δεν το περιμέναμε να πάρει τέτοιες διαστάσεις γιατί δεν λανσαρίστηκε από κανένα πολιτικό κόμμα, ούτε καν το κομμουνιστικό.

Τελευταία Νέα