Το μαρτύριο της γεωγραφίας*

Ο καθένας το διαισθάνεται, πως η γεωγραφία καταδικάζει μια χώρα κι έναν λαό σε συγκεκριμένες πορείες και ψυχοεθνικές ανασφάλειες. Δίχως βουνά ή μεγάλες θάλασσες ως φυσικό σύνορο, η Ρωσία ανέπτυξε σε βάθος χρόνου καχυποψίες προς τους ξένους και εύλογες φοβίες για εισβολές κι εξανδραποδισμούς.

Αντίστοιχα για τη χώρα μας η γειτνίαση με την Τουρκία (μουσουλμανική και κατά καιρούς επικίνδυνα επιθετική) προδικάζει έναν ψυχισμό κι ευαισθησίες που δεν θα υπήρχαν αν τα φυσικά δεδομένα ήταν διαφορετικά. Επίσης τα εκατοντάδες σκόρπια νησιά στο Αιγαίο επιβάλλουν μεγάλες στρατιωτικές δαπάνες για στόλο, ώστε να μπορούν να προστατευθούν.

Χώρες επίσης όπως η Κίνα και η Ιαπωνία έχουν τον ωκεανό ή το αχανές εδαφικό τους μέγεθος σαν ασπίδα προστασίας, με αποτέλεσμα να μην έχουν ιστορικά υποστεί πολλές εισβολές. Σε αντίθεση με χώρες όπως η Πολωνία, η Λιθουανία, η Αυστρία και η Ουκρανία που η έλλειψη των όποιων φυσικών συνόρων τις έχει καταδικάσει ιστορικά να γίνονται πεδία συγκρούσεων ή διάδρομοι περάσματος εισβολέων.

Συχνότατα, γεγονότα σημαντικά, που καθορίζουν τις τύχες μιας χώρας, εξελίσσονται ανάλογα με τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Οι τύχες της Ελλάδας λ.χ. διαμορφώθηκαν από τα ενδιαφέροντα και συμφέροντα μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων που εκπήγαζαν κατά βάση από τη γεωγραφία.

Το ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε λόγω κλονισμών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κι από την ανάγκη των δυνάμεων της εποχής να χειρισθούν το γεωπολιτικό κενό που ερχόταν. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, που σφράγισε την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, κορύφωσε τις προσπάθειες Βρετανίας, Ρωσίας και Γαλλίας να ανακόψουν την οθωμανική κυριαρχία στο Αιγαίο, την Αίγυπτο και τη Μαύρη Θάλασσα.

Η γεωγραφία λοιπόν συνιστά τον κυρίαρχο κάθε εξέλιξης. Απαιτεί σεβασμό από τους λαούς κι εξέταση των απαιτήσεων που υπαγορεύουν οι εξυπηρετήσεις των αναγκών της. Επιβάλλει το είδος των όπλων που θα αγορασθούν και θα χρησιμοποιηθούν και το είδος του τερέν που θα αξιοποιηθεί. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως η γεωγραφία γράφει όχι μόνο την Ιστορία, αλλά και τις τύχες των ανθρώπων.

Σ’ έναν όλο και περισσότερο πολύπλοκο, χαοτικό και αλληλοσυνδεόμενο κόσμο η γεωγραφία παίζει νευραλγικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης γεωπολιτικής. Η κατανόηση της γεωγραφίας αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο αντίληψης του κόσμου κι αποτύπωσης ακριβών προβλέψεων για το μέλλον.

*Βλ. Tim Marshall, «Prisoners of Geography», London, 2016, και Robert D. Kaplan, «The Revenge of Geography», New York, 2017