Ο Λεονάρδο Παδούρα έχει δημιουργήσει ένα αρκετά φανατικό κοινό στη χώρα μας που, βρέξει – χιονίσει, αγοράζει τα βιβλία του, έρχεται να τον δει στις κατά καιρούς επισκέψεις του στην Ελλάδα που την αγαπάει και προσπαθεί να την επισκέπτεται σχετικά τακτικά. Το κοινό τον παρακολουθεί τόσο γιατί γράφει ένα είδος μυθιστορήματος που αναμειγνύει πολλά επιμέρους είδη, από το αστυνομικό μέχρι το ιστορικό, το κοινωνικό και το πολιτικό, όσο και γιατί –τα δύο αυτά άλλωστε συνδέονται –έχει περιέργεια για αυτή την τόσο ενδιαφέρουσα χώρα, την Κούβα, που όπως και να τον κάνεις, ακόμα και μετά το τέλος του βασιλείου των Κάστρο, διατηρεί τον μύθο της.

Ο Παδούρα είναι, άλλωστε, ο πιο γνωστός κουβανός συγγραφέας που έμεινε στην Κούβα και δεν έφυγε για την Ισπανία ή κάποια άλλη ισπανόφωνη χώρα. Και το έκανε όχι γιατί ασπάζεται κατ’ ανάγκην τις αρχές του κουβανέζικου συστήματος –μάλλον το αντίθετο συμβαίνει -, όσο γιατί ήθελε να είναι ο πεζογράφος εκείνος στον οποίο, πενήντα χρόνια μετά, θα μπορούν να καταφεύγουν οι ιστορικοί για να δουν πώς ζούσε η Κούβα στην εποχή του.

Καταγράφει όλα τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα της Κούβας από τη μεριά του απλού ανθρώπου και με σημαντικό λογοτεχνικό μπρίο. Οχι ιδιαίτερα αισιόδοξος, γενικά, αλλά ακόμα και η απαισιοδοξία του αποπνέει κάτι το ελκυστικό, είναι και αυτή μέρος μιας εικόνας που μάλλον τροφοδοτεί παρά καταστρέφει τον κουβανέζικο μύθο. Γιατί ακόμα και στις σκοτεινότερες στιγμές των περιγραφών του η Κούβα συνεχίζει να μοιάζει ενδιαφέρουσα, πανέμορφη, ακόμα και εξωτική.

Το πιο νουάρ από όλα

Στο νέο του μυθιστόρημα, που λέγεται «Η διαφάνεια του χρόνου», ο Λεονάρδο Παδούρα κάνει μια βουτιά στην εποχή των Σταυροφοριών και επανέρχεται στο σήμερα για να βάλει τον ήρωά του, τον Μάριο Κόντε, να ψάξει να βρει ένα πολύτιμο άγαλμα, τη Μαύρη Παρθένο, που έκανε ένα απρόσμενο, λαθραίο ταξίδι από τα καταλανικά Πυρηναία στην Κούβα, την περίοδο του ισπανικού Εμφυλίου, και σήμερα έχει χαθεί.

Αλλά ας αφήσουμε τον ίδιο να μας εξηγήσει την πρόθεσή του:

«Η πρόθεσή μου ήταν να γράψω το πιο νουάρ μυθιστόρημα που είχα γράψει ποτέ» λέει στο «Βιβλιοδρόμιο». «Στα προηγούμενα βιβλία μου το βάρος έπεφτε στην κοινωνική κριτική. Γι’ αυτό και στο καινούργιο βιβλίο υπάρχουν τρία πτώματα, ενώ συνήθως στα βιβλία μου υπάρχει μόνο ένα πτώμα! Καθώς όμως εξελισσόταν, άρχιζε πάλι να μετατρέπεται σε κοινωνικό μυθιστόρημα. Είναι κάτι σαν μαγνήτης αυτό, που με τραβάει προς τα κοινωνικά προβλήματα της Κούβας. Κάποια στιγμή αποφάσισα να εντάξω και την Ιστορία ως βασική παράμετρο στο βιβλίο. Αλλωστε, όποιος έχει διαβάσει τα βιβλία μου ξέρει ότι η σχέση των χαρακτήρων με την Ιστορία είναι σταθερή σε αυτά. Στο συγκεκριμένο, όμως, εν τέλει η ιστορική διάσταση αναμείχθηκε και με μια διάσταση υπαρξιακή. Λ.χ. μιλάω για την παρουσία των χριστιανών στους Αγίους Τόπους την περίοδο των Σταυροφοριών. Και εκεί το πιο σημαντικό στοιχείο δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα, αλλά η σχέση των χαρακτήρων του μυθιστορήματος με τα γεγονότα. Προέκυψε τελικά ένα υβριδικό μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα ιστορικό, κοινωνικό και υπαρξιακό. Ενα μυθιστόρημα στο οποίο προσπαθώ να είμαι φιλόδοξος. Γιατί κατάλαβα πια ότι μου είναι εύκολο να γράψω μια απλή αστυνομική ιστορία. Είναι όμως πολύ επικίνδυνο για τον συγγραφέα η συγγραφή να μετατρέπεταισε ευκολία».

Ο κίνδυνος της ευκολίας

Ποιος είναι ακριβώς ο κίνδυνος της ευκολίας, ο Λεονάρδο Παδούρα μάς το εξηγεί… γλαφυρά: «Πιστεύω αυτό που είπε κάποτε ο Χέμινγουεϊ, ότι “το μεγαλύτερο χάρισμα ενός συγγραφέα είναι να έχει ενσωματωμένο μέσα του έναν ανιχνευτή σκατών”! Οταν αυτός ο ανιχνευτής πάψει να λειτουργεί, τότε υπάρχουν δύο εκδοχές: είτε ο συγγραφέας παύει να γράφει –αυτή είναι η πιο οδυνηρή –είτε συνεχίζει να γράφει αλλά με τον ανιχνευτή του σε κακή κατάσταση –και αυτή είναι η πιο συνηθισμένη περίπτωση».

Η κατάληξη του μυθιστορήματος, που πηγαίνει προς τα πίσω μέχρι τις Σταυροφορίες, είναι ο Δεκέμβριος του 2014. «Είναι η περίοδος που Ομπάμα και Ραούλ Κάστρο αρχίζουν να συζητούν για τη βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ – Κούβας. Εμείς οι Κουβανοί καταλαβαίνουμε τότε ότι μια ολόκληρη εποχή τελείωσε και αρχίζει μία άλλη. Επειτα από 55 χρόνια σύγκρουσης και εχθρότητας ανάμεσα στις δύο χώρες αρχίζει να υπάρχει ένας χώρος διαλόγου. Ηθελα το μυθιστόρημα να τελειώσει σε μια στιγμή ελπίδας, αφού πρώτα είχα αφηγηθεί μια ιστορία βυθισμένη στην απελπισία. Δυστυχώς, όσα συνέβησαν τα τελευταία δύο χρόνια έχουν καταστρέψει την ελπίδα. Οι προσδοκίες που είχαμε σε σχέση με τις ΗΠΑ έχουν εξαφανιστεί. Ας ελπίσουμε ότι σε δύο ή σε έξι χρόνια, χωρίς τον Τραμπ, θα ξαναφτιαχτούν γέφυρες. Για την Κούβα, αυτό μπορεί να είναι πολύ σημαντικό ως προς το οικονομικό της μέλλον».

Ενα ερωτηματικό

Η Κούβα ζει σε ένα σύστημα όπου όλοι έχουν κάποιες στοιχειώδεις παροχές, αλλά και η συντριπτική πλειονότητα ζει αρκετά φτωχικά. Σε περίπτωση ανοίγματος της χώρας, κάποιοι θα φοβόντουσαν ωστόσο ότι ο ίδιος μικρός πλούτος απλώς θα μοιραζόταν πιο άνισα. «Η Κούβα είναι μικρή αγορά, αλλά με ενδιαφέρον για τις ΗΠΑ. Και σε περίπτωση ανοίγματος θα είναι και ένα πεδίο για επενδύσεις από Κουβανούς του Μαϊάμι. Προς το παρόν, βέβαια, το μέλλον της Κούβας αποτελεί ένα ερωτηματικό» εξηγεί. «Και ναι, το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς θα χειροτερεύει συνεχώς. Το σύστημα της ισότητας ωστόσο δεν λειτούργησε και δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Δεν είναι δυνατόν, σε μια χώρα, κάποιο ποσοστό του πληθυσμού να δουλεύει και να κάνει θυσίες και ένα άλλο ποσοστό να ζει χωρίς να δουλεύει. Πρέπει να έρχεται η στιγμή που η προσπάθεια και η ευφυΐα που επενδύει κάθε άνθρωπος θα έχουν μια ανταμοιβή. Η κουβανέζικη κοινωνία, από οικονομική σκοπιά, λειτουργεί αντεστραμμένα. Ο γιατρός κερδίζει ένα δολάριο τη μέρα, ενώ ο αχθοφόρος σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο κερδίζει δέκα, γιατί παίρνει φιλοδωρήματα και από τους ξένους τουρίστες και από τους ευκατάστατους Κουβανούς που θέλουν να δείξουν ότι και αυτοί μπορούν να δίνουν αντίστοιχα φιλοδωρήματα. Ο αχθοφόρος είναι και αυτός σημαντικός, αλλά χωρίς τον γιατρό δεν μπορούμε να ζήσουμε. Δεν έχω πρόβλημα αν οι πιο ικανοί, επιδέξιοι και ευφυείς βγάζουν περισσότερα χρήματα, ακόμα και αν αυτό δημιουργεί διαφοροποιήσεις στον κοινωνικό ιστό» λέει.

Ο κουβανός συγγραφέας δεν δείχνει να φοβάται ιδιαίτερα μην τυχόν πληγεί η κουβανέζικη κουλτούρα από έναν βίαιο εκδυτικισμό. «Πιστεύω ότι η μεγάλη εισβολή δεν θα είναι πολιτισμική, αλλά οικονομική. Το πιο τρωτό σημείο στην Κούβα είναι η οικονομία και όταν θέλεις να εισβάλεις κάπου, διαλέγεις να επιτεθείς στο πιο τρωτό σημείο του άλλου. Αντίθετα, η κουβανέζικη κουλτούρα θα φανεί ανθεκτική, όσα ισχυρά χτυπήματα και αν δεχθεί. Σε κάποια φάση, αναπόφευκτα, θα επηρεαστεί από την κουλτούρα του καταναλωτισμού. Ωστόσο, και σήμερα υπάρχει μια τέτοια κουλτούρα, έστω και σε πιο φτωχικό πλαίσιο».

Τα κοινά στοιχεία

Στην παρατήρησή μας ότι Κούβα και Ελλάδα έχουν κάτι κοινό, το βλέμμα των άλλων –καθώς οι ξένοι βλέπουν συχνά και τις δύο χώρες με ματιά εξωτισμού -, ο Λεονάρδο Παδούρα λέει ότι «ναι μεν, σε πολιτιστικό επίπεδο, Ελλάδα και Κούβα μάς βλέπουν οι άλλοι με τρόπο στερεοτυπικό, ωστόσο κι εμείς συμβάλλουμε στη δημιουργία στερεοτύπων. Κάπως φταίμε κι εμείς γι’ αυτό». Και συμπληρώνει: «Ο ελληνικός πολιτισμός είναι πολύ παλιός και ο κουβανέζικος πολύ πιο νέος, εντούτοις και η ελληνική και η κουβανέζικη υπερηφάνεια είναι τεράστιες. Είμαστε περήφανοι ακόμα και για τη φτώχεια μας! Και επιδιώκουμε σχέση ίσων προς ίσους με όλο τον κόσμο, ακόμα και αν ο υπόλοιπος κόσμος μάς κοπανάει και μας ρίχνει κάτω. Στην περίπτωση της Κούβας αυτό είναι σημαντικό σε σχέση με την οπτική με την οποία οι Κουβανοί βλέπουν τα πράγματα, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι η χώρα με την οποία βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση επί 55 χρόνια είναι υπερδύναμη και βρίσκεται σε απόσταση μόλις 90 μιλίων!».
Κουλτούρα

Καραϊβική, η Μεσόγειος του νέου κόσμου

Στην παρουσίαση του βιβλίου του, ο 63χρονος συγγραφέας είπε ότι «η Καραϊβική είναι η Μεσόγειος του νέου κόσμου». Του ζητάμε να μας το εξηγήσει: «Η Μεσόγειος είναι ο τόπος καταγωγής του δυτικού πολιτισμού. Στη Μεσόγειο έχει επιτευχθεί μια τεράστια εξέλιξη πολιτισμών. Γιατί όλοι οι λαοί επωφελήθηκαν από την επαφή με τους άλλους και από την ανάμειξή τους. Και όλο αυτό είναι μια διαδικασία που δεν έχει σταματήσει.

Στην Καραϊβική συμβαίνει κάτι ανάλογο, παρόλο που η εξέλιξη των πολιτισμών δεν πραγματοποιήθηκε μέσα από μια ιστορική διαδικασία αλλά μέσα από ένα τραύμα. Μέσα από τη γενοκτονία των αυτόχθονων πολιτισμών. Από αυτές τις παλιές κουλτούρες έχουν απομείνει ελάχιστα πράγματα. Ωστόσο με αυτή την τραυματική διαδικασία ενώθηκαν δύο κουλτούρες, η αφρικανική και η ευρωπαϊκή. Μια διαδικασία ακόμα και σήμερα τραυματική, που δημιουργεί όμως νέο πολιτισμό. Είναι η κουλτούρα της επιμιξίας. Αυτό που αποκαλείται και κρεολή κουλτούρα».

Τον ρωτάμε και για όσα συνέβησαν με το πλοίο «Aquarius» που έκανε τον περίπλου της Μεσογείου μέχρι που οι μετανάστες και πρόσφυγες που είχαν περισυλλεγεί να καταφέρουν να πατήσουν πόδι σε στεριά. Ο Παδούρα, στο νέο του μυθιστόρημα, περιγράφει άλλωστε και μια εσωτερική μετανάστευση στην Κούβα που έχει οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους να ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες στα περίχωρα της Αβάνας ενώ, και παλιότερα, είχε μιλήσει για το περίφημο πλοίο «Σεντ Λούις» που θύμισε σε πολλούς υποψιασμένους το «Aquarius». Το «Σεντ Λούις», τον Μάιο του 1939 ξεκίνησε από το Αμβούργο με προορισμό την Κούβα, με επιβάτες σχεδόν χίλιους Εβραίους κυνηγημένους από τους Ναζί. Ενώ είχαν βίζα για την Κούβα, η κυβέρνηση δεν τους επέτρεψε τελικά να αποβιβαστούν, κατόπιν δεν τους επέτρεψαν ούτε οι ΗΠΑ –το πλοίο κατευθύνθηκε στη Φλόριντα –ούτε ο Καναδάς, και επέστρεψαν τελικά στην Ευρώπη (Αμβέρσα). Πολλοί από τους επιβάτες έχασαν αργότερα τη ζωή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

«Αυτό που συμβαίνει με τους μετανάστες που κατευθύνονται από την Αφρική και την Ασία προς την Ευρώπη είναι μια ιστορία που έχει επαναληφθεί πολλές φορές και με πολλές έννοιες», σχολιάζει. «Για την ιστορία του υπερωκεάνιου «Σεντ Λούις», που είναι μια παρόμοια ιστορία, μιλάω στους “Αιρετικούς”. Οι Ελληνες έχουν υπάρξει μετανάστες, οι Ιταλοί έχουν υπάρξει μετανάστες, οι Ισπανοί έχουν υπάρξει μετανάστες, οι Ούγγροι επίσης, όπως και πολλοί άλλοι. Και το θλιβερό είναι να εμφανίζονται ξαφνικά κάποιες χώρες να εχθρεύονται τους μετανάστες ενώ και οι ίδιες είχαν γνωρίσει παλιότερα τι σημαίνει ξενιτεμός. Αυτό δηλώνει κακή ιστορική μνήμη».

Leonardo Padura

Η διαφάνεια του χρόνου

Μτφ. Κώστας Αθανασίου

Εκδ. Καστανιώτη, 2018, σελ. 576

Τιμή: 23 ευρώ

Τελευταία Νέα