Κουνούπια, σκνίπες και κρότωνες (γνωστοί και ως τσιμπούρια): αυτοί είναι οι τρεις βασικοί εκπρόσωποι των διαβιβαστών, όπως ονομάζονται τα έντομα που μεταφέρουν ιούς στα ζώα και στον άνθρωπο με ένα απλό τσίμπημα. Και (δυστυχώς) το καλοκαίρι κυκλοφορούν ανάμεσά μας.

Ο ομότιμος καθηγητής Παθολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Γεώργιος Σαρόγλου, σε διάλεξη που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδος, «χαρτογράφησε» τις διαδρομές των λοιμωδών νοσημάτων, αναδεικνύοντας παράλληλα τους βασικούς ενόχους για την εξάπλωσή τους.

Η πρόσφατη εμφάνιση και η σταδιακή εξάπλωση του κουνουπιού Aedes albopictus (ασιατικό κουνούπι τίγρης) στην Ευρώπη οδήγησαν σε δύο μεγάλες εξάρσεις του ιού Chikungunya στην Ιταλία το 2007 και το 2017 και σε τοπικές εξάρσεις του δάγκειου πυρετού στη Νότια Γαλλία και στην Κροατία τα τελευταία χρόνια.

Επιπλέον, το Aedes aegypti –ο πλέον επικίνδυνος διαβιβαστής του ιού Zika –που επανεμφανίστηκε στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Γι’ αυτό και η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) έχει οργανώσει διαβούλευση με όλα τα κράτη – μέλη, με στόχο τον Σεπτέμβριο να έχει καταλήξει σε ένα αποτελεσματικό σχέδιο για τον περιορισμό της απειλής.

Είναι ενδεικτικό ότι μόλις το 45% των κρατών – μελών της περιοχής διαθέτει σύστημα παρακολούθησης και διαχείρισης διαβιβαστών.

Στον χάρτη, οι κόκκινες ζώνες βρίσκονται κατά κανόνα σε χώρες λιγότερο ανεπτυγμένες, σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη. Σύμφωνα όμως με τον ειδικό, τα λοιμώδη νοσήματα δεν περιορίζονται γεωγραφικά αλλά εμφανίζονται στον παγκόσμιο πληθυσμό, κάτι το οποίο αποδίδεται σε τρεις λόγους:

– Στην αύξηση της αντοχής των διαβιβαστών στα εντομοκτόνα.

– Στην παγκοσμιοποίηση, όπως εκφράζεται μέσα από την αύξηση των ταξιδιών, την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και τα συνεχώς αυξανόμενα κύματα μετανάστευσης.

– Στις αλλαγές στη χρήση της γης εξαιτίας της αστικοποίησης της ζωής σε όλο τον πλανήτη, αλλά και των περιβαλλοντικών αλλαγών, που είχαν ως συνέπεια τη μεταφορά των παθογόνων αιτίων και των διαβιβαστών από τις τροπικές δασικές περιοχές στις πόλεις και κυρίως σε χώρες με χαμηλούς οικονομικούς πόρους.

Τρεις κατηγορίες

Οι διαβιβαστές. Τα κουνούπια χωρίζονται σε κατηγορίες, η κάθε μια από τις οποίες σχετίζεται με τη μεταφορά πολλών και διαφορετικών ιών:

– Το κοινό «αστικό» κουνούπι (Culex), το οποίο πολλαπλασιάζεται ταχύτατα και στη συνέχεια μεταδίδει τον ιό Δυτικού Νείλου, την εγκεφαλίτιδα του St. Louis κ.ά.

– Το ανωφελές κουνούπι (Anopheles) το οποίο προτιμάει συνήθως τα καθαρά νερά για να εναποθέσει τα αβγά του, τσιμπάει από το σούρουπο ώς το χάραμα καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας και είναι ο διαβιβαστής της ελονοσίας.

– Το κουνούπι τίγρης (Aedes), το οποίο έκανε την εμφάνισή του στη χώρα μας μετά το 2003, μεταδίδει τον δάγκειο πυρετό, τον ιό Zika, τον ιό Chikungunya και τον κίτρινο πυρετό, τσιμπάει καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας και απαντά σε υψόμετρο χαμηλότερο των 1.500 μέτρων

Σκνίπες. Μεταφέρουν τον ιό της λεϊσμανίασης, ο οποίος εμφανίζεται συχνά και στη χώρα μας.

Κρότωνες. Μεταφέρουν τον αιμορραγικό πυρετό Crimean-Congo, τη νόσο Lyme, την εγκεφαλίτιδα Κεντρικής Ευρώπης κ.ά.

Οι ασθένειες

Ελονοσία. Το 1974 η Ελλάδα χαρακτηρίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) «χώρα ελεύθερη ελονοσίας» έπειτα από εντατικό πρόγραμμα αντιμετώπισής της στο διάστημα 1946-1970. Εκτοτε η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στη λίστα με τις ενδημικές χώρες του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων η οποία συνοδεύεται από ταξιδιωτικές οδηγίες πρόληψης για την επίσκεψη σε αυτές, καθώς καταγράφονταν από 20 έως 110 εισαγόμενα κρούσματα ετησίως για τα έτη 2009-2017, κυρίως λόγω των μεταναστών από ενδημικές χώρες.

Ομως, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα καταγράφονταν και κρούσματα εγχώριας μετάδοσης, δηλαδή σε άτομα που δεν είχαν ταξιδέψει προς και από ενδημικές χώρες, αλλά ενδεχομένως είχαν προσβληθεί από τον ιό μέσω διαβιβαστή, ο οποίος υπάρχει και στην Ελλάδα.

Μία σύγχρονη μορφή της νόσου, η εμφάνιση της οποίας οφείλεται εξ ολοκλήρου στον διαβιβαστή της, είναι η «ελονοσία των αεροδρομίων». Το ανωφελές κουνούπι μπορεί να πετάξει σε απόσταση έως 4 χλμ. Για τον λόγο αυτό, όταν οι μολυσμένοι διαβιβαστές μεταφερθούν από ενδημικές χώρες σε μη ενδημικές μέσω των αεροπλάνων, συχνά εμφανίζονται κρούσματα της νόσου σε κατοίκους των περιοχών γύρω από τα αεροδρόμια.

Το κουνούπι τίγρης είναι ο διαβιβαστής των λοιμωδών νοσημάτων που, εκτός από τον δάγκειο πυρετό ο οποίος είχε κρούσματα και στη χώρα μας από τον περασμένο αιώνα, προκαλούν πολύ μεγάλες επιδημίες μετά το 2005 σε όλο τον κόσμο. Το εμπόριο ελαστικών και επίπλων από τη ΝΑ Ασία συνέβαλε σημαντικά στη μεταφορά του διαβιβαστή και συνεπώς των ιών που μεταφέρει, σε όλο τον κόσμο.

Ο δάγκειος πυρετός και η νόσος Chikungunya έχουν κοινό χαρακτηριστικό ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό των κρουσμάτων τους δεν παρουσιάζουν συμπτώματα, ενώ από το 2011 περισσότερες από 100 χώρες παγκοσμίως έχουν χαρακτηριστεί ενδημικές, κυρίως στην Κεντρική και τη Νότια Αμερική, στην Αφρική και στη Νοτιοανατολική Ασία. Επιδημίες όμως έχουν καταγραφεί και στην Ευρώπη.

Η διαφορά του ιού Zika είναι ότι η μετάδοσή του γίνεται όχι μόνο μέσω του μολυσμένου διαβιβαστή, αλλά και μέσω σεξουαλικής επαφής, καθώς και με κάθετη μετάδοση, από την έγκυο στο έμβρυο. Επίσης, οι επιπλοκές της νόσου είναι αρκετά πιο σοβαρές, αφού αφορούν συγγενείς ανωμαλίες του κεντρικού νευρικού συστήματος και μικροκεφαλία στα μωρά που γεννιούνται με τον ιό. Ο ιός εξαπλώθηκε με πολύ γοργούς ρυθμούς με την εμφάνιση επιδημιών στη Γαλλική Πολυνησία το 2007, στη Βραζιλία το 2015, στο Μαϊάμι το 2016, ενώ καταγράφηκε ταχεία εξάπλωσή του στα νησιά της Καραϊβικής και της ΝΑ Ασίας.

Τελευταία Νέα