PROJECT SYNDICATE
Το ερώτημα γίνεται όλο και πιο φλέγον: σε ποιο σημείο κινδυνεύουν πραγματικά οι δημοκρατίες; Εκείνο που ήταν αδιανόητο πριν από μόλις λίγα χρόνια –ένας αμερικανός πρόεδρος να προσβάλλει δημοκρατικούς συμμάχους και να επαινεί δικτάτορες ή να αποκαλεί τους δημοσιογράφους «εχθρούς του λαού» ή να φυλακίζει πρόσφυγες και να τους στερεί τα παιδιά τους –γίνεται σχεδόν κανονικά πλέον. Πότε θα πρέπει να σημάνει ο συναγερμός;
Για το θέμα αυτό έχουν γραφτεί σημαντικά βιβλία. Ολα διαπιστώνουν πως οι περισσότεροι προτιμούν να υποκρίνονται ότι ο κόσμος λειτουργεί κανονικά, γιατί αυτό κάνει τη ζωή πιο εύκολη, ακόμα και εάν τα πράγματα δεν είναι έτσι. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να στρουθοκαμηλίζουμε. Γι’ αυτό και ήδη γίνονται συγκρίσεις του σήμερα με τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Αρκετοί γερμανοί επιχειρηματίες και βιομήχανοι, που ήταν συντηρητικοί αλλά όχι Ναζί, πίστευαν ότι δεν θα είχαν πρόβλημα με τον Χίτλερ όσο έβγαζαν κέρδη. Σκέφτονταν ότι μπορεί να ήταν χυδαίος, με άγαρμπους τρόπους, αλλά πίστευαν ότι θα μπορούσαν να τον ελέγξουν.
Η ιστορική γνώση μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς –επιθέσεις στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη, για παράδειγμα –που οδήγησαν σε τυραννία στο παρελθόν. Ομως η ιστορική μνήμη, που συχνά αναμειγνύεται με τον μύθο, μπορεί επίσης να εμποδίσει τους ανθρώπους να διαβάσουν τα σημάδια του τι πρόκειται να συμβεί. Σε χώρες με δημοκρατική ιστορία είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι «δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί ξανά», επειδή «οι θεσμοί μας είναι πολύ δυνατοί» ή «επειδή οι άνθρωποι αγαπούν πολύ την ελευθερία», ή είναι «πολύ πολιτισμένοι» ή «πολύ μοντέρνοι» για να διολισθήσουν προς τη βαρβαρότητα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να μην είναι η μετενσάρκωση του Χίτλερ, αλλά η συναίνεση των Ρεπουμπλικανών σε κάθε του πολιτική απόφαση με την οποία απομακρύνθηκε από τη δημοκρατική νόρμα είναι κακός οιωνός. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τα οποία τόσο πολύ έχει επικρίνει –αυτοί οι «εχθροί του λαού» –λειτουργούν ακόμα άψογα. Ομως η επιρροή τους σταδιακά περιορίζεται. Τα όσα δημοσιεύονται στους «New York Times» ή στην «Washington Post» έχουν πια λιγότερη σημασία από τα προεδρικά tweets που φθάνουν σε εκατομμύρια ψηφοφόρους και σχολιάζονται θετικά στα συντηρητικά ραδιοφωνικά ή τηλεοπτικά προγράμματα. Σε μια πολωμένη κοινωνία, οι πολιτικοί που ξεσηκώνουν τον όχλο εκμεταλλευόμενοι τον φόβο και την αγανάκτηση είναι πιο πιθανό να θεωρηθούν επιτυχημένοι σε σύγκριση με λιγότερο συναρπαστικές προσωπικότητες που προσπαθούν να κάνουν έκκληση σε πιο λογικές λειτουργίες. Τα πολιτικά κόμματα που αντιτίθενται στις αντιδημοκρατικές τάσεις αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα. Εάν κινηθούν προς τα αριστερά θα χάσουν σημαντικές ψήφους από το Κέντρο. Εάν επιλέξουν κεντρώους υποψηφίους που αναζητούν μεταρρυθμίσεις αντί για ριζική αλλαγή, ίσως χάσουν τους εξαγριωμένους νέους.
Παρ’ όλα αυτά οι ελευθερίες θα πρέπει να προστατευθούν, κάτι που είναι εφικτό μόνο όταν οι απειλές είναι ξεκάθαρες. Η στιγμή κατά την οποία ο κόσμος θα σταματήσει να πιστεύει ότι οι δημαγωγοί μπορούν να εμποδιστούν από το να κάνουν το χειρότερο, είναι η στιγμή που θα είναι πολύ αργά.
Ο Ιαν Μπουρούμα είναι συγγραφέας και διευθυντής του «New York Review of Books»
