Ενα ΝΑΤΟ γεμάτο ανοιχτές πληγές

Για μία ακόμη φορά, ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε σόου. Οι ζημιές όμως είναι περιορισμένες –τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Η Σύνοδος του ΝΑΤΟ που πραγματοποιήθηκε Τετάρτη και Πέμπτη στις Βρυξέλλες απειλούσε να καταλήξει σε τραγωδία λόγω των καπρίτσιων του αμερικανού προέδρου και έληξε θεωρητικά με ενίσχυση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Οι Ευρωπαίοι είναι έτοιμοι να πληρώσουν περισσότερα για την άμυνά τους και οι ΗΠΑ επαναβεβαίωσαν τη στρατιωτική τους δέσμευση έναντι των ιστορικών τους εταίρων. Το αποτέλεσμα αυτό ωστόσο –σημείωνε χθες στο κύριο άρθρο της η «Monde» –εξασφαλίστηκε μέσα σε ένα κλίμα όλο και πιο απτών αμφιβολιών όσον αφορά την αξιοπιστία της αμερικανικής προστασίας, με τα συνεχή παζαρέματα, τις πιέσεις ή και τις απειλές να υπονομεύουν σχέσεις που άλλοτε θεωρούνταν αδιαμφισβήτητες. «Πιστεύω στο ΝΑΤΟ. Πιστεύω πως το ΝΑΤΟ είναι πολύ σημαντικό –ίσως ό,τι καλύτερο έγινε ποτέ», δήλωσε εν τέλει ο Ντόναλντ Τραμπ. «Φεύγουμε όλοι από αυτή τη Σύνοδο ισχυρότεροι, διότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ επαναβεβαίωσε […] την επιθυμία του να έχουμε ένα ισχυρό ΝΑΤΟ», προσυπέγραψε ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν. Αλλά η πραγματικότητα δεν είναι και τόσο αισιόδοξη. Το θεωρητικά ισχυρότερο ΝΑΤΟ γέμισε πληγές.

Ο αμερικανός πρόεδρος επιδόθηκε σε δύο παράλληλες ομιλίες. Η μία, δημόσια, στο Twitter, απευθυνόταν ξεκάθαρα στους αμερικανούς ψηφοφόρους του και εξευτέλιζε τους Ευρωπαίους. Κατηγορήθηκαν πως αφήνουν τις ΗΠΑ να πληρώνουν για τη συλλογική τους άμυνα («Απαράδεκτο!»), κλήθηκαν να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 4% του ΑΕΠ τους, επικρίθηκαν για τους εμπορικούς φραγμούς που ορθώνουν και ειδικά το Βερολίνο καταγγέλθηκε ως «αιχμάλωτο» της Μόσχας αφού, κατά τον Τραμπ, η ενέργεια που προμηθεύει η Ρωσία καλύπτει το 70% της γερμανικής ζήτησης (το πραγματικό ποσοστό εμφανίζεται να είναι 27%). Μία έμμεση απειλή του αμερικανού προέδρου να «ακολουθήσουν τον δικό της δρόμο» οι ΗΠΑ αν οι σύμμαχοί της δεν συμμορφώνονταν προς τις απαιτήσεις του για επιπλέον στρατιωτικές δαπάνες έβαλε ευθύς εξαρχής φωτιά στη Σύνοδο. Οι πληροφορίες τον θέλουν όμως να ήταν «συμφιλιωτικός, σε γενικές γραμμές» στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν κεκλεισμένων των θυρών. Οσο για το κοινό ανακοινωθέν (που εκδόθηκε στο πέρας της πρώτης ημέρας της Συνόδου και όχι μετά την ολοκλήρωσή της, περιορίζοντας σύμφωνα με τους «New York Times» τον κίνδυνο να αλλάξει γνώμη ο Τραμπ), αυτό επαναβεβαιώνει τη δέσμευση που ανέλαβαν το 2014 οι σύμμαχοι να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ έως το 2024, και να αφιερώσουν τουλάχιστον 20% του προϋπολογισμού τους σε εξοπλισμό και εκσυγχρονισμό. Το ανακοινωθέν δεσμεύει παράλληλα τη συμμαχία σε μία ισχυρότερη αποτροπή έναντι της Ρωσίας, περισσότερες προσπάθειες για την κυβερνοασφάλεια, ενίσχυση της «νότιας στρατηγικής» του ΝΑΤΟ και ένα νέο πρόγραμμα εκπαίδευσης για το Ιράκ, την Τυνησία και τη Λιβύη.

Δεν έχει και λίγο δίκιο πάντως ο Τραμπ όταν γκρινιάζει για τις αμυντικές δαπάνες των υπόλοιπων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ;

Σίγουρα πάντως δεν έχει δίκιο όταν διεκδικεί «όλα τα εύσημα» επειδή πίεσε και έπεισε υποτίθεται τα κράτη-μέλη να αυξήσουν τον στρατιωτικό προϋπολογισμό τους «όπως ποτέ άλλοτε». Οι σύμμαχοι έχουν δεσμευτεί στην αύξηση του 2% από το 2014, επί προεδρίας Ομπάμα. Είναι αλήθεια βέβαια πως μόλις πέντε χώρες του ΝΑΤΟ φτάνουν ή ξεπερνούν σήμερα αυτό το όριο: οι ΗΠΑ φυσικά (3,5%), η Ελλάδα (2,27%), η Εσθονία (2,14%), η Βρετανία (2,1%) και η Λετονία (2%).

Οπως επισημαίνει ωστόσο στους «Financial Times» ο Εντουαρντ Λιους, την τελευταία τετραετία τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ έχουν αυξήσει τις δαπάνες τους κατά 87 δισεκατομμύρια δολάρια σε πραγματικές τιμές, ποσό υπερδιπλάσιο από εκείνο που δαπανούν ετησίως οι ΗΠΑ για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Γιατί οι ΗΠΑ, αντίθετα από ό,τι υποστηρίζει ο Τραμπ, δεν καλύπτουν το 70% του προϋπολογισμού ασφαλείας της Ευρώπης: σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών, μόλις 5% του αμυντικού προϋπολογισμού των ΗΠΑ πηγαίνει απευθείας στην Ευρώπη. Και ο βασικός λόγος για τον οποίο αυξάνουν οι Ευρωπαίοι τις δαπάνες τους δεν είναι οι απειλές του Τραμπ αλλά ο Βλαντίμιρ Πούτιν: επεμβαίνοντας στην Ουκρανία, ο ρώσος πρόεδρος έκανε τους Ευρωπαίους να συνειδητοποιήσουν πως η εξαφάνιση του Συμφώνου της Βαρσοβίας δεν έβαλε τέλος σε όλες τις απειλές εξ Ανατολών.

Ο σκοπός αυτής της προκλητικής συμπεριφοράς του Τραμπ ποιος είναι;

Να μπούμε στο μυαλό του Ντόναλντ Τραμπ; Παρακινδυνευμένο αλλά ας είναι. Καταρχήν, πρωταρχικό του ακροατήριο είναι οι αμερικανοί ψηφοφόροι του, θέλει να τους πείσει πως υπερασπίζεται τα συμφέροντα της Αμερικής καλύτερα από κάθε άλλον –έχει και εκλογές για την ανανέωση του Κογκρέσου τον Νοέμβριο. Κι έπειτα, το είπε ο ίδιος μετά τη Σύνοδο: οι ΗΠΑ «είναι έτοιμες να βοηθήσουν» τις μικρότερες, λιγότερο εύπορες χώρες του ΝΑΤΟ να αγοράσουν αμερικανικά όπλα και εξοπλισμό.

«Γιατί οι ΗΠΑ φτιάχνουν μακράν τον καλύτερο στρατιωτικό εξοπλισμό: τα καλύτερα μαχητικά, τους καλύτερους πυραύλους, τα καλύτερα όπλα, καλύτερα τα πάντα». Σε διπλωματικό επίπεδο, βέβαια, η μέθοδος του Τραμπ μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά αντιπαραγωγική. Το συγκρουσιακό κλίμα που συντηρεί έχει ήδη αφήσει ορατά σημάδια. «Οταν βρισκόμαστε μεταξύ συμμάχων δεν μπορούμε να αφήνουμε μια διαφωνία να αναπτύσσεται ή να της δίνουμε υπερβολικά μεγάλη σημασία ειδάλλως συμμετέχουμε και εμείς οι ίδιοι στην αταξία του κόσμου», δήλωσε ο Εμανουέλ Μακρόν αναφερόμενος στις (τελευταίες) επιθέσεις του αμερικανού προέδρου εις βάρος της Ανγκελα Μέρκελ.

Τελικά ο Τραµπ τι είναι, φιλορώσος ή αντιρώσος;

Φιλορώσος στη διάρκεια της αμερικανικής προεκλογικής εκστρατείας, αντιρώσος όταν θέλει να επικρίνει μια Γερμανία ενεργειακά «αιχμάλωτη» της Ρωσίας, ο αμερικανός πρόεδρος δήλωσε την Πέμπτη πως ο Πούτιν, «ούτε εχθρός, ούτε φίλος», θα μπορούσε ίσως να γίνει «φίλος μια μέρα».

Υπάρχουν πάντως και οι αναλυτές που πιστεύουν πως το «δράμα» που εκτυλίχθηκε στις Βρυξέλλες δεν ήταν παρά η πρώτη σκηνή της συνάντησης που θα έχει τη Δευτέρα στο Ελσίνκι με τον ρώσο πρόεδρο. Η Κοστάνζ Στελζνμιούλερ, για παράδειγμα, από το Brookings Institution λέει: «Το θέμα δεν είναι οι αμυντικές δαπάνες ή οι αγωγοί. Ο Τραμπ θέλει να επανασχεδιάσει τη διεθνή τάξη, και το ΝΑΤΟ τον εμποδίζει. Τον ενδιαφέρει σαφώς περισσότερο μια ευθυγράμμιση με τους απολυταρχικούς και τους αυταρχικούς, στη Ρωσία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ιταλία». «Ο Βλαντίμιρ Πούτιν θέλει να διχάσει το ΝΑΤΟ. Ο Ντόναλντ Τραμπ κάνει τη δουλειά στη θέση του», προσυπογράφει στον αμερικανικό ειδησεογραφικό ιστότοπο Vox ο Αλεξ Ουάρντ. Για τον ίδιο, ο μεγάλος νικητής της νατοϊκής συνόδου δεν είναι άλλος παρά ο Πούτιν.

Και το κυριότερο ερώτηµα από όλα: µήπως τελικά οι µέρες του ΝΑΤΟ είναι µετρηµένες;

Ας μη δραματοποιούμε τα πράγματα, το ερώτημα αυτό ετίθετο πιο επίμονα πριν από τη Σύνοδο. «Πιστεύω ότι τελικά η Σύνοδος ήταν λιγότερο διχαστική από ό,τι φοβόμασταν», λέει στους «New York Times» ο Αλεξάντερ Βέρσμποου, πρώην αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ. «Είναι το ριάλιτι σόου που λατρεύει ο Τραμπ. Δεν υπήρχε αρκετό δράμα, οπότε ο Τραμπ έχει ένα παιδικού τύπου ξέσπασμα, αναποδογυρίζει το τραπέζι και οι σύμμαχοι χρησιμοποιούνται ως “props” στο ριάλιτι σόου του. Τούτου λεχθέντος, το ΝΑΤΟ συνεχίζεται». Για τους ίδιους τους Ευρωπαίους, ωστόσο, η ζωή δεν μπορεί να συνεχιστεί ως είχε –έχουν άλλωστε ήδη αρχίσει να το συνειδητοποιούν. Ο Τραμπ γνωρίζει πως η Ευρώπη χρειάζεται την Αμερική περισσότερο από ό,τι χρειάζεται η Αμερική την Ευρώπη. Κάθε φορά που συναντά έναν νατοϊκό εταίρο ή ακούει πολλούς από τους συμβούλους του, επισημαίνει ο Εντουαρντ Λιους, «του λένε πως οι πράξεις του αποδυναμώνουν την αμερικανική ασφάλεια. Και αυτό είναι αλήθεια. Η ισχύς των ΗΠΑ μεγεθύνεται μέσω των συμμαχιών της. Ο μεγαλύτερος χαμένος όμως είναι η Ευρώπη». Είναι καιρός να πάρει τη μοίρα της, της αμυντικής της μοίρας συμπεριλαμβανομένης, στα χέρια της.