Ο Χάρης Βλαβιανός είναι μία από τις περισσότερο διακριτές παρουσίες της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, καθώς τα δεκατρία προηγούμενα ποιητικά βιβλία του διαμόρφωσαν ένα όχι μόνο εκφραστικό αλλά και κοσμοθεωρητικό στίγμα, ανάλογο του οποίου δεν έχει κανένας άλλος συγκαιρινός του έλληνας ποιητής. Η δέκατη τέταρτη συλλογή του, Αυτοπροσωπογραφία του λευκού, συνεχίζει λοιπόν την πορεία ενός έργου που μετρά ήδη μια τριακονταπενταετία (χρονολογώ από το 1983, έτος έκδοσης του πρώτου ποιητικού βιβλίου του). Συνάμα, η ίδια συλλογή οριοθετεί την ακμή της ωριμότητας του Βλαβιανού. Αν προσπαθούσα να ορίσω το στίγμα αυτής της ωριμότητας, με δεδομένες τη συνθετότητα και την πολυπρισματικότητα με τις οποίες ο Βλαβιανός γράφει την ποίησή του, θα κατέληγα στην εξής διαπίστωση: ζώντας (και επίσης γράφοντας και διαβάζοντας ποίηση) μετά το τέλος της ομορφιάς (Το τέλος της ομορφιάς είναι ο τίτλος παλαιότερου ποιητικού βιβλίου του, το 2003), ο εναγώνιος αναστοχασμός για την ταυτότητα του ανθρώπινου υποκειμένου μέσα σε έναν απομαγευμένο πλέον κόσμο και η πεισματική εκφραστική και οντολογική απορία για το αν και πώς μπορεί ακόμα η ποίηση να εκφράσει αυτόν τον κόσμο εξακολουθούν να αντέχουν. Για να εστιάσω την προσοχή μου στον τίτλο της συλλογής, αντέχουν επειδή αναμετριούνται με όλα όσα υπόσχονται και αναιρούν, κρύβουν και φανερώνουν η εκτυφλωτική λάμψη και το τρομακτικό κενό του λευκού. Ανάμεσα στις δυνητικές ερμηνείες του τίτλου της συλλογής, επιχειρώ να διατυπώσω μία: το λευκό της σελίδας γράφεται μόνο του, εικονίζοντας το «χαμένο νόημα», αλλά και εκεί χαράζεται η αυτοπροσωπογραφία του ανθρώπινου προσώπου που αναζητά το νόημα, κι ας είναι χαμένο. Ετσι το νόημα του τίτλου νομίζω ότι ανάγεται από τη λευκότητα της άδειας σελίδας στη σχέση της ποίησης με τον κόσμο, μέσα από δυαδικές σχέσεις: η άδεια λευκή σελίδα κι η γραμμένη ποίηση, η ποίηση και το ανθρώπινο πρόσωπο, το ανθρώπινο πρόσωπο κι ο κόσμος.
Σε γνώριμα εδάφη
Υστερα από μια περίοδο προσωρινής άσκησης στον πεζό λόγο, που απέφερε τα βιβλία Το αίμα νερό (2013), μια ανασύνθεση της προσωπικής οικογενειακής ιστορίας ως διαρκώς ανεπούλωτου τραύματος, και Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ (2016), μια μυθοπλασιακή αλλά τρομαχτικά πειστική και ρεαλιστικά αληθοφανής επινόηση του ημερολογίου του νεαρού Χίτλερ την εποχή της ψυχοδιανοητικής εκκόλαψης του μεγαλύτερου σφαγέα του 20ού αιώνα, ο Βλαβιανός με την Αυτοπροσωπογραφία του λευκού επανέρχεται στα γνώριμα εδάφη του αμιγώς ποιητικού έργου του. Πάντως και αυτή η συλλογή βασίζεται, όπως και οι προηγούμενες, στην ώσμωση του ποιητικού και του πεζού λόγου, στη συνύφανση του ποιητικού λυρισμού με πολλά στοιχεία του διανοητικού δοκιμίου και του φιλοσοφικού στοχασμού, όπως και στη συνύπαρξη του πρωτότυπου ποιητικού λόγου (των «δικών» του ποιημάτων) με τα 16 μεταφρασμένα ισάριθμα αγαπημένα ποιήματα εκλεκτών ποιητών του 20ού αιώνα, στην ενότητα «Η αντοχή των ποιητών», που και αυτά εντέλει λειτουργούν ως αφομοιωμένα δικά του ποιήματα.
Η παραλλαγή
Ο ειδολογικός-ποιητολογικός υπότιτλος της συλλογής, «[Ποιήματα / στιγμιότυπα / μεταγραφές]», παραλλάσσει λίγο εκείνον που πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο Διακοπές στην πραγματικότητα. [Ποιήματα / σχεδιάσματα / μεταγραφές] (2009) και επαναλήφθηκε στο βιβλίο Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων. Ποιήματα | Σχεδιάσματα | Μεταγραφές: 1991-2003 (2013), όπου ο Βλαβιανός αναδημοσίευσε τέσσερις συλλογές του. Οι τρεις εκείνοι όροι που παρατέθηκαν στους υπότιτλους υποδείκνυαν τρεις αλληλοσυμπληρωματικές μεταξύ τους κατηγορίες κειμένων που περιέχονταν στα δύο βιβλία. Κατά βάθος και κατά βάση η λειτουργία της γραφής του Βλαβιανού είναι «μεταγραφική». Αυτή η «μεταγραφική» λειτουργία τοποθετείται στο κέντρο του ποιητικού συστήματός του, ως αδιάσπαστος πυρήνας του – απλανής, απ’ όπου διαχέεται προς όλες τις κατευθύνσεις των αυτόφωτων και των «ετερόφωτων» (ακριβέστερα: ετερογενών) ποιημάτων του το ισχυρό φως των δικών του ποιητικών λέξεων.
O Eυριπίδης Γαραντούδης είναι καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Εσώκλειστο σύμπαν

Η αναπόδραστη τύρβη του κοινότοπου

Ενα ακόμα από τα κύρια γνωρίσματα και βασική αρετή της ποίησης του Βλαβιανού είναι ότι μέσα από την αδιόρατη γραφή στην επιφάνεια του λευκού περιχαράσσει την περιοχή της εύθραυστης επικράτειας της ανθρώπινης εμπειρίας, όπως αυτή βιώνεται στις μέρες μας. Ισως γι’ αυτό στον ειδολογικό υπότιτλο της συλλογής Αυτοπροσωπογραφία του λευκού ο προσδιορισμός «σχεδιάσματα» αντικαταστάθηκε από τη λέξη «στιγμιότυπα». Αμεσα η λέξη αυτή στοχεύει στα 36 «στιγμιότυπα» που συνθέτουν τη συνθετική ενότητα «Σχεδόν διάσημος», όπου ο Βλαβιανός ανασυνθέτει μια κωμική ιστορία της νεότερης ελληνικής ποίησης, τοποθετώντας τον εαυτό του σε διάφορες στιγμές δίπλα στους διάσημους ποιητές της. Εμμεσα, όμως, η λέξη «στιγμιότυπα» πιστεύω ότι αναφέρεται και στην πρώτη και μεγαλύτερη ενότητα του βιβλίου «Ωδή στο χαμένο νόημα» (51 ποιήματα). Η βασική ποιητική ύλη της είναι οι καθημερινές ανθρώπινες σχέσεις και συναναστροφές, όλη αυτή η αναπόδραστη τύρβη του επαναλαμβανόμενου, του κοινότοπου, του ταπεινού και του μίζερου όπου όλοι αναλώνουμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Συνθέτοντας την ωδή στο χαμένο νόημα των καθημερινών ανθρώπινων σχέσεων, ο Βλαβιανός κατορθώνει, ανεξάρτητα από το εκφραστικό στίγμα του ως συνεχιστή του μοντερνισμού και συνάμα ως δημιουργικού μεταμοντέρνου υπονομευτή του, να είναι, κυρίως, ένας σύγχρονος ποιητής, μέσα από τα ποιήματα του οποίου ο κάθε αναγνώστης λιγότερο ή περισσότερο αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη του δικού του λευκού. Κι αν ό,τι γεμίζει, επίσης, το άδειο λευκό της καθημερινότητας και του ανθρώπινου υποκειμένου είναι η ποίηση, παλαιότερη και σύγχρονη, αυτή η τεράστια χοάνη μέσα από την οποία ο Βλαβιανός φιλτράρει ολόκληρο τον κόσμο, είναι επειδή μόνο αυτή μπορεί να φτιάχνει ένα εσώκλειστο σύμπαν, με την πολύ ανθρώπινη ωδή της για το χαμένο νόημα του λευκού, της ζωής και του κόσμου.

Χάρης Βλαβιανός

Αυτοπρο-σωπογραφία του λευκού

[Ποιήματα / στιγμιότυπα / μεταγραφές]

Εκδ. Πατάκη

2018, σελ. 181

Τιμή: 14,40 ευρώ