«Η ορθότητα καλύπτει τη διαφθορά»

Ο Αλβαρο Ενρίγκε από το Μεξικό είναι ένας συγγραφέας με διεθνή αναγνώριση, του οποίου τα έργα έχουν μεταφραστεί σε πολλές μεγάλες γλώσσες, αλλά και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Στα βιβλία του χρησιμοποιεί το παρελθόν για να εξηγήσει το σήμερα. Θεωρεί πως η μυθοπλασία γεμίζει τα κενά της επίσημης Ιστορίας και εμπλουτίζει τη γνώση εκεί που δεν φτάνουν οι καθιερωμένες παραδοχές. Στο πρώτο του βιβλίο που μεταφράζεται στην Ελλάδα (εξαιρετικός στη μετάφραση του βιβλίου ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος) έχει ως άξονα μια αλλόκοτη όσο και ευρηματική παρτίδα τένις ανάμεσα στον πρωτοπόρο ζωγράφο Καραβάτζο και τον καυστικό ποιητή Φρανθίσκο ντε Κεβέδο. Οι αναπαραστάσεις των αρχών του 17ου αιώνα με την επέκταση της Ευρώπης προς την Αμερική, τη θρησκευτική αντιμεταρρύθμιση, τις γενοκτονίες και την παράλληλη έλευση της επιστήμης, τη διαστροφή της εξουσίας, τον άκρατο τυχοδιωκτισμό και τον τεμαχισμό των συνόρων, αποτελούν τον καθρέφτη της εποχής μας. Ποιος ο ρόλος του καλλιτέχνη-δημιουργού σε όλα αυτά; Ο Αλβαρο Ενρίγκε στην κουβέντα που ακολουθεί με το «Βιβλιοδρόμιο» ξεδιπλώνει την αιρετική του σκέψη.

Πώς φτιάξατε αυτό το μυθιστόρημα που εν πολλοίς εδράζεται στη σκοτεινή πλευρά του Καραβάτζο;

Καταρχήν είμαι χαοτικός συγγραφέας. Εχω μια αφηρημένη ιδέα για το ποια μορφή μπορεί να έχει ένα βιβλίο μου. Σκεφτόμουν καιρό να γράψω κάτι για τον Καραβάτζο. Αφορμή ήταν μια νέα έρευνα, που έριχνε φως στην εγκληματική του πλευρά. Ενας καλλιτέχνης, φονιάς; Βέβαια το να γράψω για τον Καραβάτζο ήταν σαν να γράφω για τον Μικ Τζάγκερ. Η ιδέα όμως δυνάμωνε μέσα μου. Ξεκίνησα να διαβάζω τα πάντα γύρω από τον Καραβάτζο. Εντόπισα κάπου πως ήταν τενίστας. Ξαφνικά μια αποκάλυψη: Αυτός ο τύπος που ήταν το πρότυπο του μοντέρνου καλλιτέχνη, ο οραματιστής του σύγχρονου κόσμου, μέθυσος και πανηδονιστής, όλα αυτά συγκεντρώθηκαν στην ιδιότητα του τενίστα. Το ότι ο Καραβάτζο δεχόταν να στοιχηματίσεις πάνω του σαν να ήταν άλογο π.χ., ξεκλείδωσε μέσα μου την ιστορία.

Το μυθιστόρημα κινείται στον αντίποδα της πολιτικής ορθότητας. Με όλους αυτούς τους οριακούς χαρακτήρες και με κοφτερή γλώσσα…

Με πολιτικούς όρους η ορθότητα είναι το κατάλληλο εργαλείο για να καλύψει τη διαφθορά της εξουσίας. Με ενδιαφέρει ο τρόπος κατά τον οποίο οργανώθηκε ο πολιτικός δημόσιος λόγος της κυριαρχίας της Ευρώπης απέναντι στην Αμερική (απέναντι στον μισό πλανήτη ουσιαστικά) εκείνη την εποχή. Στηρίχθηκε σε έναν τεράστιο μηχανισμό εξαπάτησης και υποκρισίας. Η πολιτική ορθότητα δεν το καυτηριάζει αυτό. Το συζητά και το αφήνει να κυλήσει.

Εχω την πεποίθηση πως Ιστορία και Λογοτεχνία βλέπουν το ίδιο πράγμα από διαφορετική οπτική γωνία. Τα μυθιστορήματα είναι π,λέον και εργαλεία γνώσης. Η φαντασία συνδυάζεται με την κατανόηση της εσωτερικής ζωής των προσώπων, που χτίζουν καθημερινά τον κόσμο γύρω μας. Οσο κι αν δουλεύεις με αρχεία ιστορικά και κυνηγάς την πιστότητα, ως λογοτέχνης οφείλεις να γεμίζεις τα κενά. Αλλιώς, ελάχιστα εξηγούνται επί της ουσίας. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, πως ο Ερνάν Κορτές ήταν ένας άξεστος τυχοδιώκτης. Αλλά ποιος πραγματικά ήταν παραμένει και σήμερα μέγα μυστήριο. Κινήθηκε ενάντια στην εφαρμοσμένη λογική, κατέκτησε τον μισό πλανήτη, διότι ίσως γνώριζε πως οι πάντες εξαγοράζονται. Γίνεται μυθική φιγούρα σε μια εποχή που η Ρώμη ήταν στη γωνία, η Βρετανία εκτός παιχνιδιού, η Γαλλία ρημαγμένη εσωτερικά και οι προτεστάντες από τη Μεσευρώπη πίεζαν. Τότε η Ισπανία κάνει αυτή την αναπάντεχη μεγάλη κίνηση και κερδίζει από το πουθενά.

Νομίζω πως ναι. Για παράδειγμα, όταν έπεσε η Πόλη του Μεξικού (που για την εποχή εκείνη ήταν κάτι σαν θαύμα) δεν σημαίνει μόνο ότι ο Πάπας απέκτησε ένα μεγάλο κομμάτι γης, ήταν και το γεγονός πως οι Ευρωπαίοι απέκτησαν την πολυπόθητη γέφυρα προς την Κίνα. Αυτή ήταν κατά κάποιον τρόπο η πρώτη παγκοσμιοποίηση. Τα ιδρύματα (παπικά και άλλα) άρχισαν να γιγαντώνονται. Τα σύνορα δεν ήταν διακριτά. Τα παραδοσιακά έθνη τεμαχίζονταν. Στον 17ο αιώνα οι παντός είδους οίκοι αξιολόγησης, όπως θα λέγαμε σήμερα, ισχυροποιήθηκαν. Για τη γενιά του Καραβάτζο το σύμπαν ήταν σαν πορτοκάλι. Στρογγυλή πια και χωρίς σύνορα. Μπορούσες να πας όπου ήθελες με τις λιγότερες δυνατές απώλειες. Η Δύση και η Ανατολή άρχισαν να επικοινωνούν με πολλούς τρόπους.

Ευχαριστώ πολύ για τον παραλληλισμό. Ο 17ος αιώνας ήταν ένας κόσμος που μιλούσε για την ερμηνεία του σύμπαντος μέσα από τις μεταπλάσεις της εσωτερικής σκέψης. Γι’ αυτό τον λόγο είναι ο αιώνας κατά τον οποίο ανακαλύφθηκε το σονέτο. Το ζενίθ του λυρικού κόσμου. Μοιάζει με το τένις. Το σονέτο μού έδωσε την έμπνευση, το τένις τη φόρμα. Γράφω για το σήμερα και το κατά πόσο οι δεξαμενές σκέψης και οι ομάδες πίεσης ελέγχουν τη ζωή μας. Η καταγωγή τους βρίσκεται πίσω στον 17ο αιώνα. Για παράδειγμα, αναφέρω στο βιβλίο τον κομβικό ηγέτη της αντιμεταρρύθμισης –τον Κάρλο Μπορομέρο –μια σκοτεινή ιδιοφυΐα, τεχνοκρατική θα λέγαμε σήμερα, που ακόμη και το παλάτι θεωρούσε άμεσο αντίπαλό του.

Είναι πολύ επικίνδυνο. Γίνονται παράξενα μαγειρέματα σε υψηλό πολιτικό επίπεδο, με άγνωστες σε βάθος χρόνου επιπτώσεις. H άνοδος της Ακροδεξιάς, όπως και η διεύρυνση των ανισοτήτων, είναι η κορυφή του παγόβουνου. Μεγάλα ιδρύματα που ξεκίνησαν με καλό σκοπό, όπως η εμβάθυνση της Δημοκρατίας, αλλά και με μια πλάνη: ότι η Δημοκρατία είναι δεδομένη και άρα την αφήνουμε στην άκρη, πέφτουν στα χέρια ακραίων λαϊκιστών (είτε βρίσκονται στην καθιερωμένη Δεξιά είτε στην αντίστοιχη Αριστερά). Ας δούμε τι γίνεται στις μεγάλες χώρες στην Ευρώπη τώρα, τι γίνεται στις ΗΠΑ. Οι κυβερνήσεις είναι γεμάτες από ανθρώπους που δεν υπολογίζουν τίποτα. Αυτή είναι η νέα «κανονικότητα» για πολλούς. Πράγμα το οποίο οδηγεί σε μια κάθετη διάλυση. Το ζήτημα δεν είναι αν ο Τραμπ είναι ρατσιστής μόνο, αλλά ότι είναι βιτρίνα πολύ επιθετικών συμφερόντων. Τα οποία αλλάζουν κάθε λίγο και λιγάκι πολιτική, δημιουργώντας χάος παντού.

Alvaro Enrigue

Ξαφνικός θάνατος

Μτφ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2018, σελ. 312

Τιμή: 16 ευρώ