Σήμερα, 68,5 εκατομμύρια άνθρωποι είναι εκτοπισμένοι (ισοδυναμεί με ένα άτομο κάθε δύο δευτερόλεπτα), με τους πρόσφυγες να υπερβαίνουν τα 25 εκατομμύρια. Το 86% αυτών φιλοξενείται σε αναπτυσσόμενες χώρες (κυρίως γειτονικές, όπως ΛΔ Κονγκό, Ουγκάντα, Τσαντ, Αιθιοπία, Τουρκία, Ιορδανία, Λίβανο), οι περισσότερες εκ των οποίων δεν είναι σε θέση να τους προσφέρουν επαρκή βοήθεια.
Για την ΕΕ η προσφυγική κρίση μετατράπηκε σε πολλαπλές και άρρηκτα συνδεδεμένες κρίσεις:
* προστασίας των εξωτερικών συνόρων·
* αμφισβήτησης της λειτουργίας ενός βασικού πυλώνα της υπόστασής της, όπως η ελεύθερη μετακίνηση στη ζώνη Σένγκεν·
* συνοχής, αφού οι ενδοευρωπαϊκές τριβές εξελίχθηκαν σε ρήξη και αφύπνιση του εθνικισμού ως τάσης επιστροφής στην ψευδαίσθηση ασφάλειας των κλειστών συνόρων·
* ανθρωπιστικής, τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις ενδιάμεσες, όπου ο τρόπος μεταχείρισής τους αποσκοπεί στην αποσόβηση εισόδου μεγαλύτερων αριθμών·
* ασφάλειας, με ευρύτατες προεκτάσεις: δημογραφική, οικονομική, εργασιακή, ακόμη και ζωής (σωματικής ακεραιότητας). Η πτυχή της ασφάλειας και της διατήρησης της εθνικής ταυτότητας αποτελούν το δομικό υπόβαθρο της κρίσης.
Συνακόλουθα, ακόμη και μετριοπαθείς ηγεσίες σύρονται σε σημαντικό βαθμό από ακραίους σχηματισμούς, αφού οι θέσεις των τελευταίων έχουν ευρύτερη κοινωνική απήχηση από τις δικές τους.
Σήμερα δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια αριθμητικά μεγάλη μεταναστευτική κρίση, αλλά ενώπιον μιας βαθιάς πολιτικής κρίσης. Προκειμένου, λοιπόν, να μετριαστούν οι κλυδωνισμοί, η ΕΕ θέλει να δημιουργήσει μια ακτίνα περιμετρικής περιφρούρησης της ηπειρωτικής Ευρώπης από τις μαινόμενες κρίσεις/αστάθεια στη ζώνη μεταξύ Αφγανιστάν και Υποσαχάριας Αφρικής, τις δημογραφικές μεταβολές, τα δεσποτικά καθεστώτα, τους περιβαλλοντικούς μετανάστες, κ.τ.λ. Αυτό απαιτεί βαθμό επιρροής και διείσδυσης σε χώρες προέλευσης και διέλευσης/διαμονής για τη διατήρηση πληθυσμών στην επικράτειά τους. Πέραν των προφανών δυσκολιών, το εν λόγω εγχείρημα καθιστά την ΕΕ ευάλωτη έναντι αυταρχικών κυβερνήσεων,που θα επιδιώξουν την εσωτερική τους ισχυροποίηση και νομιμοποίηση με ευρωπαϊκά κεφάλαια και στήριξη.
Η τακτοποίηση με ευταξία και νομιμότητα των αφίξεων, με την αρτιότερη διαχείριση των συνόρων και τη δημιουργία ασφαλών και αριθμητικά ελεγχόμενων οδών, δεν είναι επαρκής για πολλά κράτη – μέλη. Αντιθέτως, προκρίνεται η ανάπτυξη κλειστών κέντρων στις χώρες πρώτης γράμμης, αλλά και η δημιουργία «πλατφορμών αποβίβασης» εκτός ευρωπαϊκού εδάφους (ή εκτός ΕΕ) ώστε να υποβάλλονται οι αιτήσεις ασύλου και να γίνεται εκεί ο απαραίτητος διαχωρισμός. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα στην περιστολή της δράσης των δικτύων λαθραίας διακίνησης και βελτίωση/επιτάχυνση των δεικτών επιστροφής στις χώρες καταγωγής όσων δεν λαμβάνουν άσυλο ή διαμένουν παράνομα στην Ευρώπη.
Η αναφορά στο κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου πως «όλα τα μέτρα στο πλαίσιο αυτών των ελεγχόμενων κέντρων, συμπεριλαμβανομένων των μετακινήσεων και των μετεγκαταστάσεων, θα λαμβάνονται σε εθελοντική βάση» είναι χαρακτηριστική των σοβαρών διαιρέσεων, της θεσμικής δυσλειτουργίας και της δυσανάλογης κατανομής των βαρών, οδηγώντας σε ad hoc συμφωνίες μεταξύ κρατών – μελών. Με λαϊκιστές και εθνικιστές να έχουν πάρει το πάνω χέρι, η ΕΕ προσεγγίζει τη ζώνη του λυκόφωτος.
Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών ΙΔΙΣ & συγγραφέας του βιβλίου «Πρόσφυγες, Ευρώπη, Ανασφάλεια»
Τελευταία Νέα