O σχολικός εκφοβισμός, ή μπούλινγκ (αγγλικά: bullying), δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Επαναλαμβανόμενη και συχνή επιθετική συμπεριφορά εναντίον ασθενέστερων παιδιών πάντα υπήρχε. Αντικείμενο, όμως, συστηματικής μελέτης έχει γίνει από το 1970, ξεκινώντας από τη Σκανδιναβία. Πλέον γνωρίζουμε πολύ καλά τα αρνητικά ψυχοσωματικά συμπτώματα στα θύματα του εκφοβισμού –από τους πονοκεφάλους, το κοιλιακό άλγος και το άγχος μέχρι την κατάθλιψη και, δυστυχώς, την αυτοκτονία. Ξέρουμε επίσης καλύτερα τα αίτιά της.
Σε αντίθεση με αυτά που πιστεύει ο πολύς κόσμος, ο εκφοβισμός δεν αφορά μόνο τα μεγάλα σχολεία, οι θύτες δεν νιώθουν απαραίτητα κάποιου είδους ματαίωση στη σχολική τους απόδοση και τα θύματα δεν έχουν απαραίτητα κάποιο χαρακτηριστικό για το οποίο ξεχωρίζουν (π.χ. να φοράνε γυαλιά ή να είναι υπέρβαρα). Ούτε ισχύει η «θεωρία του σάπιου φρούτου», που υποστηρίζει ότι η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά πρέπει απλά να τιμωρηθεί και να απομονωθεί ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Αν απλά περιμένουμε την εκδήλωση του μπούλινγκ για να δράσουμε, θα είναι ήδη πολύ αργά. Η πρόληψη είναι το κλειδί σε αυτές τις περιπτώσεις.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μπούλινγκ κάθε είδος σύγκρουσης. Αυτό που θέλουμε να αποφύγουμε είναι η ασύμμετρη και ανεπιθύμητη επιθετικότητα απέναντι σε ασθενέστερα παιδιά, η οποία εκδηλώνεται τακτικά, ενδεχομένως σε εβδομαδιαία βάση και για μήνες. Χρειάζεται λοιπόν από τη μια πλευρά να αποφεύγονται οι ασύμμετρες σχέσεις μεταξύ μαθητών, οι οποίες παίρνουν διάφορες μορφές και επεκτείνονται και στα δύο φύλα, και από την άλλη πλευρά να μη λαμβάνει επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα η επιθετικότητα που εκδηλώνεται στο πλαίσιο των αναπόφευκτων -και συχνά δημιουργικών –συγκρούσεων μεταξύ των μαθητών.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι παραπάνω στόχοι επί της ουσίας προδιαγράφουν ένα σχολείο με ισονομία, ισοτιμία και αλληλοσεβασμό. Οι εμπλεκόμενοι είναι όλοι: μαθητές, γονείς, καθηγητές, ευρύτερη κοινωνία. Στο κάτω κάτω το μπούλινγκ αφορά τους πάντες. Από τη μια πλευρά είναι οι ίδιοι οι μαθητές που συμμετέχουν σε φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού έστω και ως απλοί παρατηρητές. Με δεδομένη αυτή τη συμμετοχή, εφαρμόζονται ήδη προγράμματα εκπαίδευσης των μαθητών ώστε να παρεμβαίνουν και να διαμεσολαβούν για την επίλυση διαφορών. Από την άλλη πλευρά είναι οι γονείς και οι καθηγητές που, αντί να εμπλέκονται σε ένα ατέρμονο γαϊτανάκι ευθυνών, πρέπει να συνεργαστούν ώστε να εμφυσήσουν στα παιδιά ξεκάθαρα όρια αποδεκτών συμπεριφορών, καθώς και να ενθαρρύνουν την αναφορά ανάρμοστων πράξεων.
Το κλίμα στο σχολείο πρέπει να είναι θετικό, με σημαντική έμφαση στην αίσθηση του ανήκειν για όλους, ιδιαίτερη ανοχή στη διαφορετικότητα, αλλά και αποφασιστικότητα στην τήρηση των κανόνων. Η κοινωνία ολόκληρη οφείλει να αγκαλιάσει αυτές τις αρχές, καθώς και αντίστοιχες εκστρατείες ενημέρωσης και εκπαίδευσης εκπαιδευτικών, γονέων και κηδεμόνων.
Το μπούλινγκ δεν αντιμετωπίζεται απλά με την τιμωρία των παρεκκλίσεων, αλλά με ένα ενδελεχές και συνολικό σχέδιο πρόληψης.
Ο Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
Τελευταία Νέα