Αναζήτηση
Επιστρέφει για τρίτη φορά στην ορχήστρα του θεάτρου της αρχαίας Επιδαύρου επειδή, όπως λέει, γουστάρει. Επιλέγει για δεύτερη συνεχόμενη φορά, όχι μόνο τον τραγικό λόγο του Αισχύλου, αλλά τον ίδιο πρωταγωνιστή, τον Γιάννη Στάνκογλου, στον οποίο εμπιστεύεται διπλό ρόλο: του Αγαμέμνονα και του Αιγίσθου. Ο λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις εξηγεί στα «ΝΕΑ» τη σχέση του με τον Αισχύλο, την τραγωδία και τα όσα ετοιμάζει για το αργολικό θέατρο.
Απολαμβάνω το να ζω μέσα στον κόσμο της τραγωδίας, στην ποίηση των αρχαίων Ελλήνων, στις ηθικές τους αξίες, στην κατανόηση της ανθρώπινης μοίρας. Ολα αυτά με κάνουν καλύτερο άνθρωπο, πιο δυνατό και πιο ήρεμο. «Συνομιλώντας» με τον Αισχύλο καθημερινά για σχεδόν έναν χρόνο πιστεύω ότι κατάλαβα εις βάθος την απλή συνταγή του για επιβίωση: υπομονή χρειάζεται.
Πιστεύω ότι ο «Αγαμέμνων» μπορεί να προσφέρει στο κοινό μια ευκαιρία να βιώσει και να σκεφτεί τον παραλογισμό του κόσμου στον οποίο ζούμε. Μου αρέσει η σοφία της συγκεκριμένης τραγωδίας. Πιστεύω ότι σχολιάζει ειρωνικά τις πράξεις μας και τη ζωή μας. Ολοι μας με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προσπαθούμε να σώσουμε τον κόσμο. Σε αυτή την τραγωδία εκφράζεται πολύ έντονα ότι ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Για παράδειγμα, ο Αδόλφος Χίτλερ πίστευε ειλικρινά ότι θέλει να σώσει τον κόσμο και ότι έκανε το καλύτερο προς αυτή την κατεύθυνση. Οι καλές του προθέσεις ωστόσο ξέρουμε ποια αποτελέσματα είχαν. Σήμερα ζούμε σε έναν ιδιαίτερα πολύπλοκο κόσμο με εντατική πλύση εγκεφάλου, με πολύ δυνατή και επιδέξια προπαγάνδα. Είναι δύσκολο για τον κόσμο να διακρίνει ποιος είναι σωτήρας και ποιος όχι. Και ο Αισχύλος πολύ πειστικά λέει ότι δεν υπάρχουν σωτήρες. Αν υπάρχουν, βρίσκονται μόνο στη μυθολογία.
Είμαστε αβοήθητοι. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η οπτική του Αισχύλου. Αν αναλογιστείτε ολόκληρη την Ορέστεια η Κλυταιμήστρα πιστεύει ότι θα σώσει τον κόσμο από την κατάρα των Ατρειδών. Ο Αίγισθος πιστεύει ότι θα σώσει τον κόσμο. Ο Αισχύλος όμως λέει πως ό,τι συμβαίνει σε αυτή την τραγωδία δεν οδηγεί σε ένα τέλος, αλλά σε συνεχείς αιματοβαμμένες ιστορίες. Δείχνει ειρωνικά πως αυτή η δικαιοσύνη στην οποία πιστεύει ο καθένας μας οδηγεί σε νέα εγκλήματα, με αποτέλεσμα αυτή η ατέρμονη αλυσίδα να μην μπορεί να σπάσει παρά μόνο με την παρέμβαση των θεών.
Δεν τίθεται θέμα αν ο Αισχύλος είναι πολιτικά φρέσκος ή όχι. Υπάρχει σαφώς πολιτική διάσταση στο έργο του αλλά τι νόημα έχει να ανεβάσουμε μια παράσταση μόνο για να κάνουμε μια πολιτική δήλωση ή για να ασκήσουμε κριτική; Αυτή είναι δουλειά της προπαγάνδας, όχι της τέχνης. Πρέπει να σκεφτόμαστε μεταφυσικά, να εστιάσουμε στο πεπρωμένο του ανθρώπου, διαφορετικά θα έχουμε μια πολύ επιφανειακή προσέγγιση της τραγωδίας.
Δεν ξέρω για ποιον λόγο επιστρέφω στον Αισχύλο. Οταν ερωτεύεσαι δεν σκέφτεσαι τον λόγο. Αν μπεις στη διαδικασία να καταλάβεις γιατί είσαι ερωτευμένος, παύεις να είσαι πλέον. Ενας λόγος πάντως είναι ότι ο γεμάτος πικρή ειρωνεία κόσμος του με γοητεύει, με προκαλεί και μου δίνει δημιουργική ενέργεια.
Ηθελα πολύ να ανεβάσω ολόκληρη την Ορέστεια αλλά δεν θα μπορούσε να γίνει σε μια παραγωγή για την Επίδαυρο. Χρειαζόταν υπεράνθρωπη προσπάθεια και προτίμησα να εστιάσω στο πρώτο μέρος και να εμβαθύνω από το να υποκύψω στη φιλοδοξία μου να ανεβάσω την τριλογία.
Επέλεξα ως πρωταγωνιστή για δεύτερη συνεχόμενη φορά τον Γιάννη Στάνκογλου διότι τον θεωρώ απόλυτα κατάλληλο για να ερμηνεύσει τραγωδία και μοιραζόμαστε τις ίδιες επαγγελματικές αρχές και ταυτόχρονα είμαι ενθουσιασμένος που επιτέλους θα συνεργαστώ με τη Μαρία Πρωτόπαππα. Στον Γιάννη πρότεινα να παίξει τους δύο βασικούς ανδρικούς ρόλους, του Αγαμέμνονα και του Αιγίσθου. Είμαι πολύ περίεργος να εξερευνήσω τις νέες πλευρές και τις αποχρώσεις της ενέργειάς του. Είναι ένα ενδιαφέρον και απαιτητικό εγχείρημα. Μπορεί και να είναι λάθος. Θα φανεί.
Με ενδιαφέρει να δω τις όψεις δύο ισχυρών ανθρώπων που πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο έχοντας εντελώς αντίθετη οπτική των πραγμάτων, διαφορετική ηθική και στρατηγική. Ο Αγαμέμνων αντιπροσωπεύει την τελευταία γενιά των σπουδαίων ηρώων. Ο Αίγισθος έναν θνητό ηγέτη, αδύναμο και με εντελώς διαφορετική ηθική από εκείνη του Αγαμέμνονα. Εχει πολύ ενδιαφέρον αυτό το δίπολο να ερμηνευθεί από έναν ηθοποιό και να δοθεί έμφαση στη μετάβαση: ο Αγαμέμνων είναι νεκρός και ο Αίγισθος γεννιέται. Πρόκειται για μια μεταμόρφωση του ήρωα σε θνητό με όλες τις συνέπειες που έπονται.
Δεν αναζητώ καινοτομίες όταν εργάζομαι στο θέατρο και ειδικά τα τελευταία χρόνια. Δεν έχω στόχο να ανανεώσω την ελληνική τραγωδία και κάθε επιλογή μου βασίζεται σε πολύ σκληρή δουλειά που σχετίζεται με την κατανόηση του θέματος και του κόσμου μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται κάθε τραγωδία. Καινοτομίες που δεν βασίζονται στο θέμα του κειμένου κατά τη γνώμη μου καταλήγουν να είναι εξυπνάδες και όχι καινοτομίες.
Τα ελληνικά δεν είναι η μητρική μου γλώσσα, αλλά όταν αποφασίζω να καταπιαστώ με μια τραγωδία μεταφράζω λέξη προς λέξη τη νεοελληνική μετάφραση στα λιθουανικά και έτσι μπορώ να καταλαβαίνω κάθε λεπτή απόχρωση. Είναι μια μακρά και επίπονη διαδικασία που γίνεται με τη βοήθεια φίλων και συνεργατών. Στην περίπτωση του Αγαμέμνονα διήρκεσε καθημερινά επί έξι μήνες για πολλές ώρες. Ο Γιώργος Μπλάνας έχει μια καθαρή, κρυστάλλινη, ποιητική γλώσσα, η οποία είναι τραχιά κάποιες φορές. Δεν προσπαθεί να κάνει τον Αισχύλο να φανεί πιο ποιητικός ή πιο ωραίος. Δεν είμαι φιλόλογος, αλλά μου αρέσει ο τρόπος του. Και είμαι πολύ ενοχλημένος από τη συζήτηση που γίνεται για τις τέσσερις μεταφράσεις που υπογράφει φέτος στην Επίδαυρο, της οποίας κίνητρο είναι η ζήλια. Δεν είναι η πρώτη φορά που περισσότερες από μία μεταφράσεις του ίδιου ανθρώπου παίζονται την ίδια χρονιά. Ελεος!
Συνεχίζω να γουστάρω την ενασχόλησή μου με την τραγωδία. Με εμπνέει ο τραγικός λόγος. Είμαι πάντα προετοιμασμένος για το ενδεχόμενο να μου πετάξουν σάπιες ντομάτες κατά πρόσωπο. Πάντα έχω αμφιβολίες για το αν ο τρόπος που τον κατανοώ είναι ο σωστός. Αν και δεν ξέρω, ειλικρινά, ποιος μπορεί να πει τι είναι σωστό και τι όχι.
