Η γενιά και η δικτατορία της οργής

Επίμονος παρατηρητής των κραδασμών που συγκλονίζουν κοινωνικό σώμα και ατομική ψυχοσύνθεση κατά τη διάρκεια της κρίσης, ο Χρήστος Χρυσόπουλος αναλαμβάνει εδώ να αποτυπώσει τις βίαιες ψυχικές μετατοπίσεις που χαρακτηρίζουν την εποχή μας.

Ο συγγραφέας χωρίς περιστροφές μάς δείχνει από τον τίτλο κιόλας τι πραγματεύεται ακριβώς. Ενα λεπτό τομίδιο που πάλλεται από την ένταση της εποχής. Στις σελίδες του ξεδιπλώνεται το φάσμα της οργής. Στους δρόμους, στους χώρους εργασίας, στα μέλη μιας οικογένειας, ανάμεσα στα δυο φύλα, στα κρυφά ένστικτα και στις καταπιεσμένες ορμές. Ο θυμός που σκοτώνει τον ίδιο τον οργισμένο, όπως αναφέρει κάπου ο συγγραφέας.

Στις σκοτεινές γωνιές και στις καταπακτές της πόλης εξελίσσεται τοίχο τοίχο ένα εκτεταμένο κυνήγι κεφαλών. Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο, σημείωνε ο Καζαντζάκης στην εισαγωγή της «Ασκητικής». Και αυτό το είχαμε λησμονήσει τα χρόνια της επίπλαστης ευωχίας. Οχι πως και τότε οι υπόγειες διεργασίες ήταν ανενεργές. Τώρα όμως ζούμε σ’ ένα παρατεταμένο παρόν στο οποίο εντείνεται, αυξάνεται η θερμοκρασία της βίας. Εκφράζεται με μια ευρεία γκάμα κινήτρων που έχουν ως άξονες αναφοράς την πληβειοποίηση, την κατακόρυφη άνοδο του ρατσισμού, την διάλυση των εδραιωμένων βεβαιοτήτων και τη ματαίωση προσωπικών ελπίδων.

Μια μεταιχμιακή εποχή

Πρόκειται για πολυεστιακό φαινόμενο και για μεταιχμιακή εποχή, όπου τα όρια και οι αντοχές των ρήξεων έφεραν κατακερματισμούς και σκληρές αναδιατάξεις σε όλο το διαχειρίσιμο πνευματικό υλικό των περισσοτέρων πολιτών. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ πως «Η γη του θυμού» κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση στη Γαλλία το 2015 σε μετάφραση της Αν-Λορ Μπριζάκ. Εγινε θεατρική παράσταση από την ομάδα Et-alors, που παρουσιάστηκε, μεταξύ άλλων, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2018.

Ο έμπειρος συγγραφέας χτίζει το βιβλίο φαινομενικά γύρω από μια τεμαχισμένη θεατρική πρόζα. Μπολιάζοντάς την συνεχώς με στοιχεία διηγηματικής αφήγησης, αλλά και τρόπους παρμένους από τoν προφορικό λόγο, το ρεπορτάζ, όπως και την φωτογραφία-στιγμιότυπο. Η θραυσματική διευθέτηση του κειμενικού χώρου ηχεί ως ένα όλον που ξεπερνά τις επιμέρους προσεγγίσεις. Ο Χρυσόπουλος δεν αφήνει υπονοούμενα για ένα όποιο «ανοιχτό τέλος». Καταθέτει τη δική του ερμηνεία για τις υποδόριες διαδρομές της εκτεταμένης οργής, δίχως να μπει στην διαδικασία των αιτιάσεων και των λοιπών ψυχολογικών μοντέλων που έχουν ενσκήψει πολύ έντονα στην λογοτεχνία τελευταία, αφήνοντας έτσι περιθώριο στον αναγνώστη να νιώσει στο πετσί του το δάγκωμα της οργής.

Τα σώματα εξισώνονται

Μετανάστες στη σειρά. Κολλημένοι στους τοίχους του σιδηροδρομικού σταθμού. Τα σώματά τους έκθετα στην αγοραία βία. Εκείνη που σε θέλει υποδουλωμένο στην ανάγκη της. Στην πτώση, τα σώματα εξισώνονται. Ο θυμός απλώνει τα πλοκάμια του. Είναι παροξυσμικός και γι’ αυτό τον λόγο δειλός. Μια παραδοξότητα που αν δεν την ταΐσεις θα γυρίσει εναντίον σου. Στο τέλος ο θυμός είναι αυτός που θα σκοτώσει και τον οργισμένο. Σε μια εταιρεία τηλεφωνικών συνδιαλέξεων η ζωή είναι αφόρητη. Οι εργαζόμενες μοιάζουν με πειραματόζωα κάτω από τις ατέλειωτες βάρδιες και τις πιέσεις της διοίκησης. Δεν έχουν ζωή ή μάλλον νομίζουν πως η μόνη ζωή που έχουν είναι μια μηχανιστική αναπαραγωγή έντασης. Δυο εργάτριες συνωμοτούν κατά του φαλλοκράτη διευθυντή. Φαίνεται ότι τις έχει παρενοχλήσει σεξουαλικά. Οχι ακριβώς όμως… Υστερα από εσωτερική ανάκριση ο διευθυντής φεύγει. Η καταγγέλλουσα υπάλληλος παραμένει με εκβιαστικό αντάλλαγμα την ένοχη σιωπή της. Κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου της κρίσης είναι η απομόνωση και η έλλειψη συνεκτικών αφηγήσεων. Οι παραινέσεις αλληλεγγύης, αν και ανακουφιστικές, δεν κατάφεραν σε βάθος χρόνου να τρυπήσουν το σκληρό κέλυφος της ματαίωσης. Που συνεχώς ψάχνει τρόπους διαφυγής. Στρέφεται προς τον θυμό και εκείνος με τη σειρά του προς τον πιο αδύναμο, στον πιο ευάλωτο. Τα φονικά ένστικτα ανοίγουν δρόμο. Ουσιαστική όμως εκτόνωση δεν υπάρχει όσο ο θυμός κερδίζει περισσότερους οπαδούς ερήμην τους πολλές φορές. Από τη μια ο ματατζής, ο φορέας της καταστολής. Από την άλλη ο επιτιθέμενος διαδηλωτής, ο φορέας της εξέγερσης. Ανάμεσά τους, η διέγερση. Μια μικρή απόσταση διεκδίκησης της οργής.

Το πρόδηλο φαινόμενο

Αυτές οι μορφές βίας στις οποίες μόλις αναφερθήκαμε δημιουργούν ατύπως μια δέσμη εξωτερίκευσης της οργής. Ενός πρόδηλου φαινομένου που εκτείνεται από τη μηχανορραφία και τη δημόσια ταπείνωση έως την τυφλή εκτόξευση μίσους. Ο εσωτερικευμένος θυμός έρχεται με την επόμενη μικροϊστορία και αφορά ένα καλόβολο παιδί. Ησυχο και έξυπνο, καθώς έλεγαν. Το οποίο μια μέρα σωριάζει βιβλία και ενθυμήματα, χαρτιά και ό,τι άλλο βρίσκει και βάζει φωτιά στο δωμάτιο. Αμέσως μετά τον λόγο έχει ο ψυχίατρος. Εδώ ο θυμός είναι η έξαψη που φουσκώνει μέσα του. Το παιδί πεισμώνει στο στάδιο της σιωπής. Το οικογενειακό τραύμα καλά κρυμμένο κάτω από την κατ’ επίφαση γαλήνη δημιουργεί στο παιδί ένα ανεξήγητο χάσμα με τον εαυτό του και τον συναισθηματικό του κόσμο.

Στο τελευταίο επεισόδιο ανάμεσα σε μια γυναίκα και έναν άντρα που τσακώνονται αενάως ο Χρυσόπουλος τούς προτείνει να αλλάξουν για λίγο φύλο και κοινωνικό ρόλο. Το αρσενικό θα υποδυθεί πειστικά το θηλυκό και το αντίθετο. Τα σώματα αλλάζουν χωρίς να αλλοιωθούν οι αρχικές συμπεριφορές. Ενα οριακά λακανικό παιχνίδισμα που δείχνει τη σύγκρουση των δύο φύλων και κατά βάθος τη δυσανεξία να μην αίρεται, παρόλες τις φιλότιμες προσπάθειες. Το κανονικό θα γίνει το παράλογο. Η αμφιβολία της κυριότητας του κορμιού εξακτινώνει την οργή μέχρι την τελική αποδοχή της. Ο θυμός έχει αιχμαλωτίσει ήδη τον νου. Οταν μπορέσει το ζευγάρι και φτάσει σ’ ένα σημείο συνεννόησης, αρκεί ένας υπαινιγμός και όλα καταρρέουν ξανά.

Ο Χρυσόπουλος παρατηρεί από κοντά μερικές χαρακτηριστικές διαδρομές των διακλαδώσεων του θυμού. Μιας υφιστάμενης τεταμένης συνθήκης που μορφοποιεί ένα μπεκετικό κενό θα λέγαμε από τη μια μεριά, ανάμεικτου με την παρατεταμένη διαλυτική ισορροπία των μεσοστρωμάτων, από την άλλη. Την υποχώρηση των ορέξεων και την εμφάνιση μιας υπαρξιακής σχεδόν εξουθένωσης. Μια οντολογική διαπίστωση των τελευταίων χρόνων, με τις σκληρές όψεις της επιβίωσης σε πρώτο πλάνο και τις επιπτώσεις ενός ασταθούς βίου να αναδεύουν το βουβό κύμα του θυμού που δεν έχει προσανατολισμό. Ο συγγραφέας εκθέτει τη ραχοκοκαλιά του μεγαλύτερου κινδύνου: της δικτατορίας της οργής.

Χρήστος Χρυσόπουλος

Η γη του θυμού

Eκδ. Νεφέλη, 2018, σελ. 64,

Tιμή: 9 ευρώ