Η απριλιανή δικτατορία με τη ματιά του Ηράκλειτου

Είναι διαδεδομένη η εντύπωση ότι η επτάχρονη απριλιανή δικτατορία οφείλει τη σχετικά μακρόχρονη επιβίωσή της σε δυο κυρίως παράγοντες: την ανοχή των Ελλήνων και τα σταθερά της χαρακτηριστικά.

Το νέο πόνημα του Θανάση Διαμαντόπουλου, έβδομο κατά σειρά στο σπονδυλωτό συνολικό έργο του για τις διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1920-2017, κλονίζει αποφασιστικά τις όποιες εσφαλμένες εντυπώσεις ως προς τον δεύτερο παράγοντα. Το απριλιανό «καθεστώς της ένστολης εθνικοφροσύνης» μόνο ομοιογενές και συνεκτικό δεν ήταν. Οποιος θέλει να κατανοήσει βαθύτερα, πρέπει να το δει υπό την οπτική της ρήσεως «πόλεμος πατήρ πάντων», ως καθεστώς πολυποίκιλων εσωτερικών εντάσεων, που εν πολλοίς τελικώς το οδήγησαν στην κατάρρευση. Ηδη ο υπότιτλος του γοητευτικού αυτού βιβλίου, «Στρατοκρατία εναντίον πολιτικής», προετοιμάζει για την ηρακλείτεια προσέγγιση της πρώτης και μόνης μεταπολιτευτικής μη κομμουνιστικής δικτατορίας στην Ευρώπη, ως προϊόντος και θεάτρου συγκρούσεων.

Ετσι, η κοινωνική απονομιμοποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, που οδήγησε στην απριλιανή χούντα, έχει τις ρίζες της στα φαντάσματα της δεκαετίας του 1940 και στις συγκρουσιακές συμπεριφορές πολιτικών παραγόντων, κομμάτων και εξωθεσμικών στοιχείων. Το απριλιανό καθεστώς συγκρούεται από την πρώτη στιγμή με το σύνολο του «παλιού πολιτικού κόσμου», τα «μαλλιά» και τα «φουστάνια» της άκρως ελευθεριάζουσας κοινωνίας, αλλά και το στρατιωτικό κατεστημένο, που μπλοκάρει την επετηρίδα και αδιαφορεί για τα συμφέροντα της βάσεως των ενστόλων με την ταπεινή αγροτοποιμενική καταγωγή. Και η υφέρπουσα αυτή αντιπαράθεση οδηγεί στη συνέχεια αναπόδραστα στη σύγκρουση με τον βασιλιά. Αλλά και ο δικτάτορας Παπαδόπουλος συγκρούεται με δύο τουλάχιστον ουσιωδώς αλληλεπικαλυπτόμενες ομάδες, όταν επιδιώκει μονοκρατορία και σταδιακή φιλελευθεροποίηση: τους διεκδικητές της συλλογικής διευθύνσεως του καθεστώτος και τους οπαδούς της απόλυτης αδιαλλαξίας. Και όταν το 1973 αποπειράται να πολιτικοποιήσει το καθεστώς, με τη βοήθεια του Μαρκεζίνη, η αρνητική στάση των πολιτικών απέναντι στο εγχείρημα οδηγεί στο «καθεστώς Ιωαννίδη».

Οι μεσοκατώτεροι αξιωματικοί του καθεστώτος Ιωαννίδη έχουν αρκετούς λόγους να συγκρουστούν με το «στρατιωτικοκοινωνικό» κατεστημένο, που θέλησαν να αντικαταστήσουν. Η υποχώρηση της εθνικιστικής ιδεολογίας προς όφελος του μεγάλου εσωτερικού και διεθνούς κεφαλαίου πυροδότησε νέα αντιπαράθεση ανάμεσα σε μεγαλοαστούς και τεχνοκράτες αφενός και στους αξιωματικούς του αμιγώς στρατιωτικού «καθεστώτος των λοχαγών» αφετέρου.

Το αίμα μιας γνήσιας πολεμικής συγκρούσεως, αυτής της κυπριακής τραγωδίας, υπέγραψε τον επίλογο της πιο σκοτεινής περιόδου της μετεμφυλιακής Ελλάδας.

Το σύνολο του τόσο απαιτητικού έργου του Διαμαντόπουλου εστιάζει στην ηρακλείτεια αυτή οπτική. Οι διαιρετικές τομές της μιας δεκαετίας οδηγούν στις διαιρετικές τομές της επόμενης. Προσωπικά πιστεύω ότι βρισκόμαστε στο πιο ενδιαφέρον σημείο του πολύπτυχου αυτού εν εξελίξει σπονδυλωτού έργου. Η απριλιανή εμπειρία οδήγησε στη σύγκρουση Δεξιάς και Αντιδεξιάς με αντιδικτατορικές περγαμηνές και στην κατάρρευση του Κέντρου. Η υπερβολικά «ελευθεριάζουσα» Μεταπολίτευση στα Μνημόνια και τη σύγκρουση μνημονιακών και αντιμνημονιακών. Εύχομαι ο Διαμαντόπουλος να μην πραγματοποιήσει την έμμεση απειλή του, ότι μπορεί να μην έχει το «κουράγιο» και τη «δύναμη» να συνεχίσει την ανάλυσή του. Η ηρακλείτεια οπτική του συμβάλλει στην εθνική μας αυτογνωσία.