Το Προσφυγικό και το Μεταναστευτικό δεν αφορούν μόνο την Ευρώπη, ούτε καν κυρίως αυτήν. Είναι λανθασμένη η άποψη που θέλει οι μεγάλες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές από τα μέτωπα της Συρίας, του Ιράκ και του Αφγανιστάν να κινούνται μόνο προς την Ευρώπη. Οι μεγαλύτερες μεταναστευτικές ροές από αυτές τις χώρες κινούνται προς άλλες μουσουλμανικές χώρες. Παρ’ όλα αυτά, το πρόβλημα, υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Νομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας βιβλίων και άρθρων με αντικείμενο κυρίως τη φιλοσοφία του δικαίου, είναι κοινό. Αφορά τη σχέση μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας.
Πολλές φορές η τέχνη συμπυκνώνει με ανάγλυφο τρόπο πορίσματα των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας. Αυτό το ξέρει πολύ καλά ο Παπαγεωργίου, γι’ αυτό ξεκινά με τον πίνακα του Τιντορέτο «Ο Αγιος Μάρκος σώζει έναν Σαρακηνό» από βέβαιο πνιγμό. Η αρωγή και η σωτηρία ενός αλλόθρησκου και αλλόφυλου ενυπάρχουν ως ηθικές αξίες στο σώμα της Καθολικής Εκκλησίας την εποχή που ο ζωγράφος τον δημιούργησε (1562-1566) στη Βενετία. Βεβαίως η σωτηρία του εδώ προϋποθέτει τον εκχριστιανισμό του.
Πόσα έχουν αλλάξει από τότε;
Ηθικό καθήκον
Η περίθαλψη και η προστασία του ξένου αφενός εκπληρώνουν ένα ηθικό καθήκον και αφετέρου συνιστούν ένα είδος τελείωσης της δημοκρατικής πολιτείας και των θεσμών της. Αυτή η κανονιστική θέση όμως χρειάζεται να εξοπλιστεί με μια κατάλληλη επιχειρηματολογία που θα λαμβάνει υπόψη της όλες τις παραμέτρους και όλους τους επί της σκηνής δρώντες.
Μια τέτοια κανονιστική θεώρηση οφείλει πάντοτε να λαμβάνει υπόψη της την αποσταθεροποίηση που προκαλεί το Προσφυγικό στις χώρες υποδοχής και να αποβλέπει στην επεξεργασία συγκεκριμένων επιχειρημάτων κατά του μισαλλόδοξου λόγου. Ο κανονιστικός λόγος δεν μπορεί αυτόματα να άρει την ξενοφοβία, αλλά μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση ότι το Προσφυγικό δεν αφορά μόνο τους πρόσφυγες, ούτε καν μόνο τους πολίτες των χωρών υποδοχής. Αφορά τη δημοκρατία. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο συγγραφέας προχωρά στον διαχωρισμό του Προσφυγικού από το Μεταναστευτικό. Δεν το κάνει όμως αυτό για να υποστείλει τις σημαίες της ηθικής υποχρέωσης στο Μεταναστευτικό, αλλά για να καταλήξει σε πιο πειστικά επιχειρήματα, που θα ενισχύουν αυτό που στο σημαντικότατο βιβλίο του «Ο πόλεμος και η δικαιοσύνη» (Πόλις, 2008) αποκαλούσε ήπιο κοσμοπολιτισμό. Εναν κοσμοπολιτισμό δηλαδή που αντιλαμβάνεται πως, στις παρούσες συνθήκες, το να εκλαμβάνεις τις υποχρεώσεις σου μόνον από τη σκοπιά του κόσμου δεν είναι μονάχα ουτοπικό, αλλά και στρεβλωτικό. Και επανέρχεται εδώ υποστηρίζοντας ότι δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια στις συγκρούσεις που προκύπτουν ανάμεσα στην αλληλεγγύη μας προς τα ανθρώπινα όντα γενικά και σε αυτήν προς τους συμπατριώτες μας ειδικά.
Η παραδοχή ότι μοιραζόμαστε με όλους τους ανθρώπους την ίδια ηθική φύση και ότι ανήκουμε στην ίδια ηθική κοινοπολιτεία δεν μπορεί να σταθεί μόνο ως μια ατομική θέση. Απαιτείται η ιδέα αυτού του θεμελιώδους συμφέροντος να αποκτήσει κρατική και διεθνή υπόσταση. Διαφορετικά, είναι μόνο ένα ευχολόγιο για λίγους. Το Προσφυγικό δεν είναι φυσικό φαινόμενο και δεν αφορά μόνο «εμάς». Αφορά και τους ίδιους τους πρόσφυγες. Δεν αναζητούνται απαντήσεις μόνο σε ερωτήματα που αφορούν το τι πρέπει να κάνουμε, αλλά και το τι θέλει και η «άλλη πλευρά». Την ίδια στιγμή όμως η κανονιστική προσέγγιση του ατομικού ηθικού καθήκοντος δεν μπορεί να αγνοεί ότι η αθρόα προσέλευση ανθρώπων με διαφορετική κουλτούρα και θρήσκευμα βαθαίνει την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια σε πολλούς από τους «ντόπιους», από τους συμπατριώτες μας.
Λόγος προάσπισης
Ο Παπαγεωργίου όμως δεν καταφεύγει σε ξενοφοβικές και ισλαμοφοβικές πομφόλυγες, ντυμένες μαχητές κατά του πολιτικά ορθού, για να πείσει για την ανάγκη αντιμετώπισης του Προσφυγικού με συγκεκριμένες κρατικές και διεθνείς πολιτικές. Βομβαρδισμένοι ίσως από κοινοτοπίες για την καταστροφή που φέρνει το politically correct, χρειαζόμαστε μεγαλύτερη πνευματική προσπάθεια για να διεισδύσουμε στο βάθος της σκέψης του συγγραφέα. Αντίπαλός του δεν είναι το πολιτικά ορθό, αλλά και δεν «αγκυροβολεί» απλά στα λιμάνια της αλληλεγγύης. Ως σοβαρός φιλόσοφος και διανοούμενος καταφεύγει στον διαχωρισμό μεταξύ των ενδοπολιτικών καθηκόντων μας και των σχέσεών μας με τους άλλους για να «κατασκευάσει» έναν λόγο προάσπισης τόσο των συμπολιτών μας όσο και των προσφύγων.
Με τα ενδοπολιτικά καθήκοντά μας δίνουμε προτεραιότητα στους συμπολίτες μας. «Ως μέλη μιας δημοκρατικής πολιτικής κοινότητας, οφείλουμε πάνω απ’ όλα να σεβόμαστε και να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον και φυσικά να μην παραβαίνουμε τους νόμους του δημοκρατικού μας κράτους». Εκτός από ανθρώπινα και ηθικά υποκείμενα είμαστε και πολίτες συγκεκριμένων κρατών. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχουμε καθήκοντα έναντι των άλλων, αλλά σε αντίθεση με έναν ρηχό «φιλελευθερισμό» ο κύριος φορέας που οφείλει και νομιμοποιείται να ασκήσει πολιτικές υπέρ των προσφύγων είναι το κράτος. Το δημοκρατικό κράτος. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι το πολυτιμότερο στοιχείο που οφείλουμε να κρατήσουμε από αυτό εδώ το εξαιρετικό δοκίμιο.

Τα όρια

Εφαρμογήκαντιανού προτύπου

Αφετηρία αλλά και κατάληξη του Παπαγεωργίου είναι αυτό που ονομάζει «μεικτή κρατικοκεντρική κοσμοπολιτική αντίληψη». Αυτή η αντίληψη θέτει και τα όρια στις γενικεύσεις που προκύπτουν από την αδιαμεσολάβητη καντιανή αντίληψη για την αρωγή ως ατομικό ηθικό καθήκον. Κατά τη γνώμη μου, όμως, ο συγγραφέας δεν απαντά πλήρως στο πού είναι αυτό το όριο της σχέσης των καθηκόντων απέναντι στους συμπολίτες μας και απέναντι στους πρόσφυγες. Ως αφέτης ρίχνει την πιστολιά της εκκίνησης μιας συζήτησης. Ο τερματισμός της είναι μαραθώνιος. Επίσης, αν ο Παπαγεωργίου μελετούσε εδώ πιο διεξοδικά την άνοδο της Ακροδεξιάς, θα μπορούσε να δει από την άλλη και τα προβλήματα που θέτουν εκείνοι οι πρόσφυγες που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτό που ο ίδιος αποκαλεί δημοκρατικό, ανεξίθρησκο κράτος. Θέμα που το περιγράφει, αλλά δεν επιμένει στην ανάλυσή του.

Ο Παπαγεωργίου αναζητεί τρόπους εφαρμογής του καντιανού προτύπου, το οποίο αφορά τα ηθικά κίνητρα και τους θεμελιώδεις σκοπούς της ατομικής συμπεριφοράς στο πλαίσιο λειτουργίας της σύγχρονης δημοκρατικής πολιτείας. Αυτό κάνει ακριβώς τούτο το βιβλίο υπερπολύτιμο.

Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου

Οι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους

Εκδ. Πόλις, 2017, σελ. 90

Τιμή: 10 ευρώ

Τελευταία Νέα