Αναζήτηση
Πάνω σε τι δουλεύετε αυτόν τον καιρό;
Φτιάχνουμε έναν καινούργιο άτλαντα ενός στελέχους του ανθρώπινου εγκεφάλου και μελετάμε τις αντιστοιχίες που υπάρχουν με τον αρουραίο. Το στέλεχος συνδέεται με τη νόσο Πάρκινσον, την κατάθλιψη και άλλες ασθένειες. Ελπίζω να έχουμε χρήσιμα αποτελέσματα που θα βοηθήσουν να προχωρήσουν οι έρευνες για φάρμακα που θα τις αντιμετωπίσουν. Αυτό που βρήκαμε είναι μια άγνωστη μέχρι τώρα περιοχή.
Ενα παιδί που μεγαλώνει τη δεκαετία του ’50 στην Ιθάκη φανταζόταν ότι θα είχε αυτή την πορεία;
Το πνεύμα της εποχής εκείνης για όλα τα αγόρια ήταν να γίνουν καπετάνιοι. Και σχεδόν όλα έγιναν. Εγώ όμως είχα ανησυχίες και μου άρεσε η ιδέα να σπουδάσω. Πίστευα ότι το να μπεις στο πανεπιστήμιο είναι προνόμιο των Αθηναίων, οι οποίοι μπορούσαν να κάνουν ενισχυτικά μαθήματα. Δεν είχαμε τη δυνατότητα εκεί να κάνουμε φροντιστήρια προετοιμασίας για να μπούμε στο πανεπιστήμιο.
Δεν ήσασταν καλός μαθητής;
Ημουν,αλλά δεν τολμούσα να το σκεφτώ. Εκείνη όμως τη στιγμή παρουσιάστηκε μια ευκαιρία να πάω στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ζούσε ο αδερφός μου. Ετσι πήρα την απόφαση να πάωκατευθείαν να σπουδάσω και δεν έδωσα εξετάσεις στην Ελλάδα. Πηγαίνοντας στην Αμερική, διαπίστωσα ότι και οι άλλοι δεν ήταν καλύτεροι από μένα από άποψη γνώσεων. Ημουν τυχερός γιατί είχα πολύ καλή δασκάλα στο δημοτικό. Αυτή με επηρέασε καταλυτικά.
Πώς επέδρασε η παρουσία της;
Ηταν πολύ έξυπνη γυναίκα. Στεκόταν πάντα δίπλα μας και μας ενθάρρυνε. Επιβράβευετις προσπάθειές μας και μας έδινε ερεθίσματα και κίνητρα για να διαβάσουμε. Ξέρετε, εκείνη την εποχή οι εκπαιδευτικοί ήταν πιο αυστηροί και πιο προσηλωμένοι στους κανόνες. Εκείνη η δασκάλα –που, κοίτα, δεν θυμάμαι το όνομά της –μου έδειξε τι θέλω να κάνω και να γίνω. Μου έδωσε αφορμή για να ονειρευτώ κάτι διαφορετικό από αυτό που έβλεπα γύρω μου. Ημουν ένα παιδί που είχα συνέχεια ερωτήσεις και αυτή είχε την υπομονή και απαντούσε. Συζητούσαμε πολύ. Ηταν η σωτηρία μου πραγματικά. Η πρώτη και ουσιαστική. Φυσικά, μετά ακολούθησαν και άλλα γεγονότα που χάραξαν την πορεία μου.
Ποια ήταν τα κομβικά σημεία της διαδρομής σας;
Εκαναένα βήμα τη φορά.Στην αρχή έμαθα αγγλικά και σιγά σιγά έκανα ό,τι έπρεπεγια να ενταχθώ και στην κοινωνία και στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Οταν πήγα στην Αμερική,ξεκίνησεο πόλεμος του Βιετνάμ, και οι Αμερικανοί, ως μετανάστης που ήμουν, ήθελαν να πάω να πολεμήσω. Ετσι έφυγα για το Μόντρεαλ και εκεί τελείωσα τα μεταπτυχιακά. Μετέπειτα επέστρεψα για έναν χρόνο στο Γέιλ, εν συνεχεία παρουσιάστηκε μια εργασία στο Σίδνεϊ και έτσι έφυγα. Εκείνη τη στιγμή ήθελα μια δουλειά, δεν είχα άλλη επιλογή.
Αρα η επιστήμηδεν ήταν συνειδητή επιλογή. Σας οδήγησαν τα γεγονότα;
Ναι, έτσι ακριβώς. Βέβαια με επηρέασε ένας καθηγητής που είχα στο μάθημα της Ψυχολογίας. Είχα ξεκινήσει να σπουδάζω Μαθηματικά και η Ψυχολογία ήταν προαιρετικό μάθημα. Εβλεπα ότι αδημονούσα πότε θα ήταν η ώρα της Ψυχολογίας για να πάω στο μάθημα. Και για τα Μαθηματικά δυσανασχετούσα. Ετσι είπα, γιατί να μην αλλάξω και να ασχοληθώ με αυτό που μ’ αρέσει; Και ακολούθησα την Ψυχολογία. Επειτα ήρθε ένα ταξίδι στο Κέιμπριτζ και εξοικειώθηκα εκεί με μια χρώση του εγκεφάλου (που χρωματίζει τον εγκέφαλο και τον παρουσιάζει σαν να έχεις κάνει ήδη κάποια σχεδιαγράμματα). Αντιλήφθηκα ότι αυτό θα μου δώσει τη δυνατότητα να φτιάξω άτλαντες του εγκεφάλου. Εβλεπα ξαφνικά πράγματα που δεν τα είχα φανταστεί.
Ο πρώτος χάρτης που φτιάξατε;
Ηταν του αρουραίου.Ημουν ακόμη στην Ψυχολογία, αλλά μου είχε μπει στο μυαλό ότι πρέπει να φτιάξω έναν άτλαντα του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που ανακαλύψατε από αυτήν τη χαρτογράφηση και που σας έδειξε ότι αυτό στηρίζει την ανθρώπινη ζωή;
Μπορούμε να διατυπώσουμε την ερώτηση και αλλιώς. Τι διαφορά υπάρχει μεταξύ του ανθρώπινου εγκεφάλου, του αρουραίου ή του πιθήκου; Κατά 90% μοιάζουν με τον ανθρώπινο, όχι τόσο στον υποφλοιό όσο στον φλοιό.
Ενώ η επιστημονική σας εκκίνησηήταν η ψυχολογία, τελικά με τη μελέτη σας στη νευροεπιστήμη αρχίσατε να μιλάτε για μη ύπαρξη της ψυχής.
Από το 1930 η επιστήμη της ψυχολογίας έπαψε ναχρησιμοποιείτον όρο ψυχή. Η ψυχολογία είναι η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Βεβαίως θεωρεί την ψυχή περιττή για να αντιληφθεί πώς λειτουργεί η συμπεριφορά και πώς μπορεί να την αλλοιώσεις –κάτι που οι ψυχολόγοι κάνουν στους ασθενείς που έχουν πρόβλημα.Το συναίσθημα είναι στον εγκέφαλο.Εκεί οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, εκείκατασκευάζονται τα συναισθήματα, όπου εδρεύουν η αγάπη, η λογική, παίρνονται οι αποφάσεις. Εκεί αποταμιεύεται η μνήμη.
Το συναίσθημα είναι μνήμη;
Βέβαια. Δεν χρειάζεται να υποθέσουμε ότι υπάρχει ψυχή γιατί υπάρχει ήδη ένα όργανο που κάνει αυτήν τη δουλειά και είναι ο εγκέφαλος.
Αφού είναι όλα μέσα στο κεφάλι μας, τότε όλα μπορούν ν’ αλλάξουν…
Μα βέβαια. Αυτό κάνω με τα πειράματα. Για παράδειγμα, επεμβαίνω σε ένα μέρος του εγκεφάλου που έχει να κάνει με την επιθετικότητα και σε μια γάτα καταστέλλω την επιθετικότητά της για τα ποντίκια και ερεθίζω μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου.
Αυτή η θεωρία καταρρίπτει ό,τι έχει διατυπωθεί περί ελευθερίας της βούλησης. Ψυχή δεν υπάρχει, ελεύθεροι δεν είμαστε, σε τι να πιστέψουμε; Είμαστε έρμαια των νευρώνων μας;
Θα ήταν ωραία να ήμασταν ελεύθεροι, αλλά δεν συμβαίνει. Ποιος δεν θα ήθελε να απορρίψει τις ανεπιθύμητες επιθυμίες του, τους καταναγκασμούς του, την αγάπη χωρίς ανταπόκριση, την κατάθλιψή μας, τις εμμονές μας. Είμαστε έναξύλο, ένα έρμαιο που επιπλέει στα κύματα του εγκεφάλου μας και δεν έχουμε καμία ευκαιρία να τον επηρεάσουμε. Ο νους είναι το προϊόν του εγκεφάλου που είναι λαξευμένος πάνω σε ένα γενετικό υλικό, το οποίο έχουμε κληρονομήσει, και φυσικά στο περιβάλλον. Είμαστε σκλάβοι του χθες. Η απόφαση που θα πάρουμε σήμερα είναι βάσει του χθες. Το συναίσθημα είναι οι επιδράσεις του παρελθόντος. Υστερα από αυτήν τη συζήτηση, για παράδειγμα, θα είμαστε και οι δύο διαφορετικοί άνθρωποι. Οχι μόνο επειδή θα ενεργοποιηθούν ορισμένες συνάψεις στον εγκέφαλο, αλλά κι επειδή τα γονίδια που εκφράζονται σε ορισμένα σημεία του εγκεφάλου αλλοιώνονται.
Πολλή δουλειά για τη λειτουργία μόνο του 10% του εγκεφάλου μας…
Αυτή είναι η μόνιμη ερώτηση που δέχομαι κάθε χρόνο από τους πρωτοετείς φοιτητές μου –λογικό, γιατί είναι καταγεγραμμένη ερώτηση. Οχι, δεν χρησιμοποιούμε μόνο το 10%. Χρησιμοποιούμε περισσότερο.Αλλά τα συναισθήματά μας είναι παλαιολιθικά. Οταν χτυπάει η καρδιά μας για κάποιον, στην ουσία χτυπάει ο εγκέφαλος. Εκεί γίνεται εμφύλιος πόλεμος. Συναισθήματα που δουλεύουν, διανοητικά πράγματα που δουλεύουν κ.λπ.
Η ευφυΐα είναι θέμα γονιδίων ή περιβάλλοντος;
Και οι δύο παράγοντες λειτουργούν. Το περιβάλλον μεγιστοποιεί τις πιθανότητες διαφοροποίησης σίγουρα.
Εχετε «εξετάσει» κατά κάποιον τρόπο και τον Χριστό…
Ηταν ο πρώτος που σκέφτηκε με τον τρόπο που σκέφτονται οι νευροεπιστήμονες σήμερα:«Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι».Δεν ξέρουμε τι κάνουμε. Αυτό το θέμα πραγματεύεται το βιβλίο μου «Κατ’ εικόνα».
