Ο Ελληνας είναι κατσαπλιάς. Μπορεί να αντιστέκεται ηρωικά στη βία του κατακτητή. Μπορεί επίσης να συναλλάσσεται με τον κατακτητή και να προσπαθεί με κάθε είδους συνεργασίες και υπηρεσίες να τον αποπλανήσει. Ετσι επιβιώσαμε στη μακρότατη περίοδο της ανυπαρξίας του εθνικού κράτους. Δηλαδή κάτω από τον αδίστακτο ζυγό ενός βάρβαρου, μοχθηρού κατακτητή, ασιατικής προέλευσης που δεν είχε την παραμικρή αίσθηση για το τι σημαίνει κράτος δικαίου. Μιλάμε για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ομως υπάρχει και η πρόσφατη εμπειρία που έχει αγγίξει τη ζωή των περισσοτέρων από εμάς. Την τετράχρονη χιτλερική κατοχή και την επτάχρονη δικτατορία των στρατιωτικών που εμπνέονταν από τα χιτλερικά ιδανικά. Διδασκόμαστε την Ιστορία κατά τρόπο που να μας εξασφαλίζει απέναντι στις οδυνηρές αναμνήσεις. Εξαφανίστηκαν οι δωσίλογοι και οι μαυραγορίτες της Κατοχής, όπως αργότερα μεταβλήθηκαν σε «λάθρα βιώσαντες» οι κάθε είδους συνεργάτες της χούντας. Ο ελληνικός λαός ανεδύθη από τις περιπέτειές του στιλπνός, γάργαρος και παρθένος. Ολοι οι αντιστασιακοί, όλοι οι εχθροί της δικτατορίας προσαρμοστήκαμε στο πνεύμα της νέας εποχής, με μεγάλη επιτυχία.
Οι αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης του Αστρους, εμπνευσμένες από τη Γαλλική Επανάσταση, είχαν οδηγήσει σε μια σειρά από αγροτικές μεταρρυθμίσεις και στην καθοριστική απόφαση ότι κάθε πολίτης αντιπροσώπευε μία ψήφο, όποια κι αν ήταν η μορφωτική ή οικονομική του κατάσταση. Ημασταν τότε το πιο σύγχρονο κράτος της ευρωπαϊκής χερσονήσου μετά την Ελβετία. Οι Βρετανοί μας ακολούθησαν έναν αιώνα αργότερα, το ίδιο και οι σημερινοί δάσκαλοι της δημοκρατίας Γερμανοί και Γάλλοι.
Το κυριότερο δε ήταν ότι αυτά έγιναν χωρίς θυσίες, με επιδείξεις απλώς του λαϊκού φρονήματος, όπως για την έξωση του Οθωνα και την αλλαγή δυναστείας. Δεν κάναμε ούτε μακρόχρονο εμφύλιο πόλεμο όπως οι Αγγλοι την εποχή του Κρόμγουελ, ούτε σφαγή της αριστοκρατίας και του κλήρου όπως στη Γαλλία την εποχή της μεγάλης τρομοκρατίας, ούτε εμφύλιους πόλεμους ανάμεσα σε μικρότερα κράτη που υπεράσπιζαν την αυτονομία τους όπως στη Γερμανία και την Ιταλία. Τα πράγματα σ’ εμάς προσαρμόζονταν, επειδή προσαρμοζόταν ο πολίτης με τη νέα μορφή εξουσίας που αναζητούσε.
Το 1976, έπειτα από οκτώ χρόνια εξορία, είχα μεγάλη δεκτικότητα. Παρακολουθούσα με πάθος κάθε είδους λαϊκές εκδηλώσεις και προσπαθούσα να προσαρμοστώ. Μια ημέρα θυμάμαι, λίγους μήνες αφότου είχε πέσει η δικτατορία, παρακολουθούσα έκθαμβος τη συζήτηση ενός πολίτη με έναν αστυνομικό που τον είχε συλλάβει να περνάει αναιδέστατα ένα κόκκινο φανάρι. Η συζήτηση είχε τρία στάδια: το πρώτο ήταν το «φιλικό». Αναζήτηση τόπου κοινής καταγωγής, επιχειρηματολογία γύρω από αυτό «που κάναν όλοι», προσπάθεια εκμαίευσης του οίκτου του οργάνου της τάξης. Το δεύτερο ήταν η προσπάθεια του εντυπωσιασμού. Ακούστηκαν το γνωστό «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», απειλές μετάθεσης, επίκληση συγγένειας σε ανώτατο επίπεδο. Το τρίτο στάδιο αφορούσε τη συγκυρία. Ακουσα κατάπληκτος τον παραβάτη να λέει προς το όργανο «εσείς καταλάβατε ότι έχουμε δημοκρατία; Η χούντα τελείωσε, να μάθετε να φέρεστε». Είδα τότε τρομοκρατημένο το όργανο της τάξης να μαζεύει το σημειωματάριό του και να αποχωρεί αφήνοντας τον θρασύτατο Ρωμιό ατιμώρητο.
Αυτά τα τρία στάδια συναλλαγής με τον κρατικό μηχανισμό ισχύουν ακόμα και τώρα. Η πολιτική της κυβέρνησης τα έχει νομιμοποιήσει, καταστήσει και φορτίσει ιδεολογικά. Δολοφόνος που για έντεκα ανθρωποκτονίες έχει καταδικαστεί σε ισάριθμες ποινές ισοβίων δεσμών (υπενθυμίζω ότι η θανατική ποινή στη χώρα μας δεν προβλέπεται) δικαιούται άδεια για να πάει να δει την οικογένειά του. Βουλευτής μέσα στην αίθουσα του Κοινοβουλίου κατά τη διάρκεια επίσημης ομιλίας του καλεί τον Στρατό να εξεγερθεί και να τιμωρήσει παραδειγματικά τον Πρωθυπουργό και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας γιατί αυτός (ο βουλευτής) έχει διαφορετική αντίληψη για την ασκούμενη από την κυβέρνηση πολιτική που έχει επικυρωθεί από την πλειοψηφία της Βουλής. Οταν διαπιστώνεται το κακούργημα, που δεν καλύπτεται από τη βουλευτική ασυλία, ο «τζάμπα μάγκας» διαφεύγει και δημιουργεί επανειλημμένα επεισόδια με αστυνομικούς που αποπειράθηκαν να τον συλλάβουν. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν αισθάνεται καν την ανάγκη να ενημερώσει τον Πρωθυπουργό για την άποψη του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης ότι επιβάλλονται εκλογές πριν από την υπογραφή συμφωνίας με γειτονική μας χώρα.
Ισχύουν δύο μέτρα και δύο σταθμά. Για τους δυνατούς και τους θρασείς δεν ισχύει ο Καταστατικός Χάρτης της χώρας. Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι. Οι κατσαπλιάδες πρέπει να τιθασευτούν, αλλιώς δεν θα υπάρξει ευνομία σ’ αυτή τη χώρα και χωρίς κράτος δικαίου θα γυρίσουμε στον Μεσαίωνα για να χρησιμοποιήσουμε ξανά την προσαρμοστικότητα που μας έχει σώσει από την εξαφάνιση στο παρελθόν. Αυτό όμως είναι το μέλλον που αξίζουμε;
