Το «δάσος» των ανεμόμυλων στο κατώφλι της UNESCO

Η εικόνα του λασιθιώτικου «δάσους» με τους ψηλόλιγνους σιδερένιους κορμούς και τα ολόλευκα πανιά έχει ταξιδέψει ανά την Ελλάδα και τον κόσμο. Βρέθηκε σε πίνακες ζωγραφικής, καρτ ποστάλ, γραμματόσημα και τηλεκάρτες. Ξεχώρισε στα στιχάκια μαντινάδων, αιχμαλωτίστηκε στον φακό των τουριστών και φιλοξενήθηκε σε επιστημονικές εκδόσεις του εξωτερικού. Σήμερα στέκει στο κατώφλι της UNESCO, περιμένοντας να κερδίσει μια θέση στον εθνικό κατάλογο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Κάποτε ωστόσο το τοπίο δεν ήταν μόνο γραφικό. Για ολόκληρες δεκαετίες το πρώτο αιολικό πάρκο της χώρας με 6.500 αντλητικούς ανεμόμυλους βοηθούσε τους αγρότες να ποτίζουν την εύφορη γη του Οροπεδίου, ενώ αντίγραφα της κρητικής εφεύρεσης ξεδίψασαν εκτάσεις σε τρεις ηπείρους: Ασία, Αφρική και Αμερική.

Στόχος της δημοτικής Αρχής, τοπικών φορέων και κατοίκων είναι να ζωντανέψουν όσο το δυνατόν περισσότεροι ανεμόμυλοι, τροφοδοτώντας ξανά με νερό τον κιτρινοπράσινο κάμπο. «Αυτή τη στιγμή έχουμε περίπου 100 ανεμόμυλους με τα πανιά τους. Κάποιοι αναστηλώθηκαν με πρωτοβουλία ντόπιων και άλλοι από δύο πολιτιστικούς συλλόγους –Νόστος και ΕΛΣΟΛ. Ως δήμος χρηματοδοτούμε ήδη την έκταση με τους (γραφικούς πια) ανεμόμυλους στην Ανατολική Κρήτη ή τη συντήρηση δέκα ανεμόμυλων, με στόχο να φτιάξουμε συνολικά 60 μέσα στο 2018» λέει στα «ΝΕΑ» ο δήμαρχος Οροπεδίου Λασιθίου Γιάννης Στεφανάκης. Σύμφωνα με τον ίδιο, «έχουμε προτείνει επίσης κονδύλια σε δύο προγράμματα –Leader και Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση –ώστε να αναστηλώσουμε πάνω από 300 ανεμόμυλους. Στοχεύουμε σε μια αλλιώτικη προσέγγιση της καλλιέργειας με μικρές εκτάσεις, μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και προϊόντα που θα λαμβάνουν αυτομάτως υπεραξία». Η προσπάθεια αναγνώρισης και αναγέννησης των λασιθιώτικων ανεμόμυλων έχει συγκινήσει και την ελληνική Ομογένεια: «Μου τηλεφωνούν από Αμερική ρωτώντας πώς μπορούν να συνδράμουν. Υπάρχει σκέψη μήπως τρέξουμε τη διαδικασία και μέσω crowdfunding (χρηματοδότηση από πολίτες) ή ακόμα και να καλέσουμε ιδιώτες να “υιοθετήσουν” έναν ανεμόμυλο».

Η σύνταξη του φακέλου υποψηφιότητας των ανεμόμυλων για τον εθνικό κατάλογο της UNESCO προέκυψε κατόπιν έρευνας (σχεδόν ενός έτους) από την εταιρεία πολιτισμού Περίπατος και μέσα από μαρτυρίες και ιστορικές πηγές βγήκαν στο φως σημαντικά στοιχεία.

Εφευρέτης του ανεμόμυλου ποτίσματος ήταν ο Εμμανουήλ Παπαδάκης ή Σπιρτοκούτης, ο οποίος αντιλήφθηκε ήδη από το 1890 τα οφέλη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας! Εμπνευσμένος από τους πέτρινους αλευρόμυλους, ο Σπιρτοκούτης έφτιαξε ξύλινους αντλητικούς ανεμόμυλους με πανιά «μονής καιρικής» (δεν μπορούν να αλλάξουν κατεύθυνση δηλαδή). Αργότερα, ο Στέφανος Μαρκάκης αντικατέστησε το ξύλο με μέταλλο, δίνοντας ύψος και καλύτερη απόδοση. «Και ήρθε η στιγμή που το πρωτοποριακό μοντέλο εφαρμόστηκε αλλού για να σώσει ζωές. Σε περίοδο μεγάλης ξηρασίας σε Αφρική και Ινδία, στις αρχές του 1970, ο ΟΗΕ απέστειλε μηχανικούς οι οποίοι αντέγραψαν τον λασιθιώτικο ανεμόμυλο, μεταφέροντας τελικά την τεχνογνωσία σε Αιθιοπία, περιοχές της Ινδίας, αλλά και στην Αμερική» εξηγεί ο Γιάννης Στεφανάκης.

Στο πέρασμα των ετών, σχέδια της εφεύρεσης του δαιμόνιου Σπιρτοκούτη και «ύμνοι» για τον καινοτόμο μηχανισμό δημοσιεύτηκαν σε ξένες εκδόσεις. Ηταν Ιούλιος του 1979 όταν ερευνητές (M.T. Kanaki και S.D. Probert) του Cranfield Institute of Technology στη Βρετανία έγραφαν στο περιοδικό «Applied Energy»: «Αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για αυτό το είδος ανεμόμυλου σημειώνεται πρόσφατα λόγω της απλότητας σχεδιασμού και του χαμηλού κόστους. Μπορεί να επιτευχθεί σχετικά υψηλός ρυθμός παραγωγής ενέργειας από ανέμους χαμηλής ταχύτητας».

Η Επιτροπή για την Αιολική Ενέργεια στις Αναπτυσσόμενες Χώρες με έδρα την Ολλανδία εξέδωσε (το 1977) εγχειρίδιο κατασκευής του κρητικού ανεμόμυλου, ενώ το 1981 στην επιστημονική έκδοση «Renewable Resource Utilization for Development» αναφερόταν: «Οι κρητικοί ανεμόμυλοι (…) είναι ιδιαίτερα ελκυστικοί για εφαρμογή στις αναπτυσσόμενες χώρες λόγω των απλών τεχνικών κατασκευής και των σχετικά φθηνών υλικών –ξύλου και υφάσματος».