Οι αμφιλεγόμενες δηλώσεις του επιτρόπου Πιερ Μοσκοβισί στην Αθήνα, αλλά και σειρά άλλων αντιδράσεων του ευρωπαϊκού συστήματος και κρατών – μελών έχουν ως κύρια αφετηρία το επερχόμενο τέλος του πολιτικού κύκλου στην Ευρωπαϊκή Ενωση –τέλος της θητείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σε λιγότερο από έναν χρόνο (Μάιος 2019) θα διεξαχθούν οι ευρωεκλογές, οι κρισιμότερες στην Ιστορία του θεσμού. Οι πάντες λαμβάνουν θέση. Αναζητούν εναγωνίως συμμαχίες… επιτυχίες και καθαρές εξόδους.
Τα τελευταία δύο – τρία χρόνια και ως αποτέλεσμα παραγόντων όπως η οικονομική κρίση, και κυρίως οι μεταναστευτικές ροές, έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος αριθμός νέων κομματικών σχηματισμών στον ευρωπαϊκό χώρο, το κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι ανήκουν στην πλειοψηφία τους στο ακροδεξιό, ευρωσκεπτικιστικό μέρος του πολιτικού φάσματος. Μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση αποτελεί το Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ), το οποίο ως νέος σχηματισμός τοποθετείται με σαφήνεια στον σοσιαλδημοκρατικό, φιλευρωπαϊκό πολιτικό χώρο. Το γεγονός αυτό δεν έχει περάσει καθόλου απαρατήρητο από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και ιδιαίτερα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο πρόεδρός της, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, ένας άνθρωπος που κατανοεί αλλά και αγαπά βαθιά την Ελλάδα (βοήθησε όσο κανένας άλλος στην αποτροπή του Grexit το 2015) και παρακολουθεί συστηματικά τις εξελίξεις, εξέφρασε την ικανοποίησή του για το γεγονός αυτό επισημαίνοντας ότι είναι ευοίωνο για την Ευρώπη το ότι έχει δημιουργηθεί σε μια χώρα σε κρίση ένα νέο κόμμα με ξεκάθαρες ισχυρές φιλευρωπαϊκές ιδέες.
Οι ευρωεκλογές θα αποτελέσουν ένα κρίσιμο τεστ για την ευρωπαϊκή ταυτότητα και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Εάν από την εκλογή αναδειχθεί με ισχυρή παρουσία στο Ευρωκοινοβούλιο η εθνολαϊκιστική, ευρωσκεπτικιστική τάση, τότε και η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα δυσκολέψει (νομοθετική διαδικασία, κ.λπ.), αλλά βεβαίως και η προοπτική εμβάθυνσης της ενοποίησης με την ολοκλήρωση της ευρωζώνης, την προώθηση της ευρωπαϊκής άμυνας ή την προώθηση της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, τα αποτελέσματα εθνικών εκλογών σε χώρες όπως Ιταλία, Σλοβενία, χώρες Βίσεγκραντ, κ.ά. δεν θα πρέπει να επαναληφθούν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Επιδίωξη όχι και τόσο εύκολη, αν και όχι ανέφικτη, αλλά πάντως επιβεβλημένη για τη δημοκρατική ενοποιητική προοπτική της Ευρώπης.
Μια άκρως ενδιαφέρουσα αν και φαινομενικά αντιφατική τάση που καταγράφεται σε τελευταίες δημοσκοπήσεις είναι η εκτίναξη της δημοφιλίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (η υψηλότερη από το 1983!) παράλληλα με την ενίσχυση του εθνολαϊκισμού και της ευρωσκεπτικιστικής Ακροδεξιάς στον χώρο της. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι πολίτες δεν απορρίπτουν την Ευρώπη, αλλά μάλλον ότι θέλουν μια «άλλη», διαφορετική Ευρώπη/Ενωση. Ισως να θέλουν και «περισσότερα πράγματα» από την Ευρώπη (προστασία, ευημερία, κ.λπ.). Στη βάση αυτή θα μπορούσαν τουλάχιστον οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις να οικοδομήσουν μια προοδευτική στρατηγική για την Ευρώπη που να κινητοποιήσει τους πολίτες πρώτα να συμμετάσχουν στις ευρωεκλογές(ο κίνδυνος της μαζικής αποχής είναι υπαρκτός) και δεύτερον να στηρίξουν φιλευρωπαϊκές δυνάμεις. Και έχει σημασία η Ελλάδα των πολλαπλών κρίσεων (οικονομική, προσφυγική, μεταναστευτική, κ.ά.) να επιβεβαιώσει στη διαδικασία αυτή τη φιλευρωπαϊκή, φιλενοποιητική δυναμική της. Μπορεί έτσι να επιβεβαιωθεί η θέση του Mark Mazower ότι πολύ συχνά στη σύγχρονη Ιστορία η Ελλάδα λειτούργησε ως πρωτοπόρος τάσεων και αλλαγών για το σύνολο της Ευρώπης.
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών