Τα συστατικά ενός αξέχαστου τελικού

Αύριο γίνεται ο τελικός του Παγκοσμίου Κυπέλλου και θα μάθουμε το όνομα της παγκόσμιας πρωταθλήτριας. Οι ομάδες που θα αγωνιστούν στον τελικό έχουν μόνο μια υποχρέωση: να τον κάνουν με κάποιον τρόπο αξέχαστο. Δεν θα είναι εύκολο.

Προ τετραετίας είχα παρακολουθήσει στο ιστορικό Μαρακανά έναν από τους πιο παράξενους τελικούς της ποδοσφαιρικής ιστορίας –ίσως τον πρώτο και μοναδικό στον οποίο οι διοργανωτές θα ήθελαν να χάσουν και οι δύο που έπαιρναν μέρος σε αυτόν. Οι Βραζιλιάνοι αντιμετώπιζαν την ερώτηση ποιον θα υποστηρίξετε ως ένα τραγικό δίλημμα: έπρεπε να διαλέξουν ανάμεσα στους Γερμανούς, που τους είχαν διασύρει στα μάτια της οικουμένης στον ημιτελικό του Μπέλο Οριζόντε, και τους Αργεντινούς που είχαν εισβάλει στο Ρίο με φανερή πρόθεση να το διαλύσουν. Ανθρωποι γελαστοί και ρέμπελοι, οι Καριόκας βρέθηκαν στο κέντρο του κόσμου με τη βεβαιότητα ότι ο κόσμος γελάει μαζί τους.

Ημουν πραγματικά περίεργος να δω ποιον θα υποστηρίξουν οι Βραζιλιάνοι. Οι Γερμανοί δεν είχαν απλά καταστρέψει το όνειρό τους να κερδίσουν το Μουντιάλ παίζοντας στο σπίτι τους, αλλά απειλούσαν να σπάσουν και την παράδοση που ήθελε τους Ευρωπαίους να χάνουν στο Βόρειο Ημισφαίριο: για τη Βραζιλία ήταν μια ντροπή. Από την άλλη οι Αργεντίνοι είχαν μετατρέψει το Ρίο σε ένα πανηγύρι κανονικών τρελών που κυκλοφορούσαν σαν αγέλες που έψαχναν ευκαιρίες για καβγάδες: τραγουδούσαν όλη μέρα ότι ο Πελέ είναι ένα τίποτα, θύμιζαν στους Βραζιλιάνους τι τους έκανε το 1990 ο Μαραντόνα, κοιμόντουσαν στα πάρκα, τις παραλίες και τα παγκάκια, έμοιαζαν να θέλουν να κατακτήσουν το Ρίο απλά για να το ισοπεδώσουν. Οι Βραζιλιάνοι βασανίστηκαν αλλά στον τελικό ήταν με τους Γερμανούς. Τη Δευτέρα, μετά το ματς, αυτοί θα έπαιρναν το Κύπελλο και θα έφευγαν, ενώ οι άλλοι απειλούσαν να μείνουν για πάντα εκεί.

Ο τελικός για να περάσει στην ιστορία χρειάζεται λίγο δράμα: είναι η κορύφωση μιας σειράς που προηγήθηκε και που η ποδοσφαιρική ανθρωπότητα παρακολούθησε με κομμένη την ανάσα. Ενας τελικός μπορεί να σώσει μια διοργάνωση, ακριβώς όπως ένα επικό φινάλε μπορεί να σώσει μια μέτρια ταινία. Το Μουντιάλ της Γερμανίας, το 2006, ήταν μάλλον ένα από τα πιο βαρετά της ιστορίας. Στον τελικό βρέθηκαν οι Ιταλοί, που έκαναν το συνηθισμένο σκέρτσο τους σε μια μάλλον νεανική και άγουρη Γερμανία, και οι Γάλλοι, που μεταμορφώθηκαν έπειτα από ένα άθλιο ξεκίνημα και πέταξαν έξω την Ισπανία, τη Βραζιλία και την Πορτογαλία παίζοντας σκάκι. Το μεταξύ τους ματς ήταν βαρετό –σχεδόν αφόρητο. Κι ενώ όλη η γη περίμενε τα πέναλτι μέσα σε βαθιά χασμουρητά, ο ψυχρός Ζινεντίν Ζιντάν έδωσε μια κουτουλιά στον Μάρκο Ματεράτσι κι έφυγε από το γήπεδο καλά καλά πριν δει την κόκκινη κάρτα. Κι όλοι απέκτησαν ένα καταπληκτικό θέμα συζήτησης: τα σεμινάρια ερασιτεχνικής ψυχολογίας τα θυμόμαστε πιο πολύ από τη νίκη των Ιταλών στα πέναλτι.

Ο τελικός χρειάζεται έναν καταραμένο ήρωα πιο πολύ από έναν πρωταγωνιστή. Το 2002 ο Ρονάλντο, που όλος ο κόσμος αποκαλούσε Φαινόμενο, είχε γυρίσει από τρεις τραυματισμούς και δυο εγχειρήσεις για να δώσει στη Βραζιλία ένα Κύπελλο που πανηγυρίστηκε με θρησκευτικούς ύμνους και ευχαριστώ στον Υψιστο. Ο «Ρόνι» σκόραρε και στον τελικό εναντίον των Γερμανών, όμως το πρόσωπο εκείνου του αγώνα ήταν ο Γερμανός Ολιβερ Καν. Είχε πάει τη μετριότερη Γερμανία όλων των εποχών στον τελικό και εκεί έκανε το λάθος της ζωής του: στο τσαλακωμένο του πρόσωπο περιθώρια για χαμόγελο δεν υπήρχαν. Το 1990 οι Ιταλοί σφύριξαν τον Εθνικό Υμνο της Αργεντινής που έπαιζε στον τελικό με τη Γερμανία. Ο Μαραντόνα έκλαψε. Τον ξανασφύριξαν στο τέλος, όταν και πανηγύρισαν με τους Γερμανούς την ήττα του. Κλάματα και αποδοκιμασίες δημιούργησαν στους τρίτους τη βεβαιότητα ότι παρακολούθησαν το χρονικό μιας αδικίας: η Αργεντινή δεν είχε κάνει ούτε μια ευκαιρία, αλλά τι σημασία έχουν οι λεπτομέρειες μπροστά σε μια ωραία ιστορία;

Απίθανη ιστορία ήταν και το χρονικό του τελικού του 1998. Εφτασαν σε αυτόν η Βραζιλία και η γηπεδούχος Γαλλία. Ενας νεαρός που τότε έχτιζε το όνομά του, ο Ζινεντίν Ζιντάν, αποφάσισε να δείξει γιατί ήθελε τον θρόνο του βασιλιά του ποδοσφαίρου και καθάρισε τους Βραζιλιάνους σκοράροντας δυο φορές. Δεν είχε κάνει ένα καλό τουρνουά, είχε χάσει ματς λόγω τιμωρίας, αλλά κανείς δεν το θυμάται: η εμφάνισή του στον τελικό σκέπασε όλα τα προηγούμενα γιατί ο τελικός είναι τελικός. Ομως σε εκείνο το ματς τα σημαντικότερα είχαν συμβεί εκτός αγωνιστικού χώρου και πριν το παιχνίδι αρχίσει. Ο Ρονάλντο, που τέσσερα χρόνια αργότερα θα γινόταν ο άγιος προστάτης του βραζιλιάνικου έθνους, είχε μια παράξενη αδιαθεσία στο ξενοδοχείο και είχε ζητήσει να μην αγωνιστεί. Το γεγονός είχε προκαλέσει μια χωρίς προηγούμενο αναστάτωση και είχε σταθεί αφορμή για δεκάδες ιστορίες συνωμοσίας. Συμπαίκτες του, όπως ο Ρομπέρτο Κάρλος, άφησαν να εννοηθεί πως το Φαινόμενο έπαθε επιληπτική κρίση (!) –σίγουρα ο παίκτης δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια του και είναι να απορείς με την επιλογή του γεροπροπονητή του Μάριο Ζαγκάλο να τον χρησιμοποιήσει. Στη Βραζιλία έγινε εισαγγελική έρευνα: οι γιατροί της Σελεσάο κινδύνεψαν με φυλάκιση αλλά το τι τελικά συνέβη δεν το μάθαμε ποτέ.

Ο τελικός του Μουντιάλ έχει βοηθήσει παίκτες να βρουν μια θέση στην ποδοσφαιρική ιστορία μόνο γιατί σε αυτόν διακρίθηκαν. Ο Μάριο Γκέτσε πέτυχε το γκολ της νίκης της ομάδας του Γιόαχιμ Λεβ πριν από τέσσερα χρόνια και εξασφάλισε μια ποδοσφαιρική αθανασία ανάλογη με αυτήν του Μίροσλαβ Κλόζε που είναι ο πρώτος σκόρερ στην ιστορία της Εθνικής Γερμανίας. Ο Μάρκο Ταρντέλι, που το 1982 έτρεξε όλο το γήπεδο ουρλιάζοντας όταν σκόραρε για την Ιταλία, παραμένει για τον πανηγυρισμό του ένα αιώνιο σύμβολο του ιταλικού ποδοσφαίρου. Ο Αντρές Ινιέστα, υπογράφοντας το γκολ της Ισπανίας στον τελικό με την Ολλανδία το 2010, κατάφερε να γίνει ο πρώτος άνθρωπος που ένωσε την Ισπανία. Στο ποδόσφαιρο για να καταχωριστείς ως μεγάλος πρωταγωνιστής, αρκεί να είσαι πρωταγωνιστής σε μια και μόνη σκηνή: αν η σκηνή αυτή διαδραματίζεται στον τελικό ενός Μουντιάλ χαρακτηρίζει για πάντα μια καριέρα. Ο τελικός είναι μια πιραντελική δημιουργία: υπάρχουν πάντα σε αυτόν ποδοσφαιρικοί ήρωες που αναζητούν συγγραφέα, ενώ την ιστορία τη γράφουν οι ίδιοι.

Κάποιο χέρι θα σηκώσει το τρόπαιο –το βλέπουμε και στο σκίτσο της Εφης Ξένου. Η τελική σκηνή του δράματος είναι γνωστή. Η κορύφωση έρχεται πάντα πριν από το φινάλε. Είναι κι αυτό ένα από τα μυστικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου.